ASS - ऐसी स्वयंसेवक संघ

नुकताच 'पॉर्न ओके प्लीज' हा विशेषांक येऊन गेला. आता कधीतरी दिवाळी अंक येईल. या कल्पनेनेच माझ्या हृदयात धडकी भरायला लागलेली आहे. कारण एक विशेषांक काढायचा तर आम्हा व्यवस्थापकांची, संपादकांची, आणि मदत करणाऱ्या काही अव्यवस्थापकांची (अव्यवस्थापक म्हणजे अव्यवस्था निर्माण करणारे नव्हेत, व्यवस्थापक नाहीत ते) दमछाक होते. त्यामुळे ज्या ऐसीकरांच्या मानसिक, सांस्कृतिक, वैचारिक आणि इतरही कसल्या कसल्या भल्यासाठी अंक काढणारे लोक झटतात त्या मायबाप ऐसीकरांच्या पायांवर लोटांगण घालून 'प्लीज, प्लीज, प्लीज थोडी मदत करा ना. प्लीज....' असं म्हणण्याचं मी ठरवलं. म्हणून माझ्या डोक्यातून ही 'ऐसी स्वयंसेवक संघ'ची कल्पना निघाली. ती तुमच्यासमोर मांडतो आहे.

आता तुमच्यापैकी काही हुशार लोकांनी हे जाणलंच असेल की 'ऐसी स्वयंसेवक संघ'चं लघुरूप ASS होतं. अॅस म्हणजे गाढव. तर तेही एका अर्थाने खरंच आहे. विशेषांक काढताना अनेक गधामजदुरीची कामं उपस्थित होतात. बहुतेक वेळा थोडीफार मदत सोडली तर तीही अंक काढणाऱ्या टीमलाच करावी लागतात. तर ही कामं क्राउडसोर्स केली तर सगळ्यांवरतीच बोजा कमी होईल असं मला वाटतं. म्हणजे जितकी जास्त गाढवं तितकं प्रत्येकाच्या पाठीवर ओझं कमी. आणि ओझं कमी झालं की गाढवंच काय, घोडेसुद्धा चौखुर उधळू शकतात!

तर विशेषांकासाठीची कामं कुठची?
१. लेख मिळवणं - हे खरंतर गधामजदुरीचं काम नाही, थोड्या वरच्या पेग्रेडचं काम आहे. त्यासाठी विषयानुरुप कोण लिहू शकेल, किंवा कोणाची मुलाखत घेता येईल याची कल्पना मांडायची. ती व्यवस्थापनाने किंवा अंकप्रमुखाने मान्य केली तर जरूर त्यांना 'प्लीज प्लीज लेख देता का, प्लीज...' म्हणून आर्जवं करायची. काही वेळा त्यांच्या मुलाला ओलिस धरायचं वगैरे वगैरे गोष्टी कराव्या लागतात. (ते ओलिस धरण्याचं फार मनावर घेऊ नका. नाहीतर ऐसीकर लोकं आहेतच गुंड प्रवृत्तीचे.)

२. संपादकीय संस्करण - म्हणजे या लेखात हा मुद्दा बरोबर नाही, किंवा याविषयी चर्चा नाही वगैरे लेखकाला सांगायचं आणि त्यांच्याकडून लेख सुधरून घ्यायचा. हे अर्थातच गधामजदुरीचं काम नाही, संपादक मंडळींचं महत्त्वाचं काम आहे. त्यासाठीच त्यांना ठेवलेलं आहे. अर्थात बऱ्याच वेळा असं होतं की इतर कटकटीच्या कामांच्या रगाड्यात हे काम राहून जातं, किंवा त्यासाठी तितकासा वेळ देता येत नाही. म्हणूनच इतर कामं किंचित हलकी करण्यासाठी ASS ची स्थापना व्हावी असा माझा विचार आहे.

३. मुलाखतीचं लेखीकरण - मुलाखत घेणारा बहुतेक वेळा रेकॉर्डिंग किंवा नोट्सच्या आधारे त्यातून एक मुलाखत/लेख तयार करतो. 'राइट टु पी'विषयीचा लेख म्हणजे मुलाखतीपासून लेख कसा बनवावा याचा आदर्श आहे. पण काही वेळा चार चार हजार शब्दांचं रेकॉर्डिंग ऐकून मुकाट्याने सगळे शब्द टंकावे लागतात. २०१५च्या दिवाळी अंकात अशा काही मुलाखतींची उदाहरणं आहेत. केवळ ऐकून ते टंकून काढणं यातच बराच वेळ जाऊ शकतो. थोडक्यात मुलाखत घेतली म्हणजे काम संपलं असं होत नाही. तर तिथेच खरं काम सुरू होतं. त्यात संक्षेपीकरण, मांडणी, आणि निव्वळ टंकन असे भाग असतात.

४. टंकन - वरती मुलाखतीविषयी लिहिलेलं आहेच. पण एकंदरीतच टंकन करणं हेही एक मोठं काम असतं. अनेक वेळा छापील माध्यमांत पूर्वप्रकाशित असलेलं लेखन कागदावर पाहून युनिकोडात टंकून काढावं लागतं. किंवा काही वेळा लेख पीडीएफमध्ये येतात, किंवा श्रीलिपी वगैरे स्वरूपात येतात. त्याचं युनिकोडात रूपांतर करणं हा एक मोठा प्रकल्पच असतो. सध्या अस्तित्वात असलेली सॉफ्टवेअरं इतकी अपुरी आहेत की बऱ्याच वेळा दुरुस्ती करत बसण्यापेक्षा ते वाचून पुन्हा टंकून काढणं सोपं पडतं. आणि त्यात प्रत्येक लेखावर काही तास जाऊ शकतात.

५. मुद्रितशोधन - ऐसीच्या विशेषांकांचा मुद्रितशोधनाचा दर्जा हा अनेक व्यावसायिक छापील दिवाळी अंकांपेक्षा निश्चितच वरचा आहे. पण त्यासाठी जे कष्ट पडतात ते सहज दिसत नाहीत. उदाहरणार्थ २०१५च्या अंकात आलेली एक कथा - तिच्यात दर वाक्याला एक किंवा दोन चुका होत्या. चारेक हजार शब्दांची अशी कथा दुरुस्त करण्यासाठी मला अनेक तास लागले. मात्र तरीही ते काम पूर्ण झालं नव्हतंच. त्यातला पाचेकशे चुका काढून झाल्यावरही पन्नासेक शिल्लक होत्याच - त्या पुन्हा एकवार चाळणी लावणाऱ्या एक्स्पर्ट लोकांना सापडल्या. तर सांगायचा मुद्दा असा आहे की तुम्ही जरी एक्स्पर्ट नसाल, तरीही फायरफॉक्सचं प्लगिन वापरून आणि काही स्टाइल गाइडचे नियम वापरून मूळ लेखाचा दर्जा प्रचंड सुधारू शकाल. जर तुम्हाला स्वतःच्या क्षमतेवर याहून अधिक विश्वास असेल तर उत्तमच.

६. चित्रं - लेखासाठी अनुरूप चित्रं काढणं, मिळवणं हे विशेष कसब आहे. तुम्हाला जर हे करायला आवडत असेल तर तुम्ही जरूर ASS मध्ये नावनोंदणी करा.

७. लेख फॉर्मॅटिंग - सध्या विशेषांकांसाठी एक विशिष्ट रूपडं प्रस्थापित होतं आहे. त्यासाठी प्रत्येक लेखाच्या वर लेखानुसार एक चित्राची लिंक, लेखकाचं नाव, त्याच्या आयडीची लिंक वगैरे लावावं लागतं. तसंच लेखाच्या प्रत्येक परिच्छेदाआधी व नंतर काही कोड कॉपीपेस्ट करावा लागतो. म्हटलं तर हे तसं सोपं काम, पण आयत्यावेळी लेख प्रकाशित करायचा आहे अशा वेळी अशा कामांचंही ओझं संपादकांवरच पडतं. ज्यांना फार डोकं चालवायचं नाही, पण ऐसीच्या विशेषांकांच्या पवित्र यज्ञकार्याला हातभार लावायचा असेल अशांनी काही लेखांसाठी असं काम करणं फारच उपयुक्त ठरेल.

८. पीडिएफ रूपांतर - जेव्हा सगळे ऐसीकर विशेषांकातले लेख मिटक्या मारत वाचत त्यावर गरमागरम चर्चा करत असतात तेव्हा कुठल्यातरी अंधाऱ्या कोपऱ्यात बसून कोणी अभागी संपादक/व्यवस्थापक (बहुतेक वेळा अदिती) या लेखांचं पीडीएफीकरण करण्यात गर्क असतो. हे अतिशय कंटाळवाणं काम आहे. आणि पन्नास-साठ लेखांसाठी करणं बरंच तापदायक आणि वेळखाऊ आहे.

९. फॉलोअप - लेखकांना त्यांचा लेख प्रकाशित झालेला आहे हे सांगणं, त्यांना मानधनाचा चेक पोचला की नाही याची खात्री करणं अशी अनेक कामं मागाहून येतात. यासाठीही जर काही 'लेखक संपर्क समिती' स्थापन झाली तर बरेच कष्ट कमी होतील.

१०. दिनवैशिष्ट्य वगैरे - अंकाच्या भाऊगर्दीत काही वेळा दिनवैशिष्ट्य अपडेट करणं वगैरे गोष्टी राहून जातात. अशा काही कामांसाठीही काही स्वयंसेवक मदत करू शकतील.

थोडक्यात - ही व इतर कामं करण्याची अमूल्य संधी मिळण्यासाठी कृपया ASS मध्ये नावनोंदणी करा. यातून तुम्हाला काही पैसे मिळणार का? अर्थातच नाही. एका महान, पवित्र कार्याला आपला हातभार लावण्याचा जो आनंद मिळतो तो निश्चित मिळेल. इतर संघांतही तसं काहीच मिळत नाही. तरीही तुम्हाला काहीतरी गणवेश घालून कुठेतरी दक्षबिक्ष करण्याची वेळ येणार नाही हे काय कमी आहे? आणि न जाणो, पुरेसं चांगलं काम केलं तर इतर संघातले चायवालेही पंतप्रधान बनतात. तेवढं नाही तरी ऐसीच्या व्यवस्थापनपदी वर्णी लागू शकेल हे मधाचं बोट आहेच.

असो. सीरियसली - अशा कामांमध्ये मदतीची अत्यंत गरज आहे. ज्यांना वर्षातून चारपाच तास काढू शकण्याइतका वेळ आणि ऐसीबद्दल कळकळ असेल त्यांनी जरूर या धाग्यावर किंवा मला व्यनि पाठवून नावनोंदणी करावी.