सध्या काय वाचताय? - भाग १६

'पंच' ह्या व्यंगचित्रांच्या मासिकातली निवडक व्यंगचित्र पहात वाचत आहे. आठराशे एक्केचाळीस मध्ये जेव्हा हे मासिक सुरू झालं तेव्हा पासूनची व्यंगचित्र पहाणं फारच रोचक आहे. एक चित्र आठराशे सत्तवन्न मधलं हे पहा :

काही चित्रांचे संदर्भ लागत नाहीत. बरीच चित्र आंतर जालावर आहेत असं दिसतय.
अलिकडे वसंत सरवट्यांची पुस्तके वाचली त्यात पंचबद्द्ल उल्लेख होता आणि त्यामुळे हे पुस्तक मिळताच वाचायला घेतलं.

हरिश्चंद्र थोरातांचा कादंबरीविषयी लेखसंग्रह वाचतेय. गौरी देशपांडे, नेमाडे, सारंग वगैरेंसारख्या अनेक लेखकांच्या कादंबर्‍यांवर समीक्षकीय लेख. बरेच नवीन पैलू जाणवले. प्रखर टीकेचा किंवा उपरोधाचा सूर न लावता संथ, विथ अ स्ट्रेट फेस म्हणावी अशा शैलीत बरेच काही सांगून जातात. गौरी देशपांड्यांच्या कादंबर्‍यांवरचा लेख अतिशय लांबला असला (आणि सगळेच काही पटले नसले तरी) आवडला. कोसलातील कालावकाशाच्या मांडणीचे विवेचन ही मार्मिक आहे.

"ठकी आणि मर्यादित पुरुषोत्तम" ही कविता महाजनांची कादंबरी वाचली. आवडली की नाही हे चट्कन कळेना. आवडणे/नावडणे या बायनरी कप्प्यांत एखादं लेखन बसवणं किती अवघड आहे हे जाणवलं. अधिक विचार करता जाणवलेलं खालीलप्रमाणे:

कादंबरीचे दोन भाग आहेत. पहिला भाग म्हणजे पद्मजा सप्रे या अभिनेत्रीचं आत्मचरित्र + एकपात्री प्रयोग + मुक्तचिंतन. (हा भाग जनरली आवडला. या भागाविषयी अजून विचार करतो आहे, त्यामुळे नंतर कधीतरी.)

दुसरा भाग ***स्पॉयलर अलर्ट सुरू*** शेवटच्या पन्नास पानांचा आहे. त्यात कथेला एक वेगळाच टर्न दिला आहे. पद्मजा सप्रे तरूणपणीच मनोरुग्ण - स्किझोफ्रेनिक होते, स्वतःला थोर अभिनेत्री वगैरे समजू लागते. प्रसिद्ध अभिनेत्रींच्या आयुष्यात घडलेल्या घटना आपल्याच आहेत असं मानते. स्किझोफ्रेनियाच्या भरात आईचा खून करते. मनोरुग्ण असल्याने शिक्षा होत नाही. एका मनोरुग्णालयात तिला आणून टाकलं जातं. तिथल्या एका डॉक्टरच्या सहृदयपणामुळे तिला लिहायला कागद-पेन दिलं जातं. ते जे लिखाण आहे, ते पहिल्या भागातलं आत्मचरित्र वगैरे.

ही वाचकाची शुद्ध फसवणूक आहे. समजा जे के रोलिंगने सातव्या पुस्तकाच्या शेवटच्या भागात लिहिलं असतं - "व्होल्डेमोर्टच्या वाँडच्या आवाजाने हॅरीला जाग आली. आन्ट पेटूनिया त्याच्या जिन्याखालच्या कपाटाचं दार खडखडावत होती. आळस देत हॅरी उठला. एका रात्रीत आपण केवढं मोठं, चित्रमय स्वप्न पाहिलं याची त्याला मौज वाटली. पण त्यात रंगून जायला त्याला वेळ नव्ह्ता. आन्ट पेटूनिया चिडायच्या आत त्याला डडलीसाठी नाश्ता बनवणं भाग होतं".

कसं वाटलं असतं? ***स्पॉयलर अलर्ट बंद***

नाय जमलं.

आनंदवनभुवनी लेखिका लीला गोळे, समर्थ रामदास हा विषय आहे पुस्तकाचा अतिशय अप्रतिम आहे पुस्तक.
तसेच
टिकलीएवढं तळं - निर्मला देशपांडे
पोहरा - ह. मो. मराठे
बाकी शुन्य - कमलेश वालावलकर
हीदेखील काही सुरेख पुस्तके आहेत.

काही दिवसांपूर्वी नेमाड्यांची कोसला परत एकदा वाचली. मागच्या वेळेपेक्षा जास्त आवडली. त्यामुळे उत्सुकतेने 'बिढार' हा चांगदेव चतुष्टयाचा पहिला भाग मागवला होता. पुस्तक छान आहे. लेखक-प्रकाशक संबंध, साहित्यात क्रांतिकारक बदल घडवण्याची मनीषा बाळगणारे व वेगवेगळी मॅगझिने चालवणारे मित्र, कम्युनिष्ट मित्र, चांगदेवचे आजारपण, मुंबईची आवड तरीही ती सोडण्याची इच्छा हे सगळेच रोचक आहे. बिढार आवडल्याने आता हूल, जरीला, झूल हे पुढचे भाग मागवले आहेत.

मुसलमान

कहते हैं वे विपत्ति की तरह आए
कहते हैं वे प्रदूषण की तरह फैले
वे व्याधि थे

ब्राह्मण कहते थे वे मलेच्छ थे

वे मुसलमान थे

उन्होंने अपने घोड़े सिन्धु में उतारे
और पुकारते रहे हिन्दू! हिन्दू!! हिन्दू!!!

बड़ी जाति को उन्होंने बड़ा नाम दिया
नदी का नाम दिया

वे हर गहरी और अविरल नदी को
पार करना चाहते थे

वे मुसलमान थे लेकिन वे भी
यदि कबीर की समझदारी का सहारा लिया जाए तो
हिन्दुओं की तरह पैदा होते थे

उनके पास बड़ी-बड़ी कहानियाँ थीं
चलने की
ठहरने की
पिटने की
और मृत्यु की

प्रतिपक्षी के ख़ून में घुटनों तक
और अपने ख़ून में कन्धों तक
वे डूबे होते थे
उनकी मुट्ठियों में घोड़ों की लगामें
और म्यानों में सभ्यता के
नक्शे होते थे

न! मृत्यु के लिए नहीं
वे मृत्यु के लिए युद्ध नहीं लड़ते थे

वे मुसलमान थे

वे फ़ारस से आए
तूरान से आए
समरकन्द, फ़रग़ना, सीस्तान से आए
तुर्किस्तान से आए

वे बहुत दूर से आए
फिर भी वे पृथ्वी के ही कुछ हिस्सों से आए
वे आए क्योंकि वे आ सकते थे

वे मुसलमान थे

वे मुसलमान थे कि या ख़ुदा उनकी शक्लें
आदमियों से मिलती थीं हूबहू
हूबहू

वे महत्त्वपूर्ण अप्रवासी थे
क्योंकि उनके पास दुख की स्मृतियां थीं

वे घोड़ों के साथ सोते थे
और चट्टानों पर वीर्य बिख़ेर देते थे
निर्माण के लिए वे बेचैन थे

वे मुसलमान थे

यदि सच को सच की तरह कहा जा सकता है
तो सच को सच की तरह सुना जाना चाहिए

कि वे प्रायः इस तरह होते थे
कि प्रायः पता ही नहीं लगता था
कि वे मुसलमान थे या नहीं थे

वे मुसलमान थे

वे न होते तो लखनऊ न होता
आधा इलाहाबाद न होता
मेहराबें न होतीं, गुम्बद न होता
आदाब न होता

मीर मक़दूम मोमिन न होते
शबाना न होती

वे न होते तो उपमहाद्वीप के संगीत को सुननेवाला ख़ुसरो न होता
वे न होते तो पूरे देश के गुस्से से बेचैन होनेवाला कबीर न होता
वे न होते तो भारतीय उपमहाद्वीप के दुख को कहनेवाला ग़ालिब न होता

मुसलमान न होते तो अट्ठारह सौ सत्तावन न होता

वे थे तो चचा हसन थे
वे थे तो पतंगों से रंगीन होते आसमान थे
वे मुसलमान थे

वे मुसलमान थे और हिन्दुस्तान में थे
और उनके रिश्तेदार पाकिस्तान में थे

वे सोचते थे कि काश वे एक बार पाकिस्तान जा सकते
वे सोचते थे और सोचकर डरते थे

इमरान ख़ान को देखकर वे ख़ुश होते थे
वे ख़ुश होते थे और ख़ुश होकर डरते थे

वे जितना पी०ए०सी० के सिपाही से डरते थे
उतना ही राम से
वे मुरादाबाद से डरते थे

वे मेरठ से डरते थे
वे भागलपुर से डरते थे
वे अकड़ते थे लेकिन डरते थे

वे पवित्र रंगों से डरते थे
वे अपने मुसलमान होने से डरते थे

वे फ़िलीस्तीनी नहीं थे लेकिन अपने घर को लेकर घर में
देश को लेकर देश में
ख़ुद को लेकर आश्वस्त नहीं थे

वे उखड़ा-उखड़ा राग-द्वेष थे
वे मुसलमान थे

वे कपड़े बुनते थे
वे कपड़े सिलते थे
वे ताले बनाते थे
वे बक्से बनाते थे
उनके श्रम की आवाज़ें
पूरे शहर में गूँजती रहती थीं

वे शहर के बाहर रहते थे

वे मुसलमान थे लेकिन दमिश्क उनका शहर नहीं था
वे मुसलमान थे अरब का पैट्रोल उनका नहीं था
वे दज़ला का नहीं यमुना का पानी पीते थे

वे मुसलमान थे

वे मुसलमान थे इसलिए बचके निकलते थे
वे मुसलमान थे इसलिए कुछ कहते थे तो हिचकते थे
देश के ज़्यादातर अख़बार यह कहते थे
कि मुसलमान के कारण ही कर्फ़्यू लगते हैं
कर्फ़्यू लगते थे और एक के बाद दूसरे हादसे की
ख़बरें आती थीं

उनकी औरतें
बिना दहाड़ मारे पछाड़ें खाती थीं
बच्चे दीवारों से चिपके रहते थे
वे मुसलमान थे

वे मुसलमान थे इसलिए
जंग लगे तालों की तरह वे खुलते नहीं थे

वे अगर पाँच बार नमाज़ पढ़ते थे
तो उससे कई गुना ज़्यादा बार
सिर पटकते थे
वे मुसलमान थे

वे पूछना चाहते थे कि इस लालकिले का हम क्या करें
वे पूछना चाहते थे कि इस हुमायूं के मक़बरे का हम क्या करें
हम क्या करें इस मस्जिद का जिसका नाम
कुव्वत-उल-इस्लाम है

इस्लाम की ताक़त है

अदरक की तरह वे बहुत कड़वे थे
वे मुसलमान थे

वे सोचते थे कि कहीं और चले जाएँ
लेकिन नहीं जा सकते थे
वे सोचते थे यहीं रह जाएँ
तो नहीं रह सकते थे
वे आधा जिबह बकरे की तरह तकलीफ़ के झटके महसूस करते थे

वे मुसलमान थे इसलिए
तूफ़ान में फंसे जहाज़ के मुसाफ़िरों की तरह
एक दूसरे को भींचे रहते थे

कुछ लोगों ने यह बहस चलाई थी कि
उन्हें फेंका जाए तो

किस समुद्र में फेंका जाए
बहस यह थी
कि उन्हें धकेला जाए
तो किस पहाड़ से धकेला जाए

वे मुसलमान थे लेकिन वे चींटियां नहीं थे
वे मुसलमान थे वे चूजे नहीं थे

सावधान!
सिन्धु के दक्षिण में
सैंकड़ों सालों की नागरिकता के बाद
मिट्टी के ढेले नहीं थे वे

वे चट्टान और ऊन की तरह सच थे
वे सिन्धु और हिन्दुकुश की तरह सच थे
सच को जिस तरह भी समझा जा सकता हो
उस तरह वे सच थे
वे सभ्यता का अनिवार्य नियम थे

वे मुसलमान थे अफ़वाह नहीं थे

वे मुसलमान थे
वे मुसलमान थे
वे मुसलमान थे
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
फ़ासिस्ट
मैंने कहा कि आप फ़ासिस्ट हैं
तो उसने कहा कि वह मनुष्य है

मैंने कहा कि आप फ़ासिस्ट हैं
तो उसने कहा कि वह जनप्रतिनिधि है

मैंने कहा कि आप फ़ासिस्ट हैं
तो उसने कहा कि उसके पास आधार-कार्ड है

मैंने कहा कि आप फ़ासिस्ट हैं
तो उसने कहा कि वह शाकाहारी है

मैंने कहा कि आप फ़ासिस्ट हैं
तो उसने कहा कि मुद्दा विकास है

(मैंने बिनास सुना)

मैंने कहा कि आप फ़ासिस्ट हैं
तो उसने कहा कि उसके पास तीस फ़ीसदी का बहुमत है
सत्तर फ़ीसदी के अल्पमत की तुलना में

मैंने कहा कि आप फ़ासिस्ट हैं तो उसने कहा कि
गांधी को हमने नहीं मारा हममें से किसी ने उन पर गोली चला दी

मैंने कहा कि आप फ़ासिस्ट हैं
तो उसने कहा कि अब जो कुछ हैं हमीं हैं

लेखक व सिनेदिग्दर्शक सचिन कुंडलकर यांनी ब्लॉग चालू केला आहे. त्यावरचा पहिला लेख 'प्रकरण' वाचला. 'माहेर'च्या २०१३च्या दिवाळी अंकात तो पूर्वी प्रकाशित झाला होता. जोडपी, सहजीवन, लफडी (उर्फ अफेअर्स किंवा प्रकरणं) वगैरेंकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन रोचक वाटला.

दी गोल्डफिंच नामक पुस्तक वाचते आहे. खूप महिन्यांनी एखाद्या गोष्ट असलेल्या पुस्तकात खेचले गेल्याचा अनुभव घेतला. प्रचंड गडबडीत असतानाही थोडी पाने - आणि मग आणि थोडी पाने. करता करता एकदम पहाट. घात झाला घात! - असे करत पुस्तक पुढे सरकत जावे, हे खूपच दिवसांनी अनुभवले.

गोष्ट एका प्रसिद्ध-थोर-महामूल्यवान इत्यादी चित्राभोवती फिरते. मला चित्रकलेतले ओ-की-ठो कळत नाही. पण त्या पुस्तकाने चित्र, चित्रप्रेमींचे विश्व, रसिक-समीक्षक-विक्रेते-ठग या तपशिलांचे जे काही सुरेख जिवंत वर्णन केले आहे, त्याने मला अजिबात परक्यासारखे वाटू दिले नाही. सुरुवातीला एका लहान मुलाच्या नजरेतून गोष्ट दिसत असते. चित्राच्या साथीने आणि साक्षीने त्या मुलाच्या आयुष्याची जी काही फरफट होते, तिच्यासोबत आपणही खेचले जातो. त्याच्यासोबत कडवट निबर होत वाढत राहतो.

आता मी अखेरच्या टप्प्यात आहे. इतके दिवस वाढवून ठेवलेल्या अपेक्षा शेवटाने उद्ध्वस्त होऊ नयेत, अशी नियतीपाशी प्रार्थना आहे! पण ते काही झाले, तरी या लेखिकेची उरलेली दोन पुस्तकेही मिळवून वाचीनच.

मागे कधीसे जंतूंनीही याबद्दल लिहिले होतेसे वाचल्याचे आठवते. आता पुस्तक पुरे झाल्यावर तो लेख पुन्हा वाचून पाहिला पाहिजे.

***

पुस्तक अतिशय आवडले. शेवटामुळे रसभंग वगैरे झाला नाही. जंतू म्हणतात तशी सुविचारवजा वाक्ये आहेत खरी. पण ते पुस्तक वाचताना जाणवले नाही. लेख वाचल्यावर जाणवले. हे पुस्तकाचे यश किंवा माझा भोटपणा, यांपैकी काहीही असू शकेल. त्याच लेखिकेचे 'दी लिटिल फ्रेंड' हे पुस्तक लगेच वाचायला घेतले आहे.

स्टिफन किंगच 'मिस्टर मर्सिडीज' वाचतेय. सोफारसोगुड.

आमचे थोर न्येते अमिताव घोष यांचं "फ्लड ऑफ फायर" गेल्या बुधवारी प्रकाशित झालं.

कादंबरीचा शेवट "ओपन एंडेड" आहे. कादंबरी संपते त्या बिंदूपासून त्या पात्रांच्या आयुष्यात जे घडतं तेही कादंबरीइतकंच रोचक असू शकतं. पण हा काही कादंबरीचा दोष नव्हे. ("तुंबाडचे खोत" बद्दलही मला नेहेमी असंच वाटतं.)

मुख्य सलाम आहे तो अमिताव घोषच्या रिसर्चला. अत्यंत अभ्यासपूर्ण कादंबरी. अमिताव उत्कृष्ट स्टोरीटेलर आहे. पण याचा अर्थ वाचकांना कथेत गुंगवून तपशिलांकडे दुर्लक्ष करायचं असा होत नाही, हे शिकाय मिळालं.

सचिन कुंडलकरच्या ब्लॉगवर दोन नवे लेख आले आहेत. एक आत्महत्येच्या प्रयत्नाविषयी आहे. स्वतःकडे पाहणं मूलतःच आत्ममग्न असतं हे गृहितच आहे; तरीही स्वतःबद्दलचा एक नितळ दृष्टिकोन त्यात दिसतो. दुसरा लेख तेंडुलकरांच्या मृत्यूनंतरचा आहे. एका मोठ्या लेखकाच्या मृत्यूच्या निमित्तानं सद्य परिस्थितीत लेखकाचं काय होतं ह्याविषयीचं चिंतन त्यात आहे. दोन्ही लेख रोचक वाटले.

My Soul is A Witness: African-American Women's Spirituality

या पुस्तकात एक अतिशय प्रभावी कविता आहे.Dolores Kendrick यांची "Hattie on the Block." यातील Hattie या आफ्रिकन-अमेरिकन स्त्रीस लीलावाकरता उभे केलेले आहे. बरोबर तिची मुलगी Carrie ही आहे. अन आता प्रसंग असा आहे की एक तर दोघींना कोणीतरी एकत्र विकत घेइल किंवा थोडे पैसे वाचविण्याकरता कोणी ग्राहक फक्त हॅटी ला किंवा कॅरी ला वेगवेगळे विकत घेतील. अर्थात या ताटातूटीच्या आशंकेमुळे मुलगी अगदी रडकुंडीला आलेली आहे. अन ही कविता हे हॅटीच्या मनातील विचार व तिचे मुलीस समजाविणे याचे द्वंद्व आहे.
हॅटी मुलीला समजावते आहे की रडू नकोस त्या (माकडांना) तुझे अश्रू दाखवू नकोस, पराभूत होऊ नकोस. माझा झगा घट्ट धर बाळा, मग भलेही तो का फाटेना पण त्यांना तुझे अश्रू दाखवू नकोस.
मधेमधे तिला शंका येते की मुलीला ताप आहे का? अन मग ती कल्पना करते की तो ताप तिला हॅटीला स्वतःला होइल अन मग जो ग्राहक हॅटीला विकत घेइल त्या ग्राहकाला व पूर्ण कुटुंबाला होइल अन त्यांचा वंशविच्छेद होइल. -

Carrie you be still now, don't make no noise
mama will protect you
from all shoutin' and screamin'
.
Still Carrie be still child don't cry
don't let them see you cry, honey
there is a victory in that.
keep the tears inward outtaa their sight

अन हे समजावत असताना तिच्या मनात किती प्रक्षोभ अन वेदना उचंबळून येताहेत त्याचे विलक्षण चित्रण या कवितेत आहे. तिच्या मनात येते आहे की मी भलेही गुलाम असेन, तुमच्याकरता एक बाजारु वस्तु असेन पण माझ्याजवळ फिरकू नका. माझं मन तर तुम्ही विकत घेऊ शकत नाही अन जर माझ्या मुलीला माझ्यापासून तोडलत तर मी देखील कुचकामी होइन, अधू अपंग होऊन जाइन-

Happens that I be a slave woman,
may be that makes me property,
not a human being at all
.
Don't come near me! Stay away!
I am not buyable yet,
I am a bit unleavened
.
Souls can't be bought,
I won't be much of use to anybody
who buys me without my Carrie here
I will be crippled , needing crutches
.
when you bought me without my Carrie
for a few dollars cheaper
No, don't I beg you, don't touch me!
Stay back, I can't leave this block

ती मुलीला सांगते -

We be sold, but we ain't bought."

खरं तिचा प्रक्षोभ अन वेदना त्या कवितेच्या माध्यमातून = कमीत कमी शब्दात इतक्या कौशल्याने मांडल्या आहेत. हेलावून टाकते ती कविता. मला इथे ती पूर्ण कविता द्यायची इच्छा आहे. पण न जाणो कॉपीराइट्चा भंग होइल. पण खालील दुव्यावरती पान २७-२९ ही कविता वाचता येईल.
https://books.google.com/books?id=sHWo85uY7TkC&pg=PR7&lpg=PR7&dq=hattie…

अच्युत गोडबोले यांचं प्रचंड गाजलेलं 'मुसाफिर' एकदाचं वाचते आहे.

पुस्तकाचा ऐवज तसा बरा आहे. आय. आय. टी. मधले किस्से, थोरामोठ्यांच्या ओळखी, शास्त्रीय संगीत, वाचन, डाव्या चळवळी, संकटं, कर्तृत्व.... हे सगळं तसं नवी माहिती म्हणून रंजक आहे. पण त्या मजकुरात शैलीदारपणा अजिबात नाही. शैली नसणं हीदेखील एक शैली असू शकते हे मान्य. पण तेही इथे नाही. सतत मोठाली नावं घेत राहणं, अमुक गरीब कुटुंबातला / म.व. कुटुंबातला तमुक, आयायटीच्या या वर्गातला तमुक - आता मोठ्ठ्या पदावर / मोठ्ठा लेखक / मोठ्ठा श्रीमंत आहे असं सतत सांगत राहणं, 'मी किती बावळट, नि मेहनती, नि तर्री तसा प्रामाणिक' याचा कंटाळा येतो.

झालंच तर - '१५० हून जास्त वेळा कामानिमित्त जगप्रवास' हे आणि अशीच इतर स्वप्रेमानं भारलेली कर्तबगारी सांगणारा बायोडेटा पुस्तकाच्या सुरुवातीला देण्याचं काय बरं कारण? गोडबोल्यांच्या पुस्तकांची लोकप्रियता आणि त्यांचा 'विकी'पणा याबद्दल ऐकलं होतं, पण मुदलात पुस्तक वाचलं नव्हतं. ते एकदाचं घडलं, इतकंच.

पुण्यातल्या 'अक्षरधारा' या पुस्तकांच्या दुकानात पुस्तक खरेदी केली. सध्या तिथे ५०,२५,१० टक्के सवलतीत पुस्तकांचे प्रदर्शन चालू आहे (ते कधी पर्यंत आहे वगैरे मी पाहिले नाही.). त्यात श्री. दा. पानवलकरांचे चार कथा संग्रह मिळाले. त्यातला 'सूर्य' नावाचा संग्रह वाचते आहे. चिं. त्र्यं खानोलकरांच्या कथांची या कथा वाचताना आठवण होते आहे. विजय तेंडुलकरांच्या लेखनात पानवलकरांचे कौतुक वाचले होते तेव्हापासून वाचायचे ठरवले होते ते आता जमले.

ललित लेखन एकुणात बदनाम. रिपोर्ताज प्रकारात वा 'वा, शरीरा! किती तू छान! तुझे आभारच मानले पाहिजेत की...'छाप लिखाणात गणपती पाडणार्‍यांची काही कमतरता नाही. तसल्यांचीच कृपा. एलकुंचवारांसारख्या कुणाचं लेखन वाचलं की ती बदनामी थोडा काळ निष्प्राण होते.

आज कुंडलकराच्या ब्लॉगवरचं नवीन पोस्ट वाचून तसंच वाटलं. लेख पूर्वप्रकाशित आणि पूर्वी वाचलेलाही आहे. तरीही विलक्षण ताजं करणारा लेख आहे असं पुन्हा वाचताना जाणवलं. मनात येतील ते विचार कोणताही संस्कार न करता सलग मांडले जाताहेत आणि त्यांत एक लय आहे, काहीएक आकार सांधला जातो आहे, एक मूड तयार होतो आहे, असं अगदी क्वचित होतं.

या माणसानं फार लिहिता कामा नये. क्वचित आणि थोडंच लिहावं, नाहीतर याचाही होईल छापाचा गणपती, अशी भीती वाटली.

नामांकित फोटोग्राफर सतीश पाकणीकरांचं 'भिंगलीला' नावाचं पुस्तक वाचायला घेतले आहे. फोटोग्राफी या विषयावर एकुणातच मराठीत पुस्तकं कमी आहेत. या पुस्तकात एकुणच फोटोग्रफीच्या तांत्रिक आणि कलात्मक प्रवासाचा आढावा घेतला आहे. सध्या तरी वाचताना चांगलं वाटतंय. संपूर्ण फीडब्याक पुस्तक वाचून झाल्यावर.

'रास' हे सुमा करंदीकरांचं आत्मचरित्र वाचतोय.
बर्‍यापैकी साधं नी थेट लेखन आहे. आत्मस्तुतीला लज्जा नाही नी नाव घेऊन केलेल्या परनिंदेला मज्जावही! आवडतंय!

'अमुकचे स्वातंत्र्य' हे शशांक ओक यांचं पुस्तक वाचलं.

'अंतर्वक्र'सारख्या शब्दाचा 'अंतर्मुख'ऐवजी केलेला वापर वाचून एकदम चमकलं. मग सगळ्या पुस्तकभर तीक्ष्ण, व्याकुळ, काळ्या विनोदाची छाया जाणवत राहिली. डोक्याला शॉट लागतो आहे, पण पुस्तक तर संपल्याखेरीज बाजूला ठेवता येत नाही, अशी अवर्णनीय गोची होऊन, पुस्तक तत्काळ संपवलं.

या प्रकारचं - या प्रकाराला अस्तित्ववादी प्रश्नांबद्दलचं पुस्तक म्हणतात म्हणे - हे मराठीतलं एकमात्र पुस्तक नव्हे. त्यामुळे वाचता वाचता डोक्यात होणारी तुलना अपरिहार्य होती. 'कोसला', 'चांगदेव चतुष्टय', 'बॅरिस्टर अनिरुद्ध धोपेश्वरकर', 'बाकी शून्य' या सगळ्या पुस्तकांची आठवण आली. पण सरतेशेवटी मला ते सर्वाधिक जवळचं वाटलं, ते 'कोबाल्ट ब्लू' या सचिन कुंडलकरच्या पुस्तकाला. 'कोबाल्ट ब्लू'मधून मराठीत समलैंगिकता थेटपणे आली, म्हणून 'कोबाल्ट ब्लू' म्हटल्यावर चर्चेचा ओघ त्याच दिशेनं वळतो. पण त्याचं अप्रूप / धक्का ओसरला की त्यातली घुसमटवणारी सामाजिक-कौटुंबिक-राजकीय चौकट दिसायला लागते. त्या चौकटीला धडका देत, तिला नाकारत-क्वचित शरणागत होऊन स्वीकारत, सतत बंडखोरीच्या पवित्र्यात त्यातली पात्रं वावरताना दिसतात. तसंच इथल्या अमुकचं आहे.

बदलतं सामाजित वास्तव ('आपल्या नकळत इथे काही स्ट्रक्चर्स उभी राहताहेत-वाढताहेत आणि आपल्याला हवी असोत वा नको असोत, ती आहेत आणि राहणारही आहेत, आपल्याला त्यांच्यासकट असण्यावाचून गत्यंतर नाही' अशा आशयाचं अमुकच्या तोंडचं भयचकित वाक्य. आणीबाणीच्या तोंडावर असलेल्या काळात घडणारं हे पुस्तक. त्यातलं हे निरीक्षण. आज-आत्ताही चपखलपणे लागू असलेलं. वाचून अंगावर एकदम काटा आला होता), धुमसती बंडखोरी, स्थैर्याची गरज, लैंगिक आकर्षणं आणि सामाजिक-कौटुंबिक-धार्मिक-शैक्षणिक चौकटींचं असह्य दडपण.

विचित्र पद्धतीनं आकर्षक पुस्तक.

'खिडक्या अर्ध्या उघड्या' हे गणेश मतकरींचं पुस्तक वाचलं.

एकमेकांशी संबंधित असणार्‍या पात्रांच्या स्वतंत्र, 'शेवट नसलेल्या' कथा. एकत्रित वाचल्या, तर कादंबरी या लेबलाखाली जाऊ शकेल असं मोठा आवाका असलेलं लेखन. असा त्याचा घाट आहे.

आपल्याला - जालावरच्या बहुतांशी मराठी जनतेला - स्वतःला मध्यमवर्गीय असं संबोधून घेण्याची सवय आणि/किंवा आवड आहे. हे गेल्या वीस वर्षांपूर्वी खरं असलंही असतं. पण तूर्तास घरटी किमान एखादं तरी यांत्रिक वाहन, माणसागणिक एक वा दोन स्मार्टफोन्स, इंटरनेटचं सतत हाताशी असणं आणि बहुतांशी सगळ्या इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांची समृद्धी असताना आपण मध्यमवर्गात नाही, श्रीमंत जनतेत मोडतो हे सत्य आहे. गणेशच्या कथा या वर्गातल्या लोकांच्या आयुष्याबद्दलच्या आहेत. त्यातही कमीअधिक सत्ता आणि श्रीमंती उपभोगणारे वर्ग आहेतच. पण त्याच्या कथांमधल्या लोकांना पोटाची भ्रांत पडलेली नाही. तशीच सर्वसामान्य 'म.म.व.' लोकांना ज्या नातेसंबंधांच्या आणि तथाकथित संस्कृतिरक्षणाच्या घोळात अडकून पडायला आवडतं, त्या प्रकारच्या फिक्शनी प्रश्नांचीही त्यांना काही पडलेली नाही. ते लोक तुमच्याआमच्यासारखे अधिक पैसे मिळवू बघतात, त्यात इतरांवर होणार्‍या प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष अन्यायाकडे लक्ष वेधलं गेलंच तर क्षणमात्र व्यथित झाल्यासारखं करतात, मग ती टोचणी झटकून 'पुढे' जाण्यासाठी जे योग्य असतं ते करतात, सिनेमे आणि पुस्तकं बघतात वा बघत नाहीत, पण टॉरेण्टवरून डाउनलोडवतात, हापिसात-धंद्यात जिवाचं रान आणि सर्वथैव राजकारण करतात, या सगळ्यांतून जे वेळाचे तुकडे मिळतील त्यात नाती, माणसं, भवताल, समाज - वगैरे जमेल तसं बसवतात आणि मग कान-डोळे मिटून घेतात. ही माणसं वाईट नाहीत. थोरही नाहीत. ती तुमच्याआमच्यासारखी आहेत.

हे तुमच्याआमच्या जगाचं प्रतिबिंब दाखवण्याचं काम या गोष्टींना साधलं आहे हा त्यांचा सगळ्यांत मोठा गुण आहे. पण म्हणून, पुस्तक पूर्णतः दोषमुक्त नाही. त्यांतला काही भाग - काही पात्रांची मनोगतं - काहीसा कृतक, बळंच घडवलेला, लेखकाला आतून ठाऊक नसलेला, जाणवतो.

या पुस्तकावर घेतल्या गेलेल्या आक्षेपांमध्ये त्यांतली मिंग्लिश भाषा हा एक मुख्य मुद्दा होता. त्याबद्दल मतमतांतरं असू शकतात. पण निदान या गोष्टीतल्या पात्रांचा विचार करता ती भाषा स्वाभाविक आहे असं माझं मत झालं. अर्थात, संवादांमध्ये मिंग्लिश सढळ हस्ते वापरणं आणि निवेदकानं तटस्थ-अस्सल मराठीचा वापर करणं हा एक मार्ग होताच. पण इथे लेखकानं तसं केलेलं दिसत नाही. तसं केलं असतं, तर हे पुस्तक अधिक ताशीव, गंभीर, जिवंत झालं असतं का, हा मला पडलेला एक इंट्रेष्टिंग प्रश्न आहे. त्या संदर्भात मनाशी आलेली एक तुलना बोलून दाखवल्याशिवाय राहवत नाही. शांता गोखलेंचं 'त्या वर्षी' हे गोष्ट म्हणून आणि मांडणी म्हणूनही अधिक चिरेबंदी, सरस, गंभीर, तीव्र पुस्तक आहे हे मान्यच आहे. पण गोष्टीच्या घाटामुळे आणि त्यातल्या पात्रांच्या समकालीनपणामुळे मला काही पातळ्यांवर तरी 'त्या वर्षी'ची आठवण झाली. दोहोंच्या दर्जामध्ये असलेला फरक भाषेच्या या वापरामुळे किती असावा, असा प्रश्न काही काळ तरी डोक्यात घुमत राहील..

खेळघर वाचलं. आवडलं.
विचार करण्यासारखं आहे. पण अशी व्यवस्था असेल तर ती माझ्यासारख्यांच्यासाठी नाही एवढे नक्की.

घटनाक्रम जरा फिल्मी आहे.
डाव्या विचारसरणीचा गडद प्रभाव आहेच. म्हणजे वाईट असे नाही पण कधी कधी एकांगी होत जाते.
प्रयोग करून पाहूच्या नंतर त्यातले सगळेच लोक फार जास्त भाबडे होत जातात. खूप जास्त एकसारखा विचार करायला लागतात.

'अखेरचा रामराम' हे राम पटवर्धनांनी अनुवादित केलेलं पुस्तक वाचलं. '९:१५ टु फ्रीडम' या मार्टिन फियालालिखित पुस्तकाचं ते भाषांतर आहे. प्रथामावृत्ती १९५५ आणि द्वितियावृत्ती आत्ता पटवर्धनांच्या पहिल्या पुण्यतिथीनिमित्त प्रकाशित झालेली.

साम्यवादी झेकोस्लेवाकियातून जर्मनीत पळून जाण्याच्या एका कटाची ही गोष्ट आहे. गोष्ट तशी चांगली आहे. एकदा घेतल्यावर पुस्तक संपेस्तोवर ठेवता येत नाही, अशी चित्तवेधक आहे आणि अगदी छोटेखानी आहे. साम्यवादी दडपशाही राजवटींबद्दलची काही चमकदार वाक्यं लक्षात राहून जातात. "भांडवलशाहीत माणूस कोणत्याही परिस्थितीत प्रथम विचार करतो तो 'यात माझा काय फायदा?' असा. अगदी स्वार्थी. तर साम्यवादी राजवटीत 'यात समोरच्याचा काय बरं फायदा असेल?' असा संशयी आणि अगदी 'नि:स्वार्थी' विचार माणसाच्या मनात आधी येतो!" हा असाच एक मासला.

या प्रकारच्या राजवटी केवळ चित्रपट आणि पुस्तकांतूनच पाहिलेल्या असल्यामुळे त्यांतली भेदकता काही पोचली नाही. माझ्यासाठी ती नुसतीच एक चित्तथरारक कथा राहिली. अर्थात हा काही पुस्तकाचा दोष नव्हे, वा भाषांतराचाही. पण पुस्तक किंवा त्याचं भाषांतर प्रचंड थोर-मैलाचा दगड-लक्ष्यवेधी असंही नव्हे. 'दी इयर्लिंग'च्या अनुवादामुळे पटवर्धनांनी केलेला अनुवाद म्हणताक्षणी पुस्तक उचललं गेलं आणि ते इंट्रेष्टिंग होतं, इतकाच गंमतीचा भाग.

हेडरमधले फोटो कॉम्प्रेस करून टाकता येतील का? किंवा थंबनेल्स?
बाफ लोड व्हायला अतिप्रचंड वेळ लागतोय.

ललित म्हणजे काय

लेख आवडला. महत्त्वाचा मुद्दा - ललित लेखनाची व्याख्या जे लिहिलं जातंय त्याला अनुसरून विस्तारली पाहिजे - एकदम पटला. विदा बघून व्याख्या ठरवायला पाहिजे. आधी व्याख्या ठरवायची आणि विदाचं रेट्रोफिटिंग करायचं याला काय अर्थ?

प्रथितयश संपादकांना ललित विभागात लिहिण्यासाठी चांगलं लेखन मिळत नाही म्हणे. खरंच?!

१क्यु८४ वाचुन झाल्यावर मुराकामीचे दुसरे कोणते पुस्तक वाचावे असे विचार करताना 'काफ्का ऑन शोअर' दिसले. पुस्तकाचे नावही आवडुनच गेले. परंतु पुस्तक तितकेच आवडले असे काही म्हणता येणार नाही. ५०० पानी पुस्तकामध्ये पहिली २०० पाने वाचताना इंटरेस्ट राहतो. पण जसे जसे पुढे जाउ तसे तसे कोणत्याच प्रश्नाची उत्तरे मिळत नाहीत. जी उपकथानके सुरुवातीला येतात त्यांचा शेवट कसा झाला हेच कळत नाही. काही उपकथानके तर पुस्तकाच्या शेवटच्या भागामध्ये सुरु केली जातात.
त्यामुळे हे पुस्तक सुरुवातीला जरी खुप आवडले असले तरी जेव्हा संपवले तेव्हा अनेक प्रश्न अनुत्तरित होते आणि इंटरेस्ट पण कमी झाला होता.
मुराकामीच्या म्हणण्यानुसार दुसरयांदा पुस्तक वाचले तर अजुन गोष्टी कळतील, अनुत्तरित प्रश्नांचे उत्तर मिळतील. पण मला माहिती नाही मी वाचेन की नाही ते.

हा लेख वाचला.

http://divyamarathi.bhaskar.com/news/MAG-article-on-nativism-by-dr-5049…

अतिशय काँप्रिहेन्सिव्ह आणि जबराट लेख. इतका व्यापक लेख खूप दिवसांनी वाचला. कसब्यांची पुस्तकं वाचायला लागतात आता.

नेमाडेआजोबाको खुंदल खुंदल के, भगा भगा के मारे यारो. पढनाइच होना देखो.

'नांगी असलेले फुलपाखरू' वाचतोय.
मागे सुदर्शनच्या रिंगणात यातील एका लेखाचा संक्षेप 'ऐकला' होता तेव्हापासून या पुस्तकाची ओढ लागली होती.
पहिले दोन त्पशीलवार निबंधवाचून "अहाहा! फिलिंग" आलंय!

कुरुंदकरांहून वेगळी निबंध लेखनाची शैली - काहिशी मिश्कील + खवचट वाक्यांची पेरणी करणारी - तरीही मुद्देसुद नी पूर्णतः वेगळ्या विषयांवरची ही वैचारीक मेजवानी आहे! खूपच आवडतंय!

https://kundalkar.wordpress.com/2015/06/16/%E0%A4%B5%E0%A5%89%E0%A4%95%…

अशक्य मजा आलेली आहे! कुंडलकर रॉक्स!

विली नेल्सन हा कन्ट्री सिंगर आहे हे माहीतही नव्हतं पण हे मुखपृष्ठ एकदम स्ट्राइक झालं अन हे पुस्तक बार्न्स & नोबल्स मध्ये चाळलं. रोचक वाटलं. प्रामाणिक आहेच पण शैली खूप आवडली.

पहील्या पानावरचे नेल्सन यांचे हे मनोगतच एकदम मंत्रमुग्ध करुन गेले.

What I say is that this is the story of my life, told as clear as a Texas sky and in the same rhythm that I lived it.

It's a story of restlessness and the purity of the moment and living right. Of my childhood in Abbott, Texas, to the Pacific Northwest, from Nashville to Hawaii and all the way back again. Of selling vacuum cleaners and encyclopedias while hosting radio shows and writing song after song, hoping to strike gold.

It's a story of true love, wild times, best friends, and barrooms, with a musical sound track ripping right through it.

My life gets lived on the road, at home, and on the road again, tried and true, and I've written it all down from my heart to yours.
__________

आहाहा काय स्वर्गीय आवाज आहे अन आर्तता!!

Cass Sunstein on Gone With the Wind.

Mitchell is interested in individuals rather than ideologies or apologetics. She parodies the idea of “the Cause,” and she has no interest in “States’ Rights.” She is elegiac not about politics, but about innocence, youth, memory, love (of all kinds), death, and loss (which helps make the book transcend the era it depicts).

The book has strong feminist themes. It can even be taken as an early argument for sex equality. Scarlett is much smarter than her men, and she deplores traditional sex roles, which are depicted as confining and foolish. Wildly successful in business, Scarlett breaks out of them. Drew Gilpin Faust’s important book, Mothers of Invention, offers a detailed account of the challenges faced by Southern women during the Civil War, as they had to improvise and assume new roles and responsibilities. Faust shows that the war helped to produce a transformation of gender roles. Mitchell’s account of that transformation—in the person of Scarlett, incredulous about social expectations—is not incompatible with Faust’s, and it has real fire.

ही प्रतिक्रिया इथे हलवली आहे.

बोहेमिअन रापसडी मायबोली लेख व्यक्तिचित्रण फिक्शन