अकरा तारखेची अकरा वर्षे

तुमच्यापैकी कुनी त्यावेळी आसपास होतं का/

मी त्यावेळी कॅलिफोर्नियात होतो. मला सकाळी भावाने फोन करून उठवून कळवल्याचं आठवतंय. टेररिस्ट ऍटॅक, वर्ल्ड ट्रेड सेंटरवर विमानं वगैरे ऐकलं खरं, पण झेपलं नाही. मग चित्रं दिसायला लागली. तरीही टीव्हीच्या स्क्रीनमध्ये ते जळणारे उभे ठोकळे माववण्यासाठी छोटे झालेले होते. शेकडो, हजारो लोकं तिथे आत आहेत हे बुद्धीला कळत होतं, पण मनाला काहीतरी भयंकर आहे इतकंच जाणवत होतं. काही वर्षांपूर्वी मी स्वतः त्या टॉवरच्या टोकावर गेलो होतो - खालचं न्यूयॉर्क शहर बघायला.

तुमच्यावर काही प्रत्यक्ष, अप्रत्यक्ष परिनाम झाला का?

या देशात राहून तुमच्या सामाजिक विश्वात फरक न होणं शक्यच नाही. त्यानंतर वर्षभरानेच न्यूयॉर्कला जाण्याची वेळ आली. त्या इमारतींचा परिसर - ग्राउंड झीरो - कुंपणाने बंद केला होता. ते हजारो मीटर लांब कुंपण श्रद्धांजलीने, रागाने, दुःखाने भरलेलं होतं. प्रत्येक ठिकाणी कागद, फुलं, संदेश यातून लोकांनी आपल्या भावना ओकल्या होत्या. दोन बिल्डिंगी, सहा हजार माणसं... त्यांच्या नष्ट होण्याने इतका भावनांचा आवेग निर्माण होतो तर महायुद्धांमध्ये जेव्हा जगभर कोट्यवधी माणसं मेली, अपरिमित हानी झाली तेव्हा काय झालं असेल याची झलक मिळाली. युद्धांचा फोलपणा माहीत होताच, त्याला भक्कम आधार मिळाला.

तुम्ही थेट अधिक सावध मह्ना, किम्वा तुमच्या विचाराला काही वेगळी भर पडली का?

सुदैवाने म्हणा किंवा दुर्दैवाने... मी काही स्वतः सावधगिरी वाढवली नाही. मी या सगळ्या प्रचंड प्रवाहातला एक लहान माणूस आहे. माझ्या काही करण्या न करण्याने फारसा फरक पडत नाही, हे जाणवलं होतं. कदाचित ९/११ मुळे ते अधिकच धृढ झालं असावं. अनेक लोकांच्यात वेगवेगळा फरक पडल्याचं ऐकून/पाहून आहे. आयुष्याच्या क्षणभंगूरत्वाची जाणीव इतक्या मोठ्या प्रमाणावर आलेली मी पाहिलेली नाही.

जागतिक इतिहासातील एक महत्वाचा टप्पा ती तुम्हाला वाटते का ? अगदि before आणि after असे त्या घटनेचे संदर्भ द्यावेत इतपत?

होय राजकीय-सामाजिक संदर्भात वाटते.

तुमच्यापैकी कुणी त्यावेळी आसपास होतं का? तुमच्यावर काही प्रत्यक्ष, अप्रत्यक्ष परिनाम झाला का?

नाही. मी त्यावेळी भारतात होतो, कॉलेजात शिकत होतो. मात्र जेव्हा न्यूयॉर्कला नोकरीनिमित्त गेलो तेव्हा दररोज ग्राऊंड झिरोवरूनच ये जा व्हायची.
त्या घटनेमुळे लोकांवर झालेले परिणाम प्रत्यक्ष पाहिलेत.. एकेकाचे अनुभव म्हणजे 'अनुभवच' आहेत.

तुम्ही थेट अधिक सावध मह्ना, किम्वा तुमच्या विचाराला काही वेगळी भर पडली का?

फारशी नाही. मी मुंबई बॉम्बस्फोटानंतर तसाही सार्वजनिक ठिकाणी सावध असतो. प्रवास सीट खाली पाहणे, संशयास्पद सामानाचा अंदाज घेणे, घरी महत्त्वाची कागदपत्रे एकत्र आणि गरज पडताच घेऊन पळता येतील अश्या बेताने -खुणेने ठेवणे वगैरे मी तसेही करत होतो व आताही करतो
विचार म्हणाल तर या व अशा 'सार्वजनिक' घटनांपेक्षा काही वैयक्तिक घटनांनी विचारात अधिक फरक पडला आहे.

असो. या दिवशी विविध घटनांमध्ये आपले प्राण गमावलेल्या व्यक्तींना (पुन्हा एकदा) श्रद्धांजली!

त्या घटनेच्या वेळी मी विद्यार्थी होते, भारतातच होते. तेव्हा लगेचच आयुष्यात फरक पडला नाही. पण त्यानंतर कधीतरी दोन-चार वर्षांत नियमित विमानप्रवास सुरू झाला तेव्हा ९/११ नंतरचं जग वेगळंच असतं याची जाणीव वयस्क, अनुभवी सहप्रवाशांमुळे अनेकदा झाली.

त्यानंतर पाश्चात्य देशात काही वर्ष वास्तव्य असल्यामुळे ९/११ पासून आलिप्त राहून कोषात जगणं शक्यच नव्हतं. पाश्चात्य उदारमतवाद्यांचा उदारमतवाद या घटनेनंतर अधिक दिसू लागला असंही कधीमधी वाटतं.

काँकॉर्ड विमानसेवा बंद पडण्यात ९/११ घटनेचा प्रमुख हात होता. आधीच तांत्रिक त्रुटींमुळे झालेल्या आर्थिक पडझडीतून सावरण्याचा प्रयत्न करणार्‍या कॉंकोर्डचे या हल्ल्यात काहीशे (नक्की आकडा कोणत्याशा कार्यक्रमात ऐकला होता, आता विसरले) ग्राहक गेले. या धक्क्यातून काँकोर्ड (चालवणार्‍या ब्रिटीश एअरवेज आणि एअर फ्रान्स) सावरलं नाही, काँकोर्ड बंद पडलं. न्यूयॉर्क-लंडन/पॅरिस अंतर (आता लागतो त्याच्या) निम्म्या वेळात जाण्याचं स्वप्न बहुदा स्वप्नच रहाणार.