गांधीजींना महात्मा केलेच कोणी? - अरुंधती रॉय

गांधींना महात्मा - राष्ट्रपिता मानलं जातं, त्याची कारणं अनेक आहेत. त्यात त्यांच्या लैंगिकताविषयक मतांचा समावेश होत नाही. त्या मतांना गांधीसमर्थक आणि गांधीविरोधक या दोघांनीही कडाडून / सौम्य विरोध केला आहे. असा विरोध असताना गांधींना त्यांच्या इतर कामाबद्दल महात्मा म्हणायचंच नाही, असा तुमचा आग्रह आहे का? तुम्ही नका म्हणू. तुम्हांला कुणी बळजबरी केली आहे? पण आपण मोठा पर्दाफाश करतो आहो, अशी समजूत नको. गांधीजींची लैंगिकताविषयक मतं पूर्वप्रसिद्ध आहेत. तरीही लोक त्यांना महात्मा म्हणतात. त्यामुळेच म्हणतात, असं नव्हे.

असेच असेल तर भारतीय समाजाच्या प्रगल्भतेचा प्रचंड आदर आहे. पण असे आहे असे मानणे लिविंग इन फूल्स पॅराडाईज "आहे" हे सत्य आहे. महानगरींच्या उच्चशिक्षित( प्रो-गांधी )लोकांत हा प्रकार असावा. पण जनसामान्यांत नाही. गाधीजींना महात्मा वा राष्ट्रपिता मानणार्‍या, कामवालीबाई, ऑटोड्रायवर, शेतकरी, गार्ड, इ इ लोकांना असे होते हे पटतच नाही. शेवटपर्यंत पटत नाही. ते हे सगळे विरोधकांचे विष मानतात. कोणाला चूकून पटले तर मग तो -"मग तो महात्मा कसा?" असे विचारतो. आता तो प्रयोग होता, महान होता, वासना नव्हती, इ इ किती गोष्टी सांगीतल्या तरी उपयोग नाही. लक्षात घ्या - जनसामान्यात दोनच प्रकारचे लोक आहेत - १. हे खोटे मानणारे २. खरे असेल तर महात्मा म्हणू नये म्हणणारे. अशिक्षित, अर्धशिक्षित लोक तर अगदी कडवटच आहेत, नि अगदी शिक्षित लोकही बरेच आढेवेढे घेतात. कोट केलेला उतार ऐसीवरच शोभतो.

प्रतिसाद आणि उपप्रतिसादांच्या इतक्या पायर्‍या झाल्यात की कळले नाही - हे ऑब्जरवेशन नेमके कुणाला उद्देशून आहे? एरवी स्त्रीवादी भूमिका घेणारे नेमके कोण इथे गांधींचे समर्थन, आणि मुलींच्या भावनांकडे दुर्लक्ष करतंय? हीच मंडळी एरवी अरुंधती समर्थकही असतात का?
यात नेमके रोचक काय आहे?

या संदर्भात अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचा पॉइंटही डोक्यावरून गेला.

अजोंचे लेखन हे याच विषयावर व अविधायक उद्देशाने प्रेरित असलेले दिसत नाही. अनिता पाटील नामक ट्रोलबद्दल मात्र असे म्हणवत नाही.

सावरकरांची बदनामी ही अविधायक आणि गांधीजींची बदनामी मात्र विधायक असे काही आहे का?
अपाविमं आणि अजो यांचा व्यक्ती म्हणून विचार न करता प्रवृत्ती म्हणून विचार करा. मला वाटते निरपेक्ष बुद्धीने, पूर्वग्रह बाजूला ठेवून पाहिल्यास या प्रवृत्तीमधील साम्य येऊ शकेल.

अरुणजोशी म्हणतात - गांधीजींच्या इतर अनेक गोष्टींबद्दल त्यांना आदर आहे...

आदर आहे, असे म्हणून कोणी बदनामी करण्याचा परवाना घेऊ पाहत असेल, तर ते चूक आहे. आदर हा कृती-उक्तीतून दिसावा लागतो. मी संजय जोशींच्या वासनाकांडाचा विषय काढताच अजोंनी अत्यंत त्वेषाने गांधींच्या ब्रह्मचर्याच्या प्रयोगांचा विषय काढला. त्याचे वाक्य असे होते : "संजय जोशी कोण ते वाचले. महात्मा गांधी कोण ते तुम्हाला माहित आहे का?" या वाक्यामागील प्रेरणा जातीय आहे की व्यक्तीगत याला महत्त्व नाही. त्यातून साध्य होणार्‍या परिणामाकडे पाहावे.

अपाविमं ही "अशा" लेखांवरची प्रतिक्रिया आहे. हे ही कोठून आले कळत नाही. य दोन्ही गोष्टींचा तर एकमेकांशी काहीच संबंध नाही.

या मुद्यावरील माझे विवेचन एकदम तात्कालिक घेऊ नका. ते व्यापक अर्थाने केले आहे. संभाजी ब्रिगेड या संघटनेला दशकभराचाही इतिहास नाही. पण, ज्या मराठा समाजाचे प्रतिनिधित्व करण्याचा दावा ही संघटना करते, तो समाज महाराष्ट्रात प्राचीन काळापासून वस्तीस आहे. मग ही संघटना अलिकडेच अचानक का वाढली? हा प्रश्न जेव्हा मला पडतो, तेव्हा जी काही उत्तरे मिळतात, ती व्यथित करणारी आहेत. पण, हा विषय एका प्रतिसादात मावणारा नाही. त्यावर जरा विस्ताराने लिहावे लागेल. कधी तरी त्यावर नक्की लिहीन.
........................
जाता जाता आपल्या समाजाचे एक कटू सत्य सांगतो. आपल्या समाजात महापुरुषांची महत्ता जातीनुसार बदलत जाते. त्याच प्रमाणे महापुरूषांच्या बदनामीची तीव्रताही जातीनुसार बदलत जाते. काही समूहांना फक्त आंबेडकरांचा उपमर्द सुखावून जातो, त्यातून "वर्शिपिंग फाल्स गॉड"चा जन्म होतो. काहींना शिवरायांच्या बदनामीतून विकृत आनंद मिळतो, त्यातून जेम्स लेन जन्माला येतो. काहींना महात्मा गांधी यांच्या बदनामीने हिस्टेरिया होतो. त्यातून "मी नथुराम गोडसे बोलतोय"चा जन्म होतो. काहींना सावरकरांचा उपमर्द केल्याने आनंद होतो...
ही यादी फार मोठी आहे.

महापुरुषांच्या बदनामीने विशिष्टच समाज पेटून उठतात. इतरांना त्याचे काही देणे घेणे नसते. येथे महात्मा गांधी थोडेसे अपवाद आहेत. त्यांच्या बदनामीने कोणताच समाज पेटून उठत नाही.

अपाविमं वाले म्हणतात - ब्राह्मण समाज वाईट व देशद्रोही आहे. ते सिद्ध करायला प्रत्येक घटनेतून चुन चुन के ब्राह्मण व्यक्ती बाजूला काढून ते आणि फक्त तेच कसे वाईट होते हे दाखवतात.

कुठल्याही एका समाजाला "चुन चुन के" टार्गेट करणे चूक आहे. पण त्याबरोबरच एकाच विशिष्ट समाजाचा "चून चून के" उदो उदो करणेही चूक आहे. ब्राह्मण समाजातील कुप्रवृत्तीच्या ठराविक व्यक्ती निवडून सगळा समाज तसाच आहे, असे म्हणणे समर्थनीय नाही. पण, ब्राह्मण समाजातील चार सत्प्रवृत्त लोक निवडून सर्व समाज सत्प्रवृत्तच आहे, असा दावा करणेही समर्थनीय नाही. या दोन टोकाच्या प्रवृत्ती आहेत. दुर्दैवाने त्या सर्वच जातींत आढळतात. जातीय उतरंडीचे समर्थन करताना ब्राह्मण ही कशी सर्वश्रेष्ठ जात आहे, असे हिरीरीने मांडणारे ठायी ठायी भेटतात. त्याची प्रतिक्रिया म्हणून अपाविमंचे लिखाण आले असावे, असे मला वाटते. अर्थात मी म्हणतो तेच खरे आहे, असा माझा दावा नाही. हे माझे एक निरीक्षण आहे. कोणाला आणखी काही कारण मीमांसा करता येणे शक्य असल्यास जरूर करावी. मला वाचायला आवडेल.

मी जेथे काम करतो त्या ऑफिसात एक ज्येष्ठ अधिकारी होते. ब्राह्मण समाज हा संस्कृती असलेला भारतातील एकमेव समाज आहे, असे ते वारंवार सांगत असत. आता ते रिटायर्ड झाले आहेत.

ऋषिकेश, तुलाच उद्देशून बोलतो. तसा तुला उद्देशून नाही.

१. माझ्यामते ऐसी कोणी ब्लास्फेमस लिहू लागले तर सरळ बंदी घालेल. किंवा किमान सक्त ताकिद देईल.
२. माझ्या कोणत्या प्रतिसादात मी असे लिहिले आहे कि गांधीजींचे लैंगिक विचार विकृत वा वासनापूर्ण, इ इ होते? माझा जो काही विरोध आहे तो त्यांच्या त्या विषयावरच्या ऑफिशियल पोझिशनलाच आहे.
३. आर एस एस मधे कोणी चरित्रहिन निघाले म्हणजे पूर्ण आर एस एस ला चरित्रहिन म्हणता येत नाही तसेच गांधीजींचे ब्रह्मचर्यावरचे, लैंगिकतेवरचे विचार बुरसटलेले होते म्हणून काँग्रेसला तसे म्हणता येत नाही हा मूळ मुद्दा होता. किंवा उलटा मांडा - गांधीजींचे ब्रह्मचर्यावरचे, लैंगिकतेवरचे विचार बुरसटलेले होते म्हणून पूर्ण काँग्रेसला तसे मानता येत नाही आर एस एस मधे कोणी चरित्रहिन निघाले म्हणजे पूर्ण आर एस एस ला चरित्रहिन म्हणता येत नाही.
४. ब्रहम्चर्य या संकल्पनेत काही शास्त्रीय, नैतिक, अध्यात्मिक तथ्य नाही असे माझे सामान्यतः मत आहे, ज्यांचे नाही त्याचा मला आदर आहे.
५. संजय जोशी कोण ते मला नव्हते. पण त्याची नि गांधीजींची तुलना करणे मूर्खपणा आहे. हा स्टँड माझ्याकडून कितींदा टाईप करून घेणार? पण त्याचे उदाहरण दिल्याने माझ्या मनातले गांधीजींवरचे प्रश्न मला या फोरमवर विचारावे वाटले. याला कनेक्टिंग लिंक पलिकडे महत्त्व नाही.
६. आसाराम केला असता असे मला प्रामाणिकपणे वाटते. याचे कारण ओशो. ओशोंना प्रचंड महान नि प्रचंड घाण मानणारे लोक नि माध्यमातले लेखक एकत्र पाहिले आहेत कारण ओशोचा जमाना मिडियाचा होता. जनतेची लैंगिक विषयांवरील प्रगल्भता व माहितीचा अभाव हे मुद्दे फरक पाडू शकतात असे मला तीव्रतेने वाटते. आता प्लीज ओशो नि गांधीजींची तुलना कशी शक्य आहे, इ इ म्हणू नका. मुद्दा तो नाही.
७. हे जे कोण अनिता पाटील, बामसेक, ब्रिगेड, इ इ (फॉर दॅट मॅटर कोणीही विथ रेर अपवाद्स) आहेत त्यांची जी काही उदात्त, उन्नत , अधिकृत तत्त्वे आहेत नि सदवर्तने आहेत त्यांना माझा पाठिंबा आहे. जे जे काही वाइट आहे त्याला विरोध आहे. पण नक्की काय काय कसं कसं आहे हे ठरवायची माझी पात्रता नाही. मला कोणत्याही संघटनेवर मर्यादेबाहेर टिका करायला आवडत नाही.
८. ऐसीवरचे सदस्य हे बुद्धीजीवी, उदारमतवादी नि टिकेस खुले (हे धोरणातच आहे) आहेत हे अध्याहृत आहेत. अँटागोनिझम वा भावना दुखावले जाणे हे इथे खेल खेल में आहे, खरोखरीचं नाही. त्यात सिरियस काही नाही.
९. अ ने ब लोकांचे वाचन करून क लोकांच्या ड नेत्यांना काहीबाही लिहिणे नि त्यातून ई लोकांच्या भावना दुखावणे नि मग त्यांनी फ लोकांना टार्गेट करणे या सामाजिक खेळात मी कुठेच नाही. मला कुठे वर्गीकॄत करू नये ही पुन्हा विनंती.
10. Please note that the maximum audience on this site is a different class. Probably all members with ill-conceived, parochial views are hooted out or are not active at all.
११. आणखी एक. ज्यांच्यांत गांधीद्वेष भरला आहे त्यांच्यासोबत आर्ग्यू करण्यात काय हशील? ते काय बदलतात का? आणि माणसानं इतकं संवेदनशील का असावं? टिकाकार म्हणजे द्वेष्टाच असं काही सूत्र आहे का?
१२. हा अख्खा धागा पाहिला तर माझे आरोप फार स्पेसिफिक, जस्ट अराउंड वन पॉइंट आहेत. शिवाय सगळ्या लोकांच्या सगळ्या व्यक्तिगत मतांचा मी आदर करायचा प्रयत्न केला आहे.
१३. आता हे सगळं कमी पडत असलं तर गांधीजी माझ्याजागी असते तर त्यांनी जे केलं असतं तेच मी करत आहे असं मानायला मी तयार आहे.