'वांझोटी?' (एक जपमाळकथा)

क्ष-१ लिलेख

'ही संध्याकाळ लवकरात लवकर संपू दे' अशी मनाशी प्रार्थना करत लूकसने दरवाज्याला हात घातला. अगदी त्या क्षणीदेखिल, असेच उलट पावली परत फिरावे, फडताळातली पोर्ट उघडावी, कालचा बीफ बोविनियॉ गरम करावा आणि हाती घेतलेल्या पुस्तकाच्या पुढच्या प्रकरणाला हात घालावा अशी सुरसुरी त्याला आली होती पण नेमके त्याच क्षणी काचेच्या दरवाज्याजवळ बसलेल्या लुडाचे त्याच्याकडे लक्ष गेले आणि तिने त्याला हात दाखवला. आता इथून मागे फिरणे शक्य नाही असे लक्षात आल्यामुळे, एक मोठा श्वास घेऊन त्याने काचेचे तावदान ढकलले.

आत गेल्यागेल्या त्याचे स्वागत करायला लुडा उठून त्याच्यापाशी आली. काही क्षणांपूर्वी तिला काचेतून पाहिले तेंव्हा ती लुडाच आहे हे ओळखायला त्याला दोन सेकंद लागले होते. दरवर्षी या अशा पार्ट्यांना सगळ्या सहकारी महिला चेहेऱ्यावर एवढी पुटे थापून, तंग कपडे घालून, उंच अणकुचीदार बुटांवर कसरती करत समोर येतात, तेंव्हा त्याला नक्की काय बोलायचे हेच समजत नाही. त्यांच्या इस्त्री केलेल्या केसांवर किंवा अवयव मोकळेपणाने प्रदर्शित करणाऱ्या पेहेरावांवर त्यांना अभिप्राय द्यावा, तर ते त्याला अगदीच लंपटासारखं वाटतं, त्यांच्या मेहनतीची दखल न घ्यावी तर ते त्याला फार तुसडेपणाचं वाटतं. त्यामुळे बहुतेक वेळी, 'तू आज छान दिसतेयस' असे काही पळपुटे शब्द, थेट त्यांच्याकडे बघायचे टाळत तो पुटपुटतो आणि तिथून लवकरात लवकर सटकतो.

या लुडाला फक्त दोनच रूपात पहाण्याची त्याला सवय होती; अतिशय कार्यक्षम असलेली ही ऑफिस मॅनेजर, तिच्या फावल्या वेळात तितक्याच कार्यक्षमतेने मुले जन्माला घालते अशी त्याची समजूत होती. ती नवीन फायलिंग सिस्टीमबद्दल बोलत नसते तेंव्हा तिच्या मुलांबद्दल बोलत असते, त्यामुळे तिच्या आजूबाजूला जो कार्यक्षमतेचा आणि मातृत्वाचा गंध दरवळत असतो तो त्याला घाबरवून टाकतो. एरवी तिने त्याच्यासारख्या सड्या पुरुषाकडे फिरकूनही पाहिले नसते, पण परवा मागदाने गळ घातली म्हणून तो मिकीला घेऊन सिनेमाला गेला होता, तिथे ही त्याला तिच्या मुलाबाळांसमवेत भेटली. मग 'तुझा भाचा का हा? किती गोड आहे, तू त्याला घेऊन आलायस हे किती छान आहे' वगैरे झाल्यावर तिने लूकसची गणती आपल्या मित्रपरिवारात केलेली दिसली. आताही संभाषण कोणत्या दिशेने जाते आहे याचा अंदाज आल्यावर तो कोट काढून ठेवण्याचे निमित्त करून तिथून खुबीने निसटला.

गॅरी पावलोविच डेव्हच्या टेबलावर, त्याच्या शेजारीच बसला आहे याचे त्याला अजिबात आश्चर्य वाटले नाही. डेव्हला प्रभावित करायची एवढी सोपी संधी, महत्वाकांक्षी आणि पाताळयंत्री गॅरी सहजासहजी हुकवेल याची शक्यताच नव्हती. त्यामुळे डेव्हच्या प्रत्येक शब्दावर मान डोलावण्याची, त्याच्या प्रत्येक विनोदाच्या प्रयत्नावर मोठयाने हसण्याची संधी तो मुळीच दवडत नव्हता. समोरच बसलेल्या नॅटलीच्या अतिभव्य वक्षांमधली खोलवर भेगही त्याच्या मार्गात येऊ शकत नव्हती. त्या भेगेवर नजर चिकटली होती ती डेव्हची; त्याने एवढयातच बरीच दारू ढोसली आहे हे सरळच दिसत होते. नॅटलीही त्याचे नेहेमीचेच विनोद पहिल्यांदाच ऐकल्यासारखी खुदूखुदू हसत होती.

लूकसला आत्ताच कंटाळा आला, कोणत्या टेबलावर बसले तर संध्याकाळ लवकर संपल्यासारखी वाटेल याचा विचार करत त्याने आजूबाजूला नजर टाकली. विशीतल्या टग्यांच्या टेबलावर बसायचे तर त्यांची भयंकर भाषा सहन करावी लागेल, शिवाय त्यांच्या आग्रहाखातर रात्री पन्नास पब्जमधे जाऊन सकाळी अशक्य डोकेदुखी घेऊन उठायला लागेल याचे भान आल्याने तो पुढे सरकला. मुलेबाळेवाल्यांचे टेबल त्या दृष्टीने ठीक होते पण पूर्ण संध्याकाळभर त्यांची घरगुती संभाषणे तो झेलू शकेल किंवा नाही याबद्दल त्याला खात्री नव्हती. त्याशेजारच्या टेबलावर एकच जागा शिल्लक होती ती श्रीधरन आणि इमॅन्युएलच्या मधोमध. श्रीधरनचे उच्चार खूप लक्षपूर्वक ऐकले की समजतात हे लूकसला अनुभवाने माहित झाले होते, पण इमॅन्युएलच्या खिंकाळल्यासारख्या आणि बेसुमार हसण्याच्या आवाजातून ही एकाग्रता त्याला साध्य होऊ शकेल का याबद्दल तो साशंक होता.

शेवटचे टेबल बऱ्यापैकी रिकामे होते. त्यावर दोन नवीनच रुजू झालेले लोक होते ज्यांची नावे तो विसरला होता आणि त्याच टेबलावर एमी बसली होती. एमीला रुजू होऊन दोनेक वर्षे होऊन गेली, तरी ती अजून कोणत्याच कंपूत सामील झाली नव्हती. कधी दिसली की गोड हसून हॅलो म्हणण्याचे मार्दव तिच्यात असले तरी त्यापलीकडे जाऊन भलत्या चौकश्या करण्याचा गळेपडूपणा तिने आजवर तरी केला नव्हता. लूकसने निर्णय घेतला आणि तो तिच्या टेबलाकडे मोर्चा वळवतो न वळवतो तेवढ्यात....

क्ष-२ लिलेख

तेवढ्यात डेव्हच्या टेबलाकडून गडबड ऐकू आली. प्रमाणाबाहेर ढोसलेल्या दारूने आपली कमाल दाखवली होती. काही वेळापूर्वी उंचच उंच गिरक्या घेत असलेलं डेव्हचं विमान आता जमिनीवर येऊ लागलं होतं. जमिनीवर येतानाचा डेव्हचा लँडिग तमाशा लुकसला आता परिचयाचा झाला होता. किंबहुना पार्टीतल्या सगळ्यानांच........

मोठ्मोठ्याने बरळणं, कंपनीच्या सीईओ रिचर्डसनला मनसोक्त शिव्या देणं, मधेच आपल्या बायकोच्या आठवणीने गळा काढून रडणं, कधी तिलाही शिव्या देणं, हॉस्टेलवर शिकत असलेल्या मुलीला ब्लेसिंग्ज, प्रेसिडेंटने देश कसा चालवावा यावर बडबडणं, सगळ काही सारखंच. फरक फक्त दारूच्या मात्रेचा.

लुकसने काहीच न झाल्याप्रमाणे सभोवताली नजर फिरवली. गॅरीने डेव्हला आवरण्याचं काम चालू केल होतं. पार्टीतलं वातावरणही नॉर्मल होतं. संथ पाण्यात एखादा दगड फेकल्यानंतर थोडावेळ तरंग उठतात पण नंतर सर्व काही शांत होतं तसं सर्व काही निवांत झालं.

कॉर्पोरेट पार्ट्यांची हीच तर गंमत असते. सगळ काही मोजून मापून चाललेलं असतं. सुरुवात हाय हॅलो पासून, त्यानंतरचं हसणं मर्यादित. गाल किती प्रमाणात वाकडे करायचे हे त्या त्या वेळी चाललेल्या विषयावर अवलंबून. बोलत असतानाही आपल्या स्टेटसचा आब संभाळायचा. आपण कोण , समोरचा कोण याची जाणीव ठेवून. पार्ट्यांमध्ये ग्रुप्सही त्याच आधारावर बनलेले आणि बनवलेले. पार्टीला आलो, एन्जॉय करायला आलो असलो, तरी आपलं प्राधान्य बिझनेस कसा वाढेल, ग्रोथ कशी होईल, बिझनेस टॉक्स यालाच असेल हे मनात पक्कं मुरवायच. थोडक्यात पॉलिश्ड, चकचकीत मामला.

पार्टीत आता कुठे रंगत यायला लागली होती. लुडाचं फायलिंगच सेशन आज नसल्याने ती आज मातेच्या भूमिकेत दिसत होती. गॅरी आता डेव्हला सोडून नॅटलीला चिकटलेला होता. सवयीप्रमाणे. विशीतले टगे जेलो हॉट की शकिरा हा विषय चवीने चघळत होते. बॉईज विल बी बॉईज आल्वेज!!!! मुलाबाळांच्या टेबलावर डे केअर वाले किती जाचक अटी घालतात, पैसे किती बेसुमार आकारतात, त्यावर उपाय म्हणून कंपनीने एंम्पलॉयी बेनिफिट स्कीम मध्ये डे केअरचा अंतर्भाव करावा असा सूर उमटत होता. इमॅन्युअलला खिंकाळून दम लागला असावा कारण श्रीधरनचं बोलण थोडं थोडं व्यवस्थित ऐकू येत होतं. कोपऱ्याकडील जेम्सच्या टेबलावर बिझनेस टॉक्स चालेले होते. व्हिजिटींग कार्डस, कॉटॅक्ट नंबरची देवाण घेवाण होत होती.

लुकसची नजर एमीकडे गेली. सरकन त्याला मगाचच्या निर्णयाची आठवण झाली. ग्लास उचलून तो तिच्या टेबलाकडे पोचला.

'हॅलो एमी' लुकसने अभिवादन करत म्हटलं.

'ओ हाय लुकस' तिनेही प्रत्युत्तर दिलं.

' हाऊ आर यू, ?? एंजॉयिग पार्टी?? '

'यप्प. एम फाईन. एंजॉयिग पार्टी अ लॉट'

'किती महिने झाले तुला इथे' काहीतरी विचारयचं म्हणून लुकसने विचारलं.

' दोन महिने'

'सो, कसं वाटल तुला इथे??'

'चांगलं आहे, माझ्या आवडीचं काम आहे. मजा येते काम करायला'

'हम्म, नव्याची नवलाई' लुकसने सुस्कारा सोडला.

'इज दिस युअर फर्स्ट जॉब??'

'नोप!! या आधी मी केनेथ आणि कंपनीत असिस्टंट होते.'

' ओह , आयसी !! राहतेस कुठे' प्रश्न विचारल्यानंतर आपण जरा जास्तच आगाऊ झालो हे समजून लुकस ओशाळला.

'स्टॅनफोर्ड मध्ये' एमीने मात्र सहज उत्तर दिलं. तिच्या चेहऱ्यावर कोणतेही भाव नव्हते.

' म्हणजे साधारण तीस मिनिटे प्रवास' लुकस जरा मोकळा झाला.

' हो बरोबर'

आता या पुढे आणखी काय बोलावं हे लुकसला उमजेना. सुरुवातीचा रॅपिड फायर राऊंड तर संपला. नवीन जॉईनिंगशी बोलताना असा प्रॉब्लेम येऊ शकतो असा कधी विचार त्याला शिवला नव्हता. फ्लोअरवर नवीन माणसांशी ओळख एचआर करून देई. तो सगळा औपचारिक मामला असे. त्या वेळी लुकसला हटकून लहानपणीच्या नाव गाव फळ फूल खेळाची आठवण होई. सगळ काही तेच ते. फक्त चेहरे नवीन. तेवढ्यापुरत हाय, वेलकम म्हणायच आणि आपल्या कामाला लागायचं. पुढे कधी ओळख झाली तर झाली. तसंही त्याच काम रिसर्चच होतं. एमीही गळेपडू नसल्याने ते संभाषण तिथेच थांबलं. लुकस नुसताच ग्लासाचे घुटके घेत विचार करत राहिला.

लुकसची तंद्री भंग पावली ती लुडानं मारलेल्या हाकेनं. त्याने घड्याळाकडे पाहिलं तर नऊ वाजलेले दिसत होते. चला, अजून एक तास बाकी आहे हे सारं संपायला. तो स्वत:शीच चरफडला. का आलो आपण इथे हा प्रश्न लुकसला कुरतडू लागला.

"तेव्हाच पाठी फिरलो असतो तर बरं झालं असतं. ही पार्टी आता अंगावर येऊ लागलीय. लवकर संपत देखील नाही. इथे का येतो आपण मुळात?? काय संबंध आहे आपला? कोणत्याच ग्रुप्स मध्ये आपण मोडत नाही. ना आपल्याला ते मानवत, नाही आपण त्यांना मानवत. मग का येतो आपण इथे?? माग्दा पाठी लागते म्हणून?? आपला माणूसघाणेपणा जावा म्हणून बिचारी धडपडत असते. तिला इथे आणायला हवं एकदा म्हणजे कळेल इथे आल्यावर मी अजूनच कोशातच जातो. बावरतो. एखाद्या चकव्यात सापडल्यासारखी गत होते आपली. उर फुटेस्तोवर धावतो पण रस्ता काही सापडत नाही. माग्दाला कळत नाही कसं अजून आपल्याला सावरायला वेळ हवाय अजून. जखमा इतक्यात भरल्या नाहीयेत. कस सांगू तुला माग्दा?? आयुष्यात आलेले हे रिकामपण अजून गहिरं आहे. हे जे वांझोटेपण मिळालंय ते विसरू विसरता येत नाही. नाही आवडत मला माणसं. तिटकारा आहे मला माणसाचा आणि त्याच्या या जगाचा. राहू दे ना मला माझ्या जगात. खूष आहे मी तिथं. घे ना ग मला समजून." लुकसच्या डोक्यात विचारांचा गुंतवडा झाला.

’हे लुकस’ लुडा त्याला हाकारत होती.

पण त्यानं तिथे लक्ष दिलं नाही. मोठ्याने ओरडून पळून जावं इथनं असं त्याला झालं.

’लुकस, हे लुकस ’ लुडा त्याला हाक मारत त्याच्यापाशी पोचली तेव्हा मात्र त्याचा निरुपाय झाला. अनिच्छेने त्याने तिच्याकडे पाहिलं.

क्ष-३ लिलेख

"माझं तुझ्याकडे एक काम आहे."

लुकस तिच्याकडे पाहतच राहिला. 'काल मी तुझ्या 'चौकशी करण्यास लायक' वर्तुळात सामील झालो, आज एकदम काम?' असा प्रश्न चेहर्‍यावर छापला जाऊ
नये म्हणून विशेष प्रयत्न करत तो 'हो, बोल ना,' प्रकारचे काहीतरी अर्थहीन बरळला.

"नाही, इथे नको. उद्या वेळ आहे तुला?"

बोलता बोलता एमीकडे पाहून एक ताणलेल्या रबरबॅण्डसारखे आणि रबरबॅण्डइतकेच हसू. 'बायकांच्या हसण्या-हसण्यात असा नक्की काय फरक असतो, ज्यायोगे हे आमंत्रण / चालवून घेणे / लाथ मारणे आहे हे इतक्या स्पष्टपणे कळत असते' अशी विचारमालिका लुकासच्या डोक्यात चालू. पण आश्चर्य म्हणजे एमीने तितकेच कृत्रिम हसून, एखादे शस्त्र परतवावे तसे, लुडाचे हसू थंडपणे परतवले आणि नजर परत हातातल्या ग्लासाकडे वळवली. पुन्हा संभाषणात परतायच्या आधी प्रत्युत्तरादाखल लुडाची नजर अजूनच खुनशी झाली की आपल्या पूर्वग्रहामुळे आपल्याला तसा भास झाला, हे लुकासला कळायच्या आत -
"माझ्या घरी येशील उद्या सकाळी?"

"घरी?" घरी बोलावून चर्चा करण्याजोगे काय काम, उद्या शनिवार, माझ्या खाजगीपणाचे नि तुझ्या कुटुंबकबिल्याचे काय, असे अनेक प्रश्न एकाच शब्दात कोंबत लुकास.

"हं, उद्या बोलूच. सकाळी अकरा वाजता. मी चर्चमधून परत आलेली असेन. बाकी भाचा काय म्हणतो तुझा? हाय सांग त्याला माझ्यातर्फे." असे औपचारिक बोलून त्याला पुढे काही बोलू न देता वळताना, लुडाने नकळत डेव्हकडे एक कटाक्ष टाकला, हे लुकासच्या नजरेतून सुटले नाही.

नंतर चेहर्‍यावरची रेषाही न हलवता हातातल्या पेयाशी खेळत तो तिथे अर्धा-पाऊण तास बसला. पण म्हणण्यासारखे संभाषण असे कुणाशी झाले नाही. त्याचे सगळे विचार उद्याच्या संभाषणातल्या शक्यतांभोवती फिरत राहिले. 'चाचण्यांच्या अचानक बदलायला लागलेल्या निकालांबद्दल आपण नक्की कुणापाशीही बोललेलो नाही. लुडाच्या डिपार्टमेंटचा चाचण्यांशी तसा संबंधही नाही. पण रिपोर्ट्स कुणी पद्धतशीरपणे हस्तगत करायचे ठरवलेच, तर त्यासाठी लुडापेक्षा उपयुक्त अशी दुसरी व्यक्ती मिळणारही नाही. पण असा काही संबंध असेलच, तर तिने थेट येऊन आपल्याला अ‍ॅप्रोच करणे हा शुद्ध वेडेपणा ठरेल. म्हणजे तसा संबंध जोडणे चुकीचे. पण असले योगायोग फार क्वचित घडतात. विशेषकरून आपल्यासारख्या संवेदनशील संशोधनाच्या क्षेत्रात. गेल्याच आठवड्यात औषधांचा हव्या त्या दिशेने परिणाम होऊ शकेल असे दर्शवणारा पहिला निकाल आला. त्यानंतर दुसर्‍याच दिवशी डेव्हने आपल्याला बोलावून एकूण प्रगतीबद्दल विचारले. दोनच दिवसांनी ऑफीसधे, कुणीतरी धसमुसळेपणाने हलवावीत नि मग मेहनतीने सारवासारव करून लावून ठेवावीत तशी, हललेली कागदपत्रे.'

कधी या तर कधी त्या दिशेनं विचारचक्रे फिरवत लुकास इथवर येऊन पोचे नि मग त्याला काल 'अचानक' भेटलेली लुडा खरेच अचानक भेटली होती की ठरवून भेटली होती असा रहस्यकथेत शोभण्यासारखा प्रश्न पडे. 'छे! हे अगदी कॉन्स्पिरसी थिअरीच्या वळणाने चालले की' असे म्हणत तो पुन्हा 'काय काम असेल'वर येऊन स्थिर होई. आपल्याला बायका-पोरे नसण्याचा नि ती कधीच असू शकणार नाहीत या सामाजिक आणि जैविक सत्याचा संबंध आपल्याला या संशोधनावर काम करण्याची संधी मिळण्याशी कितपत असेल, अशी शंकाही त्याला प्रोजेक्टच्या अगदी सुरुवातीच्या काळात येऊन गेली होती. पण मागदा सोडून इतर कुणाशी ते बोलून दाखवण्याइतके महत्त्व खुद्द त्यानेही तिला दिले नव्हते. मागदाने हसत ती शंका उडवून लावल्यावर नि भावाच्या एकूण बुद्धिमत्तेवर नेहमीसारखे यथार्थ व्याख्यान दिल्यावर तर त्याने तो विचार परत मनातही आणला नव्हता.

पण त्याच्या संशोधनांचा मानवी जननक्षमतेशी असलेला जवळचा संबंध, ऑफिसातले काहीसे गढूळलेले वातावरण, लुडाचे एखाद्या आदिमायेसारखे लेकुरवाळेपण नि तरीही तिच्या नजरेत क्वचित जाणवून जाणारी ती खुनशी छटा, ऑफिसाखेरीज दुसरीकडे कुठेतरी भेटायची ही चमत्कारिक विनंती, त्या विनंतीचा नि चाचण्यांच्या निकालांचा संभाव्य संबंध... या सगळ्या पार्श्वभूमीवर ती जुनी शंका त्याच्यासमोर नव्याने अवतरली. सगळे पुढ्यात मांडलेले असावे, पण त्या पसार्‍याला बांधणारे सूत्र काही केल्या मेंदूला गवसू नये अशा विचित्र घालमेलीने त्याला ग्रासले.

ती घालमेल वरकरणी दिसू नये नि इथून लगेच सटकल्यासारखेही वाटू नये म्हणून हातातले पेय सराईतपणे खेळवत एकीकडे निघायच्या तयारीत राहण्याची दुहेरी कसरत करताना, शेजारीच बसलेली एमी तिथून बघता बघता गायब झाल्याचे त्याच्या लक्षातही आले नाही.

क्ष-४ लिलेख

आचके देत देत पार्टी एकदाची संपली, आणि ज्या आदिमानवाने पहिली पार्टी देऊन हा पायंडा पाडला त्याला मनोमन शिव्या घालत लूकस घरी परतला. घरातले दिवे अजूनही विझलेले नव्हते. आत येताच लूकसला त्याची लाडकी बहिण मागदा एक जडशीळ ढापण लावून एक जडशीळ पुस्तक वाचताना दिसली. "मजा आली की नाही पार्टीला?" तिने विचारले. दोघेही एकमेकांना अनेक वर्षं ओळखत होते.

"हो, आली ना! अगदी तिथून हलूच नयेसं वाटत होतं. कित्ती कित्ती छान लोक भेटले म्हणून सांगू?!" लूकस गोडपणे म्हणाला.

"सॉरी, लूकस!" मागदा म्हणाली. "तुला मी पार्टीला जाऊन ये असं म्हणाले तेव्हा तू मजा करावीस किंवा तुझा माणूसघाणेपणा कमी व्हावा असा माझा हेतू नव्हता. शिल्लक राहिलेला बीफ बोविनियॉ तुझ्या अपरोक्ष फस्त करता यावा एवढीच माझी इच्छा होती. ती मात्र दोन तासांपूर्वीच सफल झाली."

"ठीक आहे," लूकस म्हणाला, "तुला अनेक गोष्टी माफ आहेत." त्याने यांत्रिकपणे फडताळातली फोन्सेका बिन ट्वेंटीसेवन रूबी पोर्टची बाटली उघडली, आणि त्यातली चार बोटं ओतून घेऊन, स्वत:च्या मालकीचं तितकंच जडशीळ पुस्तक घेऊन तो आरामखुर्चीत विसावला. पण आपल्या भाऊरायाला त्रास देण्याची मागदाची खुमखुमी अजून जिरली नव्हती. "काय रे? 'अॅना करेनिना' पुन्हा वाचतोयस? दोनच वर्षं झाली ना वाचून? जगातले बहुतेक लोक एकदाही वाचत नाहीत म्हणून म्हणते," ती आवाजात काळजी आणून म्हणाली. "हो, पुन्हा वाचतोय, कारण मी अॅबनॉर्मल माणूस आहे," लूकस म्हणाला. "सगळे नॉर्मल लोक एकसारखे असतात, पण प्रत्येक अॅबनॉर्मल माणूस आपापल्या पद्धतीने अॅबनॉर्मल असतो."

"तुझा अॅबनॉर्मलपणाला मी नेहमीच पाठिंबा दिलेला आहे. आता भाऊबहिणींनी असं एकत्र राहणं काही नॉर्मल आहे का? पण तरीसुद्धा तुझ्यासारख्या जन्माआधीपासून गे असलेल्या माणसाला एका श्रीमंत व्यभिचारी रशियन बाईच्या भानगडींत काय रस वाटतो हे मला काही उमजत नाही. पण ठीक आहे, वाचायचं तर वाच बापडा! कादंबरीत कायकाय होतं ते मला सगळं बारीकसारीक सांग हो नंतर!" इतकं बोलून मागदा आत निघून गेली.

लूकसने पुन्हा पुस्तकात डोकं खुपसलं, पण त्याचं वाचण्यात लक्ष लागेना. पानावरची सिरीलिक अक्षरं डीएनए सीक्वेन्ससारखी गोलगोल वेटोळी घालत डोळ्यांपुढून सळसळत होती. शेवटी जडशीळ पुस्तकात पातळसा बुकमार्क ठेऊन तो उठला. लुडाने का बोलावलं असावं याचा त्याला काहीच अंदाज येत नव्हता.

दुसऱ्या दिवशी सकाळी तो लुडाच्या घरी पोहोचला तेव्हा साडेअकरा वाजत आले होते. आकाशातला बाप खाष्ट आणि प्रेमळ दोन्हींही कसा आहे या विषयावर एक लांबलचक सर्मन ऐकून लुडा आणि तिची गुणी मुले नुकतीच चर्चमधून परतलेली होती. तिच्या धर्मसंपृक्त सोज्वळ चेहऱ्याकडे पाहून त्याला उगीचच ओशाळं वाटलं.

"काय लूकस? तूही जातोस की नाही कधी चर्चला?" लुडा म्हणाली. "नाही, फारसा नाही," लूकस पुटपुटला. वास्तविक तो कधीच जात नसे. आकाशातल्या बापाची समलिंगी लोकांविषयीची नाराजी जगजाहीर असल्यामुळे असल्या बापाबद्दल त्याला कधी फारसं प्रेम वाटलं नव्हतं. पण हे सगळं इथे बोलण्यात अर्थ नव्हता. "हरकत नाही," लुडा म्हणाली, पण कशासाठी हरकत नाही हे अजून उघड झालेलं नव्हतं. "बस, आलेच मी," असं म्हणून लुडा आत गेली आणि तिने आपल्या मुलाबाळांना शेजारच्या बॉर्डर कॉलीबरोबर खेळायला पिटाळल्याचे सरमिसळ आवाज आले. ती परतली तेव्हा तिच्या चेहऱ्यावरच्या पूर्वीच्या सोज्वळपणात बरीच घट झालेली दिसली.

"मला फारसं इकडचंतिकडचं बोलायला आवडत नाही हे तुला माहितच आहे, तेव्हा मी थेट मुद्द्यावर येते." लुडा म्हणाली. हे लूकसला नीटसं माहित नव्हतं, पण तो गप्प राहिला. "माझ्या परिचयातलं एक जोडपं आहे," लुडा पुढे म्हणाली. "दोघेही मूळचे सेंट पीटर्सबर्गचे पण काही वर्षांपासून इथे स्थायिक झालेले आहेत. ओल्गा आणि दिमित्री या नावाने माझी त्यांच्याशी ओळख करून देण्यात आली, पण ही बहुतेक त्यांची खरी नावं नव्हेत. अनेक वर्षांपूर्वी ओल्गाला एक मुलगी होती, तिचं नाव वेरा. दिसायला तशी सामान्यच (निदान स्लाव्हिक मुलींच्या मानाने), पण तिच्यात खूप चमक होती. पियानो फार सुंदर वाजवायची, रशियनबरोबर फ्रेंच आणि इंग्लिशपण फार छान बोलायची. पण बाराव्या वर्षीं घोड्यावरून पडली आणि डोक्याला मार लागून तिचा मृत्यू झाला."

ही रशियन कादंबरी आता पुढे कुठे जाणार, याचा लूकसला काही अंदाज येईना. तो गोंधळल्याचं लुडाच्या लक्षात आलं असावं. "तिचे लहानपणी पडलेले दात अजून ओल्गाने सांभाळून ठेवले आहेत," लुडा पुढे म्हणाली, पण या वाक्यामुळे त्याचा गोंधळ कमी झाला नाही. "ओल्गाच्या मनात असं आहे की वेरा तिला पुन्हा भेटावी."

हे चऱ्हाट शांतपणे ऐकत राहणं लूकसला जमेना. "ह्या खुळचट रशियन बाईचा प्लॅँचेटवर वगैरे विश्वास आहे की काय?" तो कुत्सितपणे म्हणाला. "नाही, प्लँचेटवर नाही," लुडा म्हणाली, "पण ह्यूमन रिप्रोडक्टिव क्लोनिंगवर आहे. वेराचा डीएनए आपल्याकडे आहे, तो आपल्याला ओल्गाच्या ओव्हमचं न्यूक्लियस काढून तिथे ट्रान्सप्लान्ट करता येईल आणि मग तो ओव्हम तिच्या गर्भाशयात घालता येईल. त्यानंतर फक्त नऊ महिने वाट पाहायची. सर्वसाधारणपणे अशाप्रकारचा प्रयोग यशस्वी होण्याची शक्यता खूप कमी असते, कारण ट्रान्सप्लान्ट केल्यानंतर जेनेटिक इंप्रिंटिंगमध्ये दोष राहून जातात. पण तुझ्या लॅबमधले QC-113 चे रिपोर्टस् मी कालच पाहिले. जर ते योग्य वेळी ओव्हममधे अॅडमिनिस्टर केलं तर हे दोष आपल्याला आता जवळजवळ शून्यावर आणता येतील."

"पण हे रिपोर्टस् तुला कसे मिळाले?!" लूकस हतबुद्ध होऊन म्हणाला. "आणि QC-113 हे एन्झाइम अजून प्रायोगिक अवस्थेत आहे. शिवाय त्याचा माणसावर उपयोग करायला एफडीए कधीच परवानगी देणार नाही! हे सगळं धडधडीत बेकायदेशीर होईल…"

"अर्थातच होईल. जर कायदेशीर असतं तर तुझी काय गरज होती? आज रात्री तुला ओल्गा आणि दिमित्रीबरोबर जेवायचं आमंत्रण आहे, तिथे पुढची बोलणी होतील. संध्याकाळी सात वाजता त्यांची माझेराती तुला न्यायला घरी येईल. पण ओल्गाशी थोडा जपूनच वाग बरं. लोकांना वाटतं की बाई सुंदर आणि श्रीमंत असली की हुशार कशी असेल? तू मात्र अशी प्राथमिक चूक करू नकोस. शिवाय तू गे असल्याचं मला माहित असलं तरी तिला असेलच असं नाही," लूकसला डोळा मारत लुडा म्हणाली. "त्यामानाने दिमित्री हा अगदीच वितळलेल्या मेणबत्तीसारखा माणूस आहे. शिवाय वेराचा सगळा डीएनए आपल्याकडे आहे, तेव्हा या प्रकरणात त्याचं आता प्रत्यक्ष कामही उरलेलं नाही. पण माझेराती बाळगणारा माणूस टाकाऊ तरी कसा म्हणायचा, नाही का? तेव्हा त्यालाही सांभाळून घ्यावं लागेल. बरं चल, आता मी घरकामाला लागते. संसारी बाईच्या कटकटी तुला काय कळायच्या बाबा?! संध्याकाळी सात लक्षात ठेव. जमेल ना तुला?" लुडा लाघवी हसून म्हणाली. पण हे संभाषण आता संपलेलं आहे आणि 'जमेल ना तुला?' हा प्रश्न नव्हता, अशा स्पष्ट सूचना तिच्या हसण्यात वाचता येत होत्या.

चक्रावलेल्या मनस्थितीत लूकस घरी परतला. ह्या सगळ्याबद्दल मागदाशी बोलावं की नाही याबद्दल त्याचा निर्णय होत नव्हता. एकीकडे त्याला श्रीमंत रशियन बायकांच्या भानगडींबद्दल अनेक विनोद सुचत होते, पण अधिक विचारांती हे विनोद त्याला विनोदी वाटेनात. संध्याकाळ होऊ लागली तसा त्याने एकुलता कोटटाय चढवला. वाट पाहता पाहता चाळा म्हणून माझेराती कशी दिसते हे तो गूगलवर शोधू लागला.

क्ष-५ लिलेख
माझेरातिचे फोटो पाहता पाहता लूकस विचारात पडला. पार्टीला गेलोच नसतो तर आपली आणि लुडाची भेट झालीच नसती आणि आता आपण या रशियन जोडप्याची वाट पाहत बसलो नसतो. लुडाशी झालेले संभाषण चक्रावणारे होते. एकतर मुद्द्याला इतका थेट हात घालणे हे लुडाकडून अपेक्षितच नव्हते. लुडासारखे लोक मुद्दे सोडून अघळपघळ बोलण्यातच सराईत असतात, असे लूकसला वाटत असे. त्यातही तिच्यासारखी बाई जराही अंदाज न घेता आपल्याला धादांत बेकायदेशीर कृत्यात सहभागी व्हायला लावते आणि आपणही रशियन जोडप्याला भेटण्यास तयार होतो. सगळेच अविश्वसनीय. आपण कंपनीच्या कम्प्लायन्सकडे तक्रार केल्यास लुडाला हे प्रकरण चांगलेच महागात पडेल पण तिला हे माहीत नसावे हे जवळ जवळ अशक्यच होते.

दहा-बारा वर्षांपुर्वी लूकसच्या गाइडनी आणखी काही संशोधकांबरोबर एक छोटीशी बायोटेक्नॉलॉजी कंपनी सुरू केली होती. दोन वर्षांनंतर पीएचडी संपवून लूकस तेथेच काम करू लागला होता. सुरूवातीला पन्नासेक लोकच असणार्‍या कंपनीत आता जवळजवळ आठशे लोक काम करत होते. तीन-चार वर्षांपासून वंध्यत्वावर उपचार ठरू शकणार्‍या औषधावर लूकसचा ग्रुप काम करत होता. ज्या रिपोर्ट्सबद्दल लुडा आत्मविश्वासाने बोलत होती ते अगदीच प्राथमिक चाचण्यांवर बेतलेले होते. QC-113 एन्झाइम अजून क्लिनिकल ट्रायल्सच्या फेजपर्यंत पोचण्यास कमीत-कमी एखादे वर्ष तरी लागणार होते. शिवाय लुडाला त्या तांत्रिक रिपोर्ट्सवरून फारसे काहीच समजले नसते. त्याच्या लॅबमध्ये काम करणार्‍या कोणाची तरी मदत असल्याशिवाय त्या रिपोर्ट्सचा नक्की अर्थ काय हे लुडा सांगू शकली नसती.

विचार करता करता लूकस लॅबमधले लोक, वरीष्ठ, गाइड, गाइडचे मित्र यांची नावे मनातल्या मनात घोळवू लागला. सीइओ रिचर्डसन सोडल्यास बहूतेक वरच्या पदावर असलेल्यांची नावे रशियन असणारी होती. त्याचा गाइडही रशियनच होता. एरवी त्याला याचे फारसे काही वाटले नसते पण आता विचार करतांना त्याला आपण कुठल्या तरी कारस्थानात तर अडकलो नाही ना असे वाटू लागले. कंपनीचे एकही औषध अजुनपर्यंत बाजारात आलेले नव्हते. वाढते मनुष्यबळ, उपकरणे, नवनवीन सुविधा यांसाठी सतत आर्थिक पाठबळ उपलब्ध होई पण हे फंड्स कुठून येत असावेत हे फारसे कुणाला माहीत नव्हते. माहीत करण्याची गरजही कुणाला वाटली नव्हती.

सात वाजायला आता दहाच मिनिटे उरली होती. मागदा आणि मिकि रात्री जेऊनच घरी परतणार असल्याचा मेसेज मघाशीच लूकसला मिळाला होता. दारावरची बेल वाजली तेव्हा लूकसला दरवाजात कोण असावे याविषयी फारसा विचार करण्याची गरज पडली नाही.

क्ष-६ लिलेख

दार उघडल्यावर लूकस वेड्यासारखा पाहतच राहिला. त्याला प्रचंड धक्का बसला. त्याच्याकडे पूर्ण दुर्लक्ष करत अनपेक्षितपणे घरात शिरले ते डेव्ह आणि नॅटली. ते आपल्या घरी कसे आले, दोघे मिळून कसे आले याबाबत नवल करावं की संध्याकाळची वेळ असूनही दोघेही सोबर दिसताहेत याचं आश्चर्य मानावं याचा लूकसला पेच पडला.

“अरे, बाहेर निघालास वाटतं तू ..” डेव्ह म्हणाला तेव्हा संकटातून सुटका झाल्यागत वाटलं लूकसला. पण त्याचं हे सुख फक्त एक क्षण टिकलं. ‘कुठे चालला आहेस?’ असं याने विचारलं तर काय - या कल्पनेने तो क्षणभर बधीर झाला. पण दुसराच प्रश्न येऊन आदळला त्याच्यावर.

“कसा जाणारेस?” नॅटलीने विचारलं. “म्हणजे टॅक्सीने जाणार ना; तर मला ड्रॉप कर.” तिने हुकूम सोडला.

“फक्त तिला नाही, मलाही. अरे, माझी ती खटारा गाडी बंद पडली पुन्हा एकदा. मग तुझ्याकडे काहीतरी प्यावं आणि पुढे निघावं असा विचार केला. शेजारी म्हणून तुला त्रास द्यायचा हक्क आहे आमचा ..” डेव्ह बोलताना लूकसला निरखत होता. खरं तर डेव्ह चांगला अर्ध्या तासाच्या अंतरावर रहायचा. पण काम करून घ्यायचं असलं की बिनधास्त काहीही ठोकून द्यायचं ही डेव्हची पद्धतच होती.

“तुला घ्यायला कुणी येणार असेल तर भाग वेगळा..” नॅटलीने तिरकस हसत पुस्ती जोडली. त्यावर लूकस पोकळ हसला.

“अरे, लॉटरी लागली की काय तुला? माझेराती घ्यायचा विचार आहे?” नॅटलीने लूकसचं दचकणं ‘आम्ही नाही पाहिलं’ असं दाखवत लाडिकपणे विचारलं. खिडकीतून दिसली की काय हिला बाहेर आलेली गाडी?- अशी शंका लूकसच्या मनात आली आणि तो सावध झाला.

“की एखादा रशियन गर्भश्रीमंत भेटलाय तुला?” डेव्हने डोळे मिचकावत विचारलं आणि तो खोखो हसत सुटला. त्याच्या झुलत्या पाठीवर थाप मारत आणि जवळजवळ त्याच्या गळ्यात पडत नॅटलीही त्या हसण्यात सामील झाली.

लूकसला घाम फुटला. कसल्या चक्रात अडकत चाललो आहोत आपण? कसला डाव आहे हा? यांना कसं माहिती माझेरातीबद्दल? लुडाने त्याला सांगितलेल्या कामाबद्दल? त्याच्या मागावर होते कुणी? लुडानेच हा सापळा रचला होता त्याच्यासाठी? ही फक्त त्याच्या ‘गे’पणाची टिंगल होती?

त्यादिवशी लुडाला भेटायला आपण जायलाच नको होतं आणि गेलो तरी या भानगडीला झुरळासारखं झटकून टाकायला हवं होतं असं लूकसला पुन्हा एकदा वाटून गेलं. चेह-यावर काही भाव न दाखवता तो उसन्या सहजतेने म्हणाला, “मी कसली घेतोय बाबा ही महागडी गाडी? अरे, मिकी परवा या गाडीबद्दल सांगत होता मला. मला काही समजलं नव्हत म्हणून पाहत होतो जरा माहिती ...”. ‘पण मी तिची माहिती पाहत होतो हे तुम्हाला कसं कळलं?” हा प्रश्न त्याने नकोशा औषधासारखा निमूटपणे गिळून टाकला.

लूकसच्या स्पष्टीकरणावर शांतता पसरली. नॅटली आणि डेव्ह यांची झालेली नजरानजर पाहूनही लूकसने ती न पहिल्यासारखी केली. आता यांना कसं कटवावं याबद्दल त्याच्या मेंदूत धावपळ चालू होती.

त्या क्षणिक शांततेचा भंग झाला तो नव्या मेसेजच्या सूचनेने. “आता यावेळी कोण?” असा त्रासिक विचार लूकसने चेह-यावर दिसू दिला नाही.

स्क्रीनवर लुडाचं नावं पाहून तो दचकला. “काही अपरिहार्य कारणाने आजचा कार्यक्रम रद्द. उद्या याच वेळी” हे वाचून त्याला सुटल्यासारखं वाटलं आणि काळजीही वाटली.

“मिकी आणि माग्दा बाहेरच जेऊन येणार आहेत असा निरोप आहे मिकीचा,” लूकसने चर्चा नको म्हणून घाईघाईने सांगून टाकलं. आता निदान औपचारिकता म्हणून यांना काही ऑफर करायला पाहिजे. ‘परवाची ‘फोन्सेका बिन ट्वेंटीसेवन’ माग्दाने शिल्लक ठेवली असेल का एव्हाना ते पहायला हवं’ म्हणत तो आत जायला वळला.

“बाकी क्यूसीचं काम कसं चाललंय? काही प्रगती?” डेव्हने हवापाण्याच्या गप्पा माराव्यात त्याप्रमाणे स्वर अगदी सहज ठेवत विचारलं.

लूकसने शांतपणे डेव्हच्या नजरेत नजर मिळवली. आतल्या आत त्याच्या संतापाचा स्फोट व्हायला लागला होता. लूकसचा गोठलेला शांतपणा पाहताना डेव्हचा आवेश विस्कटला.

“अरे, तो खडूस सीईओ मला विचारत होता दुपारी. आता त्याने थेट तुला विचारायला काही अडचण आहे का? पण ते करेल तर तो रिचर्डसन कसला साला? आणि ते श्रीमंतीचा तोरा मिरवणारे बास्टर्ड! ही कंपनी म्हणजे एक फ्रॉड आहे बघ लूकस! इथं कोण किती पाण्यात आहे ते मी जाणतो... ..” डेव्ह आता बेफाम झाला होता.

“चल, उशीर होतोय आपल्याला ....” नॅटली म्हणाली आणि एका क्षणात डेव्हला ओढत घेऊन गेलीदेखील ती बाहेर. ती डेव्हला जपत होती? की त्यांच्या रहस्याला?

ही क्यूसीची भानगड आहे हे नक्की! हे दोघे का आले होते? काय पाहून गेले? कुठे जाणार ते आता? गाडी नव्हती म्हणाले, मग कसे गेले? ते काय सांगणार? कुणाला? लुडाला सांगावं? या सगळ्याचा लुडाशी संबध आहे की नाही? कोण आहे या सगळ्याच्या पाठीमागे? ओल्गा आणि दिमित्री.. ही माणसं आहेत तरी कोण? सरांशी बोलावं? की रिचर्डसनशी? तेच त्यात सामील असले तर? नेमके काय आहेत ते धागे?

लूकस बसला तेव्हा त्याच्या लक्षात आलं की आपले हातपाय कापताहेत; हृदयाचे ठोके भिंती भेदून पलिकडे जाताहेत; अंगातली ताकद संपलीय सगळी; घसा कोरडा पडलाय; कपाळावर आणि पाठीवर घाम वाहतोय; डोळ्यांसमोर अंधार पसरलाय! एक अथांग वाळवंट पसरलंय समोर – त्यात तगून राहायची ताकद नाही आणि ते पार करून जायचीही ताकद नाही त्याच्यात.

आपण इतके हतबल झालो याचा लूकसला संताप आला. मनाशी काही ठरवून तो ताडकन उठला.

त्याचवेळी दाणकन दरवाजा आपटत माग्दा तिरीमिरीने आत आली आणि लूकसचा फोन हाक मारू लागला.

क्ष-१ लिलेख

घाईघाईने फोनपाशी जाऊन लूकसने फोन उचलला तर रेकोर्डेड मार्केटींग मेसेज! मनाशी एक अर्वाच्य शिवी घालत त्याने फोन आदळला आणि तो मागदाशी बोलायला वळला, तोच आपली कोट आणि टोपी जमिनीवर फेकून मिकीने त्याच्याकडे झेप घेतली. लूकसला घट्ट मिठी मारत मिकीची बोलती सुरु झाली.

"मामा...बाबाचा फोन आला होता. तो या शनिवारी येणार आहे...मग आम्ही आमच्या नवीन घरी जाणार...आणि आम्ही माझ्या नवीन खोलीला जांभळा रंग देणार आहोत... बाबाने मला...." बापरे...मुलगा असून किती बडबड करतो हा! लूकसच्या मनात आले.. आणि भिंतीला 'जांभळा' रंग??? मुलगा मामाच्या 'गे' वळणावर चालला आहे अशी थट्टा त्याचा बाप का करत असावा हे त्या पुन्हा उमगले! त्याचक्षणी त्याला हेही जाणवले की आता मागदा आणि मिकी लवकरच आपल्या घरी जाणार. पाहता पाहता मागचे सहा महिने किती पटकन निघून गेले.. एखाद्या वावटळीसारखे मागदा आणि मिकी त्याच्या आयुष्यात घुसले आणि त्याचं घर अगदी उलथ-पालथ होऊन गेलं. सुरवातीला मिकीची अखंड बडबड, त्याचा घरभर पसारा, मागदाचा साफसफाईतला आळशीपणा, लूकसच्या प्रत्येक भानगडीत नाक खुपसायची तिची सवय, या सगळ्याचा त्याला किती मन:स्ताप व्हायचा ह्याची त्याला आठवण झाली. आता मात्र मिकीला गोष्ट सांगितल्याशिवाय आणि त्याच्या आयुष्यातला प्रत्येक लहानमोठ्या गोष्टीचा अहवाल मागदाला दिल्याशिवाय, त्याला दिवस संपल्यासारखा वाटायचा नाही.

"अजून एक गोष्ट..." वगैरे नेहमीचा खेळ खेळून मिकी अखेरीस झोपला आणि लूकस बाहेर आला तर मागदा तिच्या जडशीळ पुस्तकात डोकं खुपसून पहुडलेली दिसली. तिचे लक्ष नाही याचा फायदा घेऊन तिथून सटकावे आणि तिच्या प्रश्नांच्या सरबत्ती पासून वाचावे असे ठरवून तो आपल्या खोलीकडे वळला तर मागदाने पुस्तकातून डोकं काढून त्याच्या कपड्यांकडे कटाक्ष टाकत "मग काय ...अजून एक असफल डेट?" असा तिरकस शेरा मारला. आपणही त्याला काहीतरी सणसणीत प्रत्युत्तर द्यावं अशी आलेली सुरसुरी त्याने दाबली आणि तिच्या प्रश्नांना फक्त एकाक्षरी उत्तरे द्यायची असे ठरवले पण नेहमीप्रमाणे मागदाच्या प्रश्नांच्या जाळ्यात तो अडकत गेला आणि अगदी पार्टीच्या दिवसापासूनचा सविस्तर वृत्तांत तिने त्याच्याकडून काढून घेतला.

डोळे विस्फारून पण गंभीरपणे त्याचं बोलणं ऐकत असणारी मागदा नक्की काय विचार करते आहे याचा अंदाज काही केल्या त्याला येईना. अखेर बोलून झाल्यावर त्याने तिच्याकडे प्रतिसादाच्या अपेक्षेने पाहिलं तर मागदा जी खदखदून हसायला लागली ती काही केल्या थांबेचना. शेवटी एकदाची आपल्या हसण्यावर नियंत्रण मिळवून, बावचळून तिच्याकडे पहात असलेल्या लूकसला ती म्हणाली, "तू तसा बावळा आहेस हे मला माहिती होतं, पण तू इतका मठ्ठ असशील याची मला अजिबात कल्पना नव्हती."

आता मात्र लूकसला भयंकर राग आला, आधी ही बया आपल्यावर प्रश्नांचा भडीमार करून सगळं काढून घेते आणि मग सगळं हसण्यावारी नेऊन आपली थट्टा उडवते...तो वैतागून तिरीमिरीने जायला निघाला तर मागदाने त्याचा हात ओढून त्याला बसविले आणि थोडा गंभीर चेहेरा करून म्हणाली,
"हे सगळं इतकं अविश्वसनीय आहे की ते गांभीर्याने कसं घ्यायचं हेच मला कळत नाही. फारशी ओळख नसलेली ती लूडा तुला घरी काय बोलावते आणि तूही लगेच जातोस काय, मग ती बेधडक तुला असल्या अतिबेकायदेशीर भानगडीत ओढते काय आणि तूही ओढला जातोस काय...तू काय तोंडाला कुलूप लावून बसला होतास काय तिच्यासमोर?"
"..आणि ही बया पण अजबच आहे, एवढी देवभोळी कॅथॉलिक वगैरे आहे तर मग तुमच्यासारख्या बायोटेक कंपनीत, जिथे एम्ब्रियोजचा संशोधनात सर्रास वापर केला जातो, तिथे ही कशाला काम करते? बरं तुला सरळ-सरळ असल्या कारस्थानात ओढताना, ती तुझी संमती गृहीतच कशी धरते? लूकस, तुझी विचार कारण्याची एकांगी पद्धत पाहिली की तू संशोधनात कसा शिरलास याची मला मोठी मौज वाटते. गुंतागुंतीच्या गोष्टींचा अगदी सूक्ष्मात शिरून अभ्यास करतोस पण समोर असलेलं अगदी सर्वसामान्यांना दिसणारं साधं-सोप्पं उत्तर पहात नाहीस."
लूकस अजूनही तिच्याकडे चमत्कारिकपणे पहातोय हे लक्षात येऊन ती त्याला म्हणाली "अरे तू असल्या काही भानगडीत पकडला गेलास तर तुझं सगळं करीयर खलास होईल याची तुला काही कल्पना नाही का? बाकी तुझे वरिष्ठ सोडून दे, त्यांच्या मागे यातून बाहेर पडण्याचं आर्थिक आणि प्रतिष्ठेचं वगैरे पाठबळ असेल; त्या लूडाचं काय, ती स्वत: संशोधनात नाहीच आहे, त्यामुळे सरळसरळ सर्व नाकारून मोकळी होईल. तू मात्र फुकट बळीचा बकरा बनशील. अजून काहीच बिघडलेलं नाहीय त्यामुळे नम्रपणे नकार देऊन ह्यातून बाहेर पड आणि मग इतर कोण काय कारस्थानं करतंय याचा छडा लाव."

लूकसला कधी नव्हे ते तिचं म्हणणं पटलं आणि लूडाला आत्ताच फोन करावा म्हणून तो फोनकडे वळला तेवढ्यात मागदाने त्याला प्रश्न केला "काय रे, ही लूडा म्हणजे जिची पाचही पोरं तिच्यासारखी अजिबात दिसत नाहीत, तीच बाई ना? हे ऐकल्याक्षणी लूकस जागीच थांबला. परवा पार्टी संपली तेंव्हा लूडाला न्यायला तिचा नवरा आला होता. लूडासारखेच निळे डोळे असलेला तिचा नवरा त्यांच्या भुरे डोळे असलेल्या मुलाला उचलून दाराशी उभारलेला त्याला आठवला आणि लूकस जागीच थिजला.

क्ष-२ लिलेख

"कर्र कर्र " आवाज करत पेपर प्रिंटरमधून बाहेर पडला.लुकसने कागदावरून नजर फ़िरवली. काल मागदाशी बोललओ तेच बरं झालं अस पुन्हा एकदा त्याला वाटलं. आपण या भानगडीत पडायचंच नाही. मागदा म्हणते ते बरोबर, आपण बावळेच आहोत. संशोधनाच्या क्षेत्रात असूनही रोजचे साधे प्रश्न सोडवता येत नाही. नकोच ती लूडाची कटकट." कागदावर सही करत लुकसने मनाशीच निश्चय केला.

लिफ़्टच्या दरवाज्यातून बाहेर पडून लुकस डावीकडे वळला तेव्हा उद्यापासून या कंपनीत नसू याबाबतीत त्याच्या मनात कोणतीही शंका उरली नव्हती.

"मे आय कम ईन" लुडाच्या केबिनचा दरवाजा उघडत त्याने विचारल्रं.

फ़ायलीत शहामृगाप्रमाणे खुपसलेले डोकं वर काढत लुडाने त्याच्याकडे पाहिलं

’ओह, कोण लुकस? कम ईन साईड, हॅव अ सीट. कामाचं काय झालं आपल्या??" सवयीप्रमाणे तिने सरळ मुद्द्याला हात घातला.

लुकसने काही न बोलता हातातला लिफ़ाफ़ा टेबलावर ठेवला.

’ काय आहे हे??? रेझिग्नेशन!!!" लुडाच्या भुवया उंचावल्या

’हो’

’अचानक??’

’वेल , ते तुलाही माहीत आहे. मला या भानगडीत पडायची ईच्छा नाही. माझ्याने हे होणार नाही. यातन मी बाहेर पडतोय" पीएचडीच्या गाईडसमोर उत्तर द्यावीत तसं एका दमात लुकसने सगळ म्हणून टाकलं.

’आर यू शुअर??’

’येस, १००%"

’ओके, यू मे , बट यू कान्ट !!!’

’व्हॉट डू यू मीन???’

लुडान आपल अपरं नाक गोंजारत थोडा विचार केला.

’ हं , ठीक आहे. राजीनामा अप्रुव्हलला पाठवते. त्यांनंतर तुझे उरलेले ड्यूज मिळतील’

लुकसला आश्चर्य वाटल. इतक्या सहजासहजी लुडा या गोष्टीला तयार होईल अस त्याला वाटल नव्हत. तिच्या विरोधाची पूर्ण तयारी करूनच तो घरून बाहेर पडला होता. परत एकदा तो बुचकळ्यात पडला.

’ओके, लुकस" लुडाच्या बोलण्याने तो भानावर आला.

’वेलकम टु द लॅब’ कोड दाबल्यानंतर प्रयोगशाळेच्या दरवाज्याच्या यंत्रणेचा आवाज आला.

सवयीप्रमाणे लुकस त्याच्या संगणकाकडे वळला. फ़ाईल ओपन करताच त्याला क्यूसी ११३ चे प्राथमिक अवस्थेतील निष्कर्स दिसू लागले. एकदम त्याला लुडाची आठवण झाली. लुडा पर्यंत हे निकर्ष पोचले कसे या विचाराचा भुंगा त्याचं डोकं पोखरु लागला. हे सगळं लुडाला मुळात कळलं कसं ?? लॅबमधलं कोण आहे या प्रकरणात?? आणि ओल्गाच्या प्रेगन्सीने फ़क्त तिलाच फ़ायदा होणार की अजून कोणी यात सहभागी आहे?? त्या दिवशी डेव्ह आणि नॅटली सहजच घरी आले होते की त्यामागे हेच कारण होत?? पण मग डेव्ह अस का म्हणाला की मी या सर्वाना चांगलाच ओळखतो? त्याचा काय संबंध?? सर्वाना म्हणजे नक्की कोणाला?? अजून कोण कोण आहे यात गुंतलेले ?? काहीच समजेनास झालंय सगळं.
त्यादिवशीच्या पार्टीमुळे या सगळ्याची सुरुवात झाली. तिथे गेलोच नसतो तर फार बर झाल असत. ही मागदा पण ना!!! नसत्या फंदात पाडते.

तेवढ्यात दरवाजाचा परत आवाज आला. लुकसने पाहिलं तर लुडा होती.

"हाय लुकस, मला वाटलंच तू इथे सापडशील ते" लुडाच्या डोळ्यात वेगळीच चमक त्याला जाणवून गेली.

"हो, तुला आजकाल माझी सगळीच हालचाल ठाऊक असते" लुकसच्या स्वरात असलेला उपरोधिकपणा लुडाला जाणवला.

त्याकडे पूर्ण दुर्लक्ष करत तिने त्याच्या संगणकाकडे मोर्चा वळवला.

" काय पाहतोस क्यू सी ११३ चे रिझल्टस?? आय वॉज करेक्ट. वेल लुकस आठवतं मी तुला काय म्हटलं होतं, यू मे क्विट बट यू कान्ट"

"काय म्हणायचं आहे तुला??'

एवढ्यात परत दरवाजाचा आवाज आला तेव्हा लुकसने पुन्हा वळून पाहिलं. आत येणाऱ्या व्यक्तीला पाहून त्याला आता मुळीच आश्चर्य वाटलं नाही.

क्ष-४ लिलेख:
"हॅलो लूकस, तू स्वत:ला इतका हुशारबिशार म्हणवतोस, तेव्हा या सगळ्यामागे कुठेतरी मी अाहे हे तुझ्या लक्षात यायला काहीच हरकत नव्हती," रिचर्डसन म्हणाला. राखाडी रंगाच्या सव्हील रो सुटातून अोसंडून वाहणाऱ्या श्रीमंती अरेरावीला त्याचा निर्विकार चेहरा फारसा विसंगत दिसत नव्हता. अाता पुढे कायकाय मजा बघायला मिळणार या अपेक्षेने झालेला अानंद चेहऱ्यावर दिसू नये म्हणून प्रयत्न करत लुडा तिथेच रेंगाळत राहिली.
"केंव्हा ना केंव्हा तरी अापण समोरासमोर येणारच होतो, ते अाजच झालं हे काही वाईट झालं नाही," रिचर्डसन चेहऱ्यावरची सुरकुती देखील न हलवता म्हणाला. "मला वाटतं तू राजीनामा द्यायचा बेत तूर्तास स्थगित ठेवावास. मला तुझं हित जितकं कळतं तेवढ्या प्रमाणात ते तुला कळतंच असं नाही. तू राजीनामा देशील, अाणि मला तो मंजूरही करता येईल, पण मी तसं न करणंच तुझ्या फायद्याचं होणार अाहे. याचं कारण असं की जर तू नोकरी सोडायचीच ठरवलीस, तर तुला पुढची नोकरी कधीच मिळणार नाही अशी व्यवस्था करणं मला खूप सोपं अाहे. त्यामुळे तुझ्या जीवनात फार दु:खं येतील, अाणि त्यांना मी कारणीभूत झालो या विचाराने मलाही नीट झोप येणार नाही. तेंव्हा कशाला उगीच त्या वाटेला जायचं अापण, नाही का?!"
"तुझ्या बोलण्यात मला गर्भित धमकी जाणवते अाहे," लूकस राग लपवत म्हणाला.
"छे, छे! गर्भित कसली, पूर्वीच जन्माला येऊन अाता जवळजवळ पौगंडावस्थेला लागलेली धमकी अाहे ही," रिचर्डसन उत्तरला. "सॉरी बरं का! रिप्रॉडक्टिव्ह टेक्नॉलॉजीची कंपनी चालवत असल्यामुळे 'गर्भित' या विषयावर विनोद करायचा मोह मला अावरला नाही," तो पुढे म्हणाला. हा विनोद करताना तो किंचितही हसला नाही ही गोष्ट लूकसला अस्वस्थ करून गेली. असला कचकड्याचा खलनायक सिनेमात दिसला असता तर लूकसला त्याची गंमतच वाटली असती, पण तसं कुणी प्रत्यक्षात भेटणं ही बाब पूर्ण वेगळी होती.
"ठीक अाहे, तू म्हणतोच अाहेस तर मी राजीनाम्याचा विचार पुढे ढकलतो. माझ्याकडून तुझी काय अपेक्षा अाहे ते सांग." अापला अावाज फुटतो अाहे ही जाणीव लूकसला विसरता येत नव्हती.
"माझी काय अपेक्षा अाहे, यापेक्षा मागदाची काय अाहे हे जास्त महत्वाचं नाही का?"
"मागदा?! तिचा काय संबंध यात?" लूकस चक्रावला.
"असं कसं म्हणतोस?" रिचर्डसन म्हणाला. "थांब, तीच सगळं सांगेल तुला," असं तो पुढे म्हणतो न म्हणतो तोच अापले गबाळे टेनिस शूज घसटत मागदा हजर झाली, अाणि तिने रिचर्डसनच्या कमरेभोवती सहजच हात टाकला. लूकसने तिच्यावर एकटक रोखलेली नजर ती शिताफीने टाळू पाहात होती.
"सॉरी, लूकस! मी तुझी अनंत अपराधी अाहे," मागदा खवचटपणे म्हणाली, "पण अाता अपराध केलाच अाहे तर तुला सगळं सांगूनच टाकते. मग तुला काय म्हणायचं ते म्हण. पहिली गोष्ट म्हणजे अोल्गा अाणि दिमित्री यांचं नेमकं काय रहस्य अाहे याबद्दल तुला वाटणारी उत्सुकता मनातून काढून टाक. त्यांना QC-113 नको अाहे, कारण ते दोघेही अस्तित्वात नाहीत. ते हवं अाहे ते मला अाणि माझ्या साथीदारांना."
हे सत्य अाहे की स्वप्न, अाणि अापली बहिण समोर उभी अाहे की तिच्यासारखे हावभाव करणारं दुसरं कुणी, हे क्षणभर लूकसला कळेना. "रिचर्डसन अाणि मी कित्येक वर्षं एकमेकांना अोळखतो, अाणि जे काही चाललं अाहे ते अाम्हा दोघांतल्या संगनमतानेच चाललेलं अाहे. तू कशावर संशोधन करतो अाहेस, ते कुठवर अालेलं अाहे अाणि त्याचा कसा उपयोग करता येईल याची मला इत्यंभूत माहिती अाहे. कंपनीतल्या लोकांवर तुझा विश्वास नव्हता, त्यामुळे तुझा पुष्कळसा डेटा तू घरच्या संगणकावर ठेवतोस याची रिचर्डसनला कुणकूण होतीच. त्याने मला विश्वासात घेतलं, पैसेही दिले - अाता ते किती हे विचारू नकोस - पण बरेच दिले, अाणि तो डेटा हस्तगत करता येतो का हे पाहण्याचं काम माझ्यावर सोपवलं. तू तरी किती भोटम अाहेस लूकस?! पासवर्ड ठरवून काय ठरवलास तर 'anna&vr0nsky'! अाता माझ्यासारख्या हुशार मुलीला तो अोळखणं अवघड का अाहे? पण ते राहू दे. मुद्द्याचं बोलू. जगात ज्यांना QC-113 चा उपयोग होऊ शकेल अशा अनेक मूलबाळ नसलेल्या श्रीमंत बायका अाहेत. त्यासाठी हिऱ्याच्या अंगठ्यांनी मढवलेले त्यांचे हात त्या सैल सोडायलाही तयार अाहेत. अाखाती देशांमध्ये, कॅरेबियनमध्ये, मॉन्टे कार्लोमध्ये या ड्रगसाठी वाटेल ती किंमत अापल्याला वसूल करता येईल. मग का करू नये अापण? हा सगळा राजीखुषीचा व्यवहार अाहे, अाणि यात बाहेरच्या कुणाचं काही नुकसानही नाही. त्यात जर का दुर्दैवाने ह्या ड्रगचे काही दुष्परिणाम झालेच तर सारा मामला चोरीचा, तेव्हा कुणी काही तक्रारही करणार नाही. तेव्हा बिघडलं कुठे?"
"पण मग मला माझ्या वाटेने जाऊ द्या, अाणि तुम्हाला काय करायचं ते करा. माझी काय अावश्यकता अाहे?" लूकस चरफडून म्हणाला.
"एकतर तुला या प्रकरणाबद्दल फार खोलवर माहिती अाहे," रिचर्डसन म्हणाला. "तेव्हा तुला सैल सोडणं अाम्हाला परवडण्यासारखं नाही. उद्या तुला एफ. बी. अाय. ने गाठलं अाणि तू सगळं सांगून मोकळा झालास, तर अामच्या गळ्याला नाही का तात लागायचा? अाणि दुसरं असं की QC-113 च्या एन्झायमॅटिक रिअॅक्शन्स कशा होतात याच्या खाचाखोचा तुझ्याइतक्या दुसऱ्या कुणालाच माहित नाहीत. तेव्हा ड्रग अॅडमिनिस्टर करण्याकरता तुझ्याइतका तज्ज्ञ माणूस अाम्हाला दुसरा मिळणारही नाही. तेव्हा तू अामच्याबरोबर हवासच."
"पण मग तुम्ही हा अोल्गा अाणि दिमित्रीचा बनाव का रचलात?" लूकसने विचारलं.
"ती लुडाची कल्पना होती. यात मी सामील अाहे हे जर तुला कळलं असतं तर तू उगीच डोक्यात राख घालून घेतली असतीस," मागदा म्हणाली, "तेव्हा एक भाडोत्री रशियन जोडपं पुढे करून तुझा कल पाहावा असा तिचा खुळचट बेत होता. पण डेव्ह अाणि नॅटलीला याची कुणकूण लागली अाणि त्यांनी अचानक तुझ्या घरी जाऊन या बेतात खोडा घालण्याचा प्रयत्न केला. पण त्यांना तोबरा चारून त्यांची तोंडं बंद केल्यामुळे तेही अाता अामच्याबरोबर अाहेत."
"पण मग मला राजीनामा द्यायचा सल्ला तू का दिलास?" असं लूकसने विचारलं खरं, पण या प्रश्नाचं उत्तर त्याला जवळजवळ ठाऊकच होतं.
"यामागे फक्त मानसशास्त्रीय कारण अाहे," मागदा शांतपणे म्हणाली. "तुझी मन:स्थिती जितकी कमकुवत असेल, तुला जितकं अस्थिर अाणि भरकटल्यासारखं वाटेल तितकं ते अामच्या सोयीचं अाहे. कारण त्यामुळे तुझ्यात नकार देण्याइतपत बळ राहणार नाही."
"तुला जे समजायला हवं होतं ते अाम्ही समजावलं," रिचर्डसन निर्वाणीच्या सुरात म्हणाला, "अाता अामच्याबरोबर यायचं की स्वत:च्या उर्वरित वैज्ञानिक कारकीर्दीचं वाटोळं करून घ्यायचं हे तुला ठरवायचं अाहे. यात इतकं अवघड काय अाहे हे माझ्या लक्षात येत नाही. तराजूची दोन्ही पारडी मुळीच समतोल नाहीत, त्यामुळे निर्णय सोपा अाहे. निदान मलातरी असं वाटतं."
"ऐक माझं, अाणि अाम्हाला मदत कर," मागदा मऊ अावाजात म्हणाली, "ज्या कोंबडीकडून घसघशीत सोन्याची अंडी मिळतील तिचा विनयभंग होऊ नये म्हणून काय तिला वांझोटीच ठेवायची?"

क्ष-५ लिलेख

आपल्या बहिणीच्या व्यवहार्य थंडपणाचे उत्तर देण्यात लूकसला जराही रस नव्हता.
"रिक, मला उद्यापर्यंत वेळ दे. मी माझा निर्णय कळवतो."
"ठीक आहे. उद्या कळव."

गाडी सुरू करून काहीवेळ लूकस तसाच बसून राहीला. मागदाचे शिक्षण, व्यवसाय यांचा आणि लूकसच्या संशोधनाचा लांबलांबपर्यंत संबंध नव्हता. मागदाचे काम म्हणजे रशियन ऑइल कंपन्यांची कागदपत्रे त्यांच्या आंग्लभाषिय गुंतवणूकदारांकरता इंग्रजीत भाषांतरीत करणे. गेल्या दोन-चार वर्षांत तिचा व्यवसाय जवळपास बंदच पडल्यासारखा झाला होता पण मागदाचा नवर्‍याला चांगल्या पगाराची नोकरी असल्याने ती नेहमी निश्चिंतच असल्यासारखी वाटायची. मागदाला आपल्या संशोधनाचे महत्त्व कसे जाणवले याचेच लूकसला तिच्या ढोंगीपणापेक्षा जास्त आश्चर्य वाटले. तसेही लूकसला कुणाच्याही ढोंगीपणाचे आश्चर्य वाटण्याचे काहीच कारण नव्हते...

QC-113च्या सुरूवातीच्या काही चाचण्या खूपच आशादायक वाटायला लागल्या होत्या. पण उत्तरोत्तर अधिक चाचण्यांनंतर QC-113ची परिणामकारकता फारशी नसावी असे लूकसला दिसू लागले होते. लूकसलाही लॅबमधल्या कामाचा तसा कंटाळाच येऊ लागला होता. त्याचा जास्त वेळ सेलफोनमध्ये स्टॉक्सच्या किंमती बघणे आणि गुंतवणूकीचे आडाखे बांधणे यातच जात असे. स्वतंत्रपणे काम करणारा हूशार वैज्ञानिक अशी लूकसची कंपनीत ख्याती असल्याने त्याला QC-113च्या चाचण्यांच्या अपडेट्सपलिकडे वरिष्ठही फारसे विचारत नसत. लूकस घरी असतांना चाचण्यांचा डेटा 'तयार' करत असल्याने त्या फाइल्स त्याच्या घरच्या संगणकावर पडून होत्या. त्याच डेटाफाइल्स पाहून हुशार मागदाने हा सर्व कट रचला होता.

लूकसला सुरूवातीला संशोधनाविषयी प्रचंड उत्साह वगैरे वाटत असे आणि तो मनापासून कामही करत असे मात्र गेली दोन-तीन वर्षे मात्र तो लॅबमधल्या कामाला अगदीच कंटाळला होता. QC-113च्या आधी त्याने केलेले संशोधन टाकाऊ नव्हते पण त्यातून फारसे काही निष्पन्नही झाले नव्हते. QC-113ही त्याच वाटेने जाऊ लागलेले पाहून लूकस अगदीच निराश झाला होता. त्यातच लवकरात लवकर पुरेसे पैसे जमा करून निवृत्ती घ्यावी म्हणून त्याने केलेली गुंतवणूकही बरीचशी तोट्यातच होती. दोस्तोय्व्स्कीच्या 'गॅम्बलर' मधला जुगारी इवानोविक आणि 'क्राइम अँड पनिशमेंट' मधला अलिप्त, काहीदा (मागदा आणि मिकीसोबत) अगदीच मायाळू, डेटा डॉक्टर करून नैतिक घसरण झालेला रासकॉल्निकोफ हे दोन्ही आपल्यात सामावलेले आहेत असे त्याला नेहमीच वाटत असे. रासकॉल्निकोफप्रमाणेच त्याला थोडेफार बहीणप्रश्नही होतेच. रशियन लेखक-पात्रांची नावे फेकण्याचा खेळ मागदा आणि लूकस बर्‍याचदा खेळत असत. सवयीनेच सवत:विषयी विचार करतांनाही लूकसला ही रशियन पात्रे चमकून जात असत...

लूकसला आता घरी जावून निवांतपणे पडावे असे वाटू लागले. उद्या रिचर्डसनला काय सांगावे याबद्दल त्याने अजून काहीच ठरवले नव्हते.

लूकस झोपेतून उठला तेव्हा अंधार होऊ लागला होता. उठल्यानंतर लूकसने कॅबरनेची बाटली उघडली. चिकन प्रोवॉन्सल बनवले. मागदाला फोन केला. तिने नेहमीप्रमाणे फोन उचलला नाही. मिकीसाठी बनवलेले चिकन घेऊन जाण्याचा निरोप तिच्या फोनवर सोडला. मग आत जाऊन त्याने कपाटाच्या कुलुपबंद कप्प्यात नीट लपवून ठेवलेली रशियन नेगांट रिवॉल्वर बाहेर काढली. मागदाच्या वांझोट्या कोंबडीचे रूपक चघळत, कॅबरनेचे घोट घेत तो बाहेरच्या खुर्चीवर शांतपणे बसून राहीला.