समलिंगी विवाहास मान्यतेचा निर्णय - शुभेच्छुकांचे आभार

जून २६, २०१५ तारखेला यू. एस. अमेरिकेच्या सुप्रीम कोर्टाने एक मोठा निर्णय दिला. कोर्ट म्हणाले, की दोन व्यक्ती एकाच लिंगाच्या असल्या तरी त्यांना कायदेशीर विवाह करण्याचा हक्क आहे. असे विवाह जरी पारंपरिक नसले, तरी विवाहाची चौकट सदैव बदलत आहे हे कोर्टाने लक्षात घेतले. या बदलत्या चौकटीला कोर्टाने घटनेतच स्पष्ट सांगितलेले मूलभूत हक्क लागू केले. त्या आधारावर कोर्टाने निर्णय दिला.

वैयक्तिक संवाद साधून, जाहीर जालीय नोंद करून, किंवा फेसबुकवर इंद्रधनुषी चिन्ह घालून अनेक मित्रांनी मला आणि सर्वांना शुभेच्छा दिल्या. कित्येक शुभेच्छुकांना या निर्णयातून थेट वैयक्तिक फरक पडणार नव्हता. त्या सर्वांचे माझ्या वतीने मी मनःपूर्वक आभार मानतो. तुम्हा सर्वांच्या शुभेच्छांचे, आधाराचे, साहाय्याचे महत्त्व तुमच्या अन्य समलिंगी मित्रांनी आणि कुटुंबीयांनी सांगितलेच असेल. गडबडीत कोणाचे सांगायचे राहून गेले असेल, तसे माझ्याकडून न होवो.

समाज तडकाफडकी बदलत नाही. त्या साहाय्याची, आधाराची, शुभेच्छांची गरज चालू राहील. तुमच्या ताज्या पण कोमल शुभेच्छा करपू नयेत, म्हणून मी आणखी काही सांगू इच्छितो.

एखादा परिचित तुम्हाला "ढोंगी" म्हणून हिणवेल, आणि तुम्ही हडबडून विचारात पडाल. कदाचित तुमच्या मनात स्वतःबद्दलच शंका उत्पन्न होईल. आपण या बाबतीत अर्धवट पटून बाकी ढोंग करत आहोत का? आपण या धनंजयला, त्या तिथल्या बिंदूला, पलीकडल्या जॉर्जला मारे पाठिंबा देत आहोत. पण अजून आपल्या कुटुंबात तर अशी परिस्थिती आलेली नाही. आपल्या आईवडलांपैकी कोणी समलिंगी असल्याचे कळले तर आपण त्यांना आधार देऊ की कुटुंबाची वाताहात केल्याचा दोष देऊ? आपल्या मुलामुलींपैकी कोणी समलिंगी जोडीदार शोधू लागेल तर आपण त्यांना प्रेमळ आधार देऊ की रागावून विरोध करू? याबद्दल तुमच्या मनात चलबिचल असेल. तुमच्या याच ऊहापोहाला हेरून तुमचे हसू करू बघणारे लोक तुम्हाला डळमळीत करायचा प्रयत्न करतील. अहो, डळमळीत नसणार्‍यांची सुद्धा "तुम्ही सुसंगत नाही" अशी निंदा करतात - तर इथे ढोपराने नाही का खणणार? अगदी यू. एस. सुप्रीम कोर्टाच्या निकालात सुद्धा फारकत घेणारे जस्टिस स्कलीयाचे पुरवणी मत म्हणते :

“The opinion is couched in a style that is as pretentious as its content is egotistic. It is one thing for separate concurring or dissenting opinions to contain extravagances, even silly extravagances, of thought and expression; it is something else for the official opinion of the court to do so. Of course the opinion’s showy profundities are often profoundly incoherent.”
(मुख्य निर्णयाची) शैली जितकी ढोंगी आहे, तितकी अहंमन्य आहे. निर्णयातील वेगवेगळ्या साहाय्यक आणि विरुद्ध पुरवणी मतांमध्ये विचारांचा आणि अभिव्यक्तीचा अतिरेक असणे, इतकेच काय मूर्ख अतिरेक असणे, हे एकीकडे. परंतु कोर्टाच्या अधिकृत मतामध्ये असे असणे म्हणजे अगदीच वेगळी गोष्ट होय. अर्थात, (अधिकृत) मतातील दिखाऊ खोलपणा स्वतःशी खोलपणे विसंगत आहे. (अधोरेखने माझी आहेत.)

सांगोपांग निर्णयाची "दिखाऊ" आणि "असंगत" अशी हेटाळणी हा विरोधी न्यायाधीश करतो, तर मग साध्यासुध्या तुम्हा-आम्हाला "दिखाऊ" आणि "स्वतःच्या वागण्याशी विसंगत" म्हणाणारे लोकही असणारच ना!

परंतु ज्या लोकांचा मुळातच वैरभाव आहे, ते काहीही करून विरोधच करणार. हे जाणवले, की त्यांच्याकडे दुर्लक्ष करणे जमू शकते. "विधवेशी खुद्द विवाह केल्याशिवाय विधवाविवाहाचा पुरस्कार ढोंगीच असतो" असे म्हणणारे कोण असतात? कर्व्यांच्या संस्थांना आर्थिक, राजकीय मदत करणार्‍यांनी त्या संस्था तगू दिल्या हे काय त्यांना कळत नसते? परंतु त्या साहाय्यकांनी खुद्द विधवाविवाह करण्याचा मुद्दा विचारार्ह आहे असा जावईशोध ते लावतात. कर्व्यांच्या समर्थकांनी असल्या निरर्थक टीकांकडे दुर्लक्ष केले. आणि ज्या वेळी जी गरज होती त्या वेळी योग्य ती मदत केली. तेच धोरण तुम्हीही पत्करावे. आज गरज उघड-उघड दिलेल्या आधाराची आणि शुभेच्छांची आहे, तो आधार, त्या शुभेच्छा देत राहाव्या.

परंतु उलट्या टोकाचे परिचित - दुष्ट हेतू नसूनही - अगदी त्याच-त्या शब्दांत तुमची हेटाळणी करतात, तेव्हा तुम्ही खट्टू व्हाल. कारण हे टीकाकार होणार्‍या सामाजिक बदलाचे समर्थक असतात. तुम्ही याबाबत नीट विचार केला नव्हता, पूर्वी विरोध करत होता, तेव्हापासून हे मित्र-परिचित प्रगतीचा पुरस्कार करत होते. म्हणून त्यांचे बोल आपल्याला जिव्हारी लगू शकतात. पण आपण त्यांना थोडे समजून घेऊया.

या लोकांना वाटत असेल - आम्ही केव्हापासून सांगतो आहोत, आणि हे अर्धकच्चे लोक आता पुढेपुढे करत आहेत. तरी या लोकांची टीका तात्पुरती आहे, हे ओळखले पाहिजे. आधीपासून ते प्रगतीचा पुरस्कार करत होते, म्हणजे तुमचेच मतपरिवर्तन करायचा प्रयत्न करत होते ना? आता तुमचे मत परिवर्तित होऊ लागले आहे, हे तर या जुन्या शिलेदारांनी आपले यश मानायला पाहिजे. कानामागून आलेल्यांचा तिखटपणा त्यांना तात्पुरता झोंबत असेल. तरी तुम्ही सामील होऊन वाढलेल्या प्रवाहाचे खरे बळ त्यांना लवकरच लक्षात येईल. जर हे त्यांच्या लक्षात येत नसेल, तर ते लोक सारासार विचार करत नाही आहेत - या बाबतील तुम्ही नव्हे, तर त्यांनी बदलले पाहिजे.

हळूहळू बदल होण्याच्या याच तर पायर्‍या असतात. आपण एखाद्या बाबतीत थोडेथोडे पटत जातो, तसे काही-काही बाबतीत कृती बदलत जातो. ज्या कृती बदलणे सोपे आहे, त्या आधी बदलू शकतो - आपले मित्र, सहकारी वगैरे यांना आधार देणे, त्यानंतर तिर्‍हाइतांचे समर्थन, ही सोपी पहिली पावले आहेत. आपल्या कुटुंबातील गुंतागुंत त्या मानाने खूपच क्लिष्ट असते. कठिण बाबतीत तुमच्या मनात अजून चलबिचल आहे - आपल्या मुला वा मुलीने हे सांगितले तर काय करू? - हा दोष नाही. काहीही न करण्यापेक्षा आधी सोपी पावले घेणे निश्चितच चांगले.

दोन्ही टोकांकडून तुम्हाला मिळणारे टोमणे तात्पुरते आहेत. मागे अडकलेले मागे उरतील, आणि पुढून तुम्हाला हिणावणारे तुमच्या साथीचे मोल लवकरच जाणतील. मात्र मी तुमचे मानतो आहे, ते आभार तात्पुरते नव्हेत. तुम्ही तुमच्या शुभेच्छांनी आणि आधारानी माझे जगणे आधी सुसह्य, आणि मग खरोखर आनंदी केलेले आहे. तुम्ही केलेल्या सत्कार्याची शिल्लक तुमच्या शंकाकुशंकांच्या वजेपेक्षा खूप जास्त आहे. माझे टिकाऊ आभार कोणाकोणाच्या तात्पुरत्या टोमण्यांना चुरून उरेल.

पुन्हा मनापासून धन्यवाद.