झोनरिजम

झोनरिजम म्हणजे विज्ञानातील (वा इतर कुठल्याही क्षेत्रातील) वस्तुस्थितीचा विपर्यास करून जनसामान्यांची दिशाभूल करणे.
महाभारत युद्धातील एका प्रसंगात नरो वा कुजरोवा असे अधांतरीचे विधान करून द्रोणाचार्य यांना मारण्यात आले. कदाचित हाच आपल्याला ज्ञात असलेला झोनरिजमचा पहिला विधान असू शकेल. आताच्या इंटरनेट व समाजमाध्यमाच्या जमान्यात या प्रकारे विपर्यास्त व दिशाभूल टीका-टिप्पणी करून वाचकांचे मत आपल्या मताशी जुळवून घेण्याचे प्रयत्न होत असताना या झोनरिजमची आठवण येत राहते.
अमेरिकेतील इडाहो राज्यातील एका माध्यमिक शाळेतील नाथन झोनर या १४ वर्षाच्या विद्यार्थ्याने शाळेच्या विज्ञान प्रदर्शनात ‘डायहायड्रोजनमोनॉक्साइड (DHMO) या रसायनाचे धोकादायक परिणाम’ या नावाचा अहवाल प्रसिद्ध केला. या अहवालातील काही महत्वाचे मुद्दे असे होतेः

डायहायड्रोजनमोनॉक्साइड (DHMO) या रसायनाचे धोकादायक परिणाम

● रसायन पोटात गेल्यास काही वेळा जास्त घाम व वांती येण्याची शक्यता असते.
● याचे रासायनिक गुणधर्म वैशिष्ट्यपूर्ण आहेत. त्याच्या हायड्रॉक्सिल अ‍ॅसिड स्थितीत तो प्रोटॉनचा डोनर असतो, तर हायड्रोजन
हायड्राक्सॉइड अवस्थेत प्रोटॉनचा रिसिपंट असू शकतो.
● या रसायनाची द्रव, घन वा वायु कुठलीही स्थिती असली तरी त्यामुळे शरीराला धोका निर्माण होऊ शकतो.
● घनरूपातील हे रसायन जास्त काळ शरीरावर ठेवल्यास त्वचेवर परिणाम होऊ शकतो.
● या रसायनाचे वायुस्वरूप वा जास्त तापमानातील द्रवस्वरूप अंगावर पडल्यास तो भाग भाजण्याची शक्यता असते.
चुकून श्वासावाटे हे रसायन फुफ्पुसात गेल्यास गुदमरून मृत्यु येण्याचा संभव असतो.
● काही धातूवर जंग चढण्यास हे रसायन सहाय्यभूत ठरते.
● या रसायनामुळे दर वर्षी जगभरातील हजारो-लाखो लोकांचा मुत्यु होतो.
● अ‍ॅसिड रेनमधील सर्वात जास्त वाटा या रसायनाचा असतो.
● जगभरातील प्रत्येक नदी-नाल्यामध्ये, समुद्रात व महासागरात हे रसायन नेहमीच आढळते. एवढेच नव्हे तर पृथ्वीच्या टोकावरील
आर्क्टिक व अंटार्क्टिक महासागरातही हे रसायन सापडते.
● स्वयंचलित ब्रेक्सची परिणामकारकता हे रसायन कमी करते.

● कर्कग्रस्त रुग्णांच्या गाठीत हे रसायन नेहमीच आढळते.
● राजकीय लागेबांधे असलेल्या औद्योगिक कंपन्या हे रसायन त्या त्या औद्योगिक वसाहतीतील नदी-नाल्यामध्ये टाकून प्रवाह प्रदूषित
करतात व संभाव्य शिक्षेपासून स्वतःचा बचाव करून घेतात.
● धूम्रपान करणारे त्यांच्या उच्छ्वासाद्वारे हे रसायन हवेत सोडत असल्यामुळे जवळपास असणाऱ्यांमध्ये सेकंडरी कॅन्सर होण्याचा
धोका असतो.
● एचआयव्हीग्रस्त सर्व रुग्णाच्या रक्तांमध्ये हे रसायन हमखास सापडते.
● स्वस्त परदेशी वस्तू देशात येण्यासाठी हे रसायन मदत करत असल्यामुळे त्या त्या देशातील आर्थिक व्यवस्थेवर व रोजगारावर
परिणाम होण्याची शक्यता असते.
● वातावरणात हे रसायन पसरलेले असल्यास सूर्यप्रकाश जमीनीपर्यंत पोचण्यास अडथळा निर्माण होतो. व त्यामुळे ऋतुमानात बदल
होऊन काही आजार येण्याची व औदासिन्य वाढण्याची शक्यता असते.

● मद्यपान करणारे मद्याबरोबर या रसायनाचे मिश्रण करून पितात. जास्त प्रमाणात याचे मिश्रण केल्यास मद्याच्या नशेवर परिणाम
होऊ शकतो.
● या रसायनाच्या अती सेवनामुळे मूत्र विकार व मूत्रपिंडविकाराशी संबंधित समस्यामध्ये वाढ होऊ शकते.
● सौदी अरेबिया, कुवेत, ब्रुनाइ यासारख्या देशातील वातावरणात या रसायनाचे प्रमाण कमी असल्यामुळे तेथील सकल राष्ट्रीय उत्पन्नात
इतर देशांच्या तुलनेने वाढ झाल्याचे दिसते.

या रसायनावर पूर्ण बंदी घालावी असे आपल्यालाही वाटत असल्यास अमुक अमुक नंबरवर संपर्क करावे ही विनंती.

हा अहवाल त्याने आपल्या वर्गात वाचून दाखविले. त्याच्या वर्गातील ५०पैकी ४३ मित्र/मैत्रिणींने (८६ टक्के!) या रसायनाच्या विरोधात चळवळ उभे करण्यास पाठिंबा दिला. या संबंधातील वेबसाइट्सना मोठ्या प्रमाणात पाठिंबा मिळाला. पुढील काही वर्षात न्यूझिलँड, कॅनडा, कॅलिफोर्निया स्टेट इत्यादी ठिकाणच्या प्रशासनाने या रसायनाच्या विरोधात ठराव पास केले.
यावरून ‘दुनिया झुकती है, झुकानेवाला चाहिए’ याचा प्रत्यय येतो. त्यामुळे आपल्यातील चिकित्सक वृत्ती वाढविल्यास अशा फसव्या धोक्यापासून (कदाचित!) आपण आपले रक्षण करू शकू.

परंतु रिचर्ड फेनमान या नोबल पारितोषक विजेत्याने एके ठिकाणी म्हटल्याप्रमाणे ‘तुम्ही स्वतःची फसवणूक कधीही करून घेवू नये या तत्वाचे पालन करा. त्याचप्रमाणे तुम्हाला फसविणे हा अगदी सर्वात सोपा उपाय असू शकतो याचीही आठवण ठेवा.’ फ्रेंच तत्वज्ञ, व्होल्टेर यानीसुद्धा ‘मूर्खपणावर विश्वास ठेवण्यास उद्युक्त करणारे तुमच्यावर अन्याय व अत्याचार करण्यास मागे पुढे पाहणार नाहीत.’ असे म्हटले आहे. त्यामुळे झोनरिजमपासून स्वतःला वाचविणे सर्वस्वी आपल्या हातात आहे.