ढासळती कौटुंबिक आणि सामाजिक व्यवस्था

थोडेसे स्पर्शून अवांतर :
(वरील लेखात "दारू" हा उल्लेख नाही. तरी.)
दारूच्या नशेत "कोणीतरी माझ्याकडे रागावून बघतो" हा भ्रम झाल्याबाबत भारतात खूपदा ऐकले आहे. अशा भ्रमातून झालेले भांडणही एकदा बघितलेले आहे.
मात्र अन्य देशांत (यू.एस. बाबत प्रत्यक्ष अनुभव, आणि अन्य देशांतील वाङ्मयातला अनुभव) या भ्रमाचा उल्लेखही ऐकलेला नाही. भ्रमसुद्धा समाजातून शिकलेल्या अस्फुट अपेक्षांप्रमाणे होतात काय? दारू पिणे अजूनही भारतातल्या समाजाच्या दृष्टीने थोडेसे "बिघडलेले" आहे. त्यामुळे दारू पिताना आपण दुष्कृत्य करत आहोत, किंवा कोणी आपल्याकडे दुष्कृत्य केल्यासारखे बघत आहे, असा भास होत असेल काय?

- - -
"अशा घटनांचे प्रमाण वाढलेले आहे" याबाबत साशंक आहे. त्यामुळे शीर्षकातील चर्चेपासून सूट घेतो.

'ढळती' हा शब्द बोचतो. 'ढासळती' अधिक समर्पक वाटतो.
कनेक्टिकट, दिल्ली आणि कोल्हापूर या तीन (संपूर्ण वेगळी सामाजिक, आर्थिक पार्श्वभूमी असलेल्या) ठिकाणांच्या घटनांवरुन एकदम व्यवस्था ढासळते आहे असे म्हणणे धाडसाचे वाटते. प्रत्येक पिढीला पुढची पिढी अधिक बिघडलेली वाटते. 'आमच्या वेळी हे असं नव्हतं..' हे म्हातारपणाचे लक्षण असणारे वाक्य सदाहरित आहे.

अशी एकही घटना घडू नये ही इच्छा 'सर्वेत्र सुखिनः सन्तु' प्रमाणे केव्हाही सर्वमान्य व्हावी अशी आदर्श आहे. पण वरील लेखनात समाज बिघडत चालला आहे असा सूर दिसतो. म्हणजे कोणे एके काळी बलात्कार, खून या गोष्टी कमी होत्या आणि आता काहीतरी बिनसल्यामुळे त्या वाढलेल्या आहेत. हे साफ चूक आहे. कुठचीही आकडेवारी तपासून बघितली तरी समाजातली हिंसा कमी कमी होत चालली आहे असंच चित्र दिसतं. असं असताना 'समाज का बिघडतोय?' असा प्रश्न विचारणं न्याय्य नाही. उलट समाज नक्की कुठच्या कारणांमुळे सुधारतो आहे व त्या कारणांचा पाठपुरावा करून अधिक वेगाने आपण 'सर्वेत्र सुखिनः सन्तु' च्या जवळ कसे पोचू असा प्रश्न विचारायला हवा.

लेखात उल्लेख केलेल्या घटना खरोखरच खेदजनक आहेत.
सामाजिक वातावरणात अनैतिकता अन दहशत यांचे प्रमाण वाढले आहे, हे मान्य करावेच लागेल.
हिंसा कमी होत आहे असे मत असणार्‍यांचे आश्चर्य वाटते.

नीतीमत्तेच्या संदर्भातले 'संधी व धाडस यांच्या अभावामुळे महाराष्ट्रात चारित्र्यवान (पक्षी नीतीमान) पुरुषांचे प्रमाण खूप आहे' हे (ग.वा.बेहर्‍यांचे?) वाक्य आठवते.
बाकी जगभरात नास्तिकांचे प्रमाण मोठ्या प्रमाणात वाढते आहे असेही वाचले. नास्तिकांचे वाढते प्रमाण आणि कमी होणारी गुन्हेगारी याचा काही (बादरायण) संबंध लावता येईल काय?

जुन्या, तथाकथित अधिक नीतिमान काळातहि, छुपे रुस्तुम बरेच असावेत असे वाटते, जरी त्याचा गवगवा होत नसावा.

विष्णुशास्त्री चिपळूणकरांचे वडील कृष्णशास्त्री हे वेश्यागमन करत असत आणि त्याबद्दल त्यांना चौकशीअंती नोकरीतून सहा महिन्यांसाठी निलंबित केले गेले होते असा लेखी पुरावा मला नुकताच एका ठिकाणी,मी अन्य काही माहिती गोळा करीत असतांना मिळाला. माझ्या एका आगामी लेखनात हे सविस्तर येईलच.

जर कृष्णशास्त्री हे करत होते तर अन्य किती जणांनी अशी अंगवस्त्रे ठेवली असावीत?

हया बातमीचं तुम्ही केलेलं वर्णन आणि वृत्तपत्रात आलेले तपशील यांत काही कळीचे फरक आहेत. तुम्ही म्हणता -

दोन्ही मुले अत्यंत ‘तथाकथित’ प्रतिष्ठित घरातील, वयाने १८ आणि १९ वर्षाची

पोलीस स्टेशनच्या बाहेर दोघा पोरांच्या बापानी अत्यंत निलाजरेपणे आमची कौटुंबिक बाब आहे असे म्हणून सार्वजनिक ठिकाणी झालेल्या कृत्याबद्दल कसलाही खेद ही व्यक्त न करता आपापल्या पोरांची पाठराखण केली.
तरुणाई च्या उंबरठ्या वरच्या या मुलांची नको इतकी पाठराखणीचे प्रातिनिधिक हे उदाहरण सामाजिक व्यवस्थेचे कसलेही भान नाही असेच दर्शविते.

तर 'लोकसत्ता'त आलेली बातमी काय सांगते?

कोल्हापूर जिल्हा काँग्रेसचे कार्याध्यक्ष मानसिंग गायकवाड यांचा युद्धवीर हा मुलगा आहे. तर शिवसेनेचे माजी जिल्हाप्रमुख रामभाऊ चव्हाण यांचा प्रसाद हा नातू आहे.

हा तपशील पाहता हे लक्षात यावं की ढासळती कुटुंबव्यवस्था किंवा शिक्षणामुळे सुसंस्कृत होणं न होणं अशा गोष्टींशी ह्या घटनेचा संबंध लावण्यात हशील नाही.

कुटुंबव्यवस्थेचे अनेक फायदे आहेत हे मला मान्य आहे हे आधी नमूद करते.
आपल्या कुटुंबव्यवस्थेत (भारतातल्या सर्वसाधारण कुटुंबव्यवस्थेत) व्यक्तीला परावलंबी आणि बेजबाबदार केलं जातं किंवा नकळत ते तसं होत जातं असं मला वाटतं. आपल्याकडे सज्ञान तरूणांमध्ये आपल्या कृतीची जबाबदारी ही आपली (वैयक्तिक पातळीवर) आहे ही जाणीव नसते. आपले आईवडील, हितचिंतक आपण काहीही केलं तरी पाठीशी घालतील ही एक भावना असते. एक सोपं उदाहरण म्हणजे खुद्द आपल्या लग्नाचीही जबाबदारी नाकारताना पुरुष पहाण्यात आहेत (तशा स्त्रियाही आहेत यात शंका नाही).
नवरा-बायकोत पटत नसेल आणि पुढे जाऊन जर ते घरात्/जवळच्या मित्रांमध्ये डिस्कस झालं तर, सरळ माझ्या आईवडिलांमुळे हे लग्न केलं, आता जे होतय त्याला मी जबाबदार नाही असा पवित्रा घेतात. अशा परिस्थिती उद्द्भवणं म्हणजे आईवडील्/कुटुंब हे त्या मुलाला/मुलीला मोठं करण्यात चुकले आहेत आणि मुले/मुली देखील आपापली जबबदारी समजून घेण्यात कमी पडले आहेत.
हे एक उदाहरण मी माझा मुद्दा मांडण्यासाठी दिलं. पण अशी अनेक उदाहरणं मिळतील ज्यात व्य्क्ती आपली जबाबदारी कुटुंबाकडे बोट दाखवून झटकून टाकतात.
त्यामुळे मला कुटुंबव्यवस्था म्हणजे काहीही केलं तरी पाठीशी घालणारी व्यवस्था आहे असं वाटायला लागलं आहे...त्यापेक्षा ती आहे त्यापेक्षा कमी सक्षम झाली तर बरं होईल कदाचित.

आत्महत्या आणि अपघाती मृत्यूंचं प्रमाण वाढत असलं तरी खूनवगैरेंचं प्रमाण कमी होतंय असं दिसतंय खरं.
खूनांमध्ये मात्र घरातल्याच व्यक्तीने पैशांसाठी वगैरे खून करणे इत्यादींचे प्रमाण वाढतेय की कमी होतेय याबद्दल कल्पना नाही.
माझ्या लहानपणी इतकी संपर्क माध्यमे नव्हती आणि पेपरमध्येही खून-बलात्काराच्या बातम्या रंगवून सांगितल्या जात नव्हत्या असे वाटते.
निठारी, तंदूरकांड सारख्या घटना त्या काळी घडल्या असल्या तरी कळाल्या नसतील बहुतेक.
रिपोर्टिंग फार वाढलंय हे खरं. काही रिपोर्टर तर रिपोर्ट करण्यासाठी बळंच छोटेमोठे गुन्हे घडवून आणतात असंही दिसतंय.