ऑलिंपिक कशासाठी?

काल संध्याकाळी ऑलिंपिकमध्ये जिम्नॅस्टिक्सची फायनल बघत असताना घरी घडलेला संवाद -
"तुला माहित्ये, ऑलिंपिक भरवायला सुरुवात केली कारण त्यातून योद्धे निवडत असत."
"हो, मागे कधीतरी तू बोलला होतास."
"आताही ऑलिंपिक भरवून योद्धे निवडतात."
(रिकामा चेहरा)
"आता ऑलिंपिक-जिम्नॅस्टिक जसे एसीत होतात; तसे योद्धेसुद्धा एसीत बसतात. हॅकर्स!"
"ओह ... बरोबर आहे तुझं."

---

कोणत्याही खेळात पुरुष स्त्रियांपेक्षा अधिक चांगले खेळतात असा माझाही बरीच वर्षं समज होता. लहानपणी मी व्यायामशाळेत जात असे, तिथे मुलींच्या खोखो आणि बास्केटबॉलच्या टीमचे कोचेस मोठे मुलगे असत. व्यायामशाळा सुटली, टेनिस बघायची सवय लागली; एका मॅचमध्ये सगळ्यात जास्त एस, सर्व्हीसचा स्पीड अशा बाबतीत पुरुष स्त्रियांच्या पुढे होते; अजूनही आहेत. पुढे मैत्रांबरोबर बॅडमिंटन खेळायला सुरुवात केली. बहुतेकांचा सुरुवातीचा उत्साह मावळल्यावर काही महिने मी आणि एक मित्र बॅडमिंटन खेळायचो; ही गोष्ट दोन देशांत घडली. माझ्या समवयस्क मुलांशी खेळताना मी कधीही जिंकू शकले नाही. त्यांची उंची माझ्यापेक्षा एक फूट जास्त असो वा काही इंच, मी हरणार हे निश्चित होतं. फार बरी खेळायचे त्या दिवशी स्कोर अगदी लज्जास्पद नसायचा एवढंच. खेळात पुरुष स्त्रियांपेक्षा खूप पुढे असतात ह्याचा फार विचार न करता मी मान्यच करून टाकलं होतं.

गेल्या दोनेक वर्षांत पुन्हा टेनिस बघायला सुरुवात झाली. सरीना विल्यम्स टेनिसची अनभिषिक्त साम्राज्ञी आहे हे वर्तमानपत्र वाचूनही समजत होतं. पुरुषांच्या टेनिसमध्ये 'सुपर-फोर' आहेत (फेडरर, मरे, नादाल आणि जोकोविच) पण सरीना विल्यम्सला तुल्यबळ स्पर्धा नाही. पण तिचा गेम मला कधीच फारसा आवडला नाही. मारीया शारापोवाचा ताण हाताळतानाही दिसणारा शांत चेहेरा, सिमोना हालेपचा बुद्धीमान खेळ, युजिनी बुशारची नेटजवळ खेळण्याची पद्धत अशा गोष्टी मला बघायला आवडतात. सरीना विल्यम्सने किती वेगाने सर्व्हीस केली आणि किती एस मारले ह्याचे मर्दानी आकडे मला आकर्षक वाटत नाहीत.

माझ्या एका मित्राच्या घरचे सगळे हौसेने कॅरम खेळतात. मी कधीतरी त्यांच्याकडे असताना मलाही खेळण्याचं आमंत्रण मिळालं. माझा खेळ थोडा वेळ बघून शेवटी काका म्हणाले, "दारासिंग कॅरम चँपियन नव्हता."

पण सरीना विल्यम्स जगातली अव्वल क्रमांकाची खेळाडू आहे. अव्वल क्रमांकावर असणं महत्त्वाचं नाही तर काय आहे, ह्या प्रश्नाचं उत्तर गेल्या आठवड्यांपर्यंत मिळालं नव्हतं. आणि ही बातमी आली.

युसरा मार्दिनी सिरीयामधून जर्मनीत पळून आलेली शरणार्थी आहे. ऑलिंपिकमध्ये सगळे आपल्या देशाच्या झेंड्याखाली खेळतात. पण ह्या वर्षी ऑलिंपिकमध्ये १० खेळाडू असे आहेत ज्यांना देश नाही. युसरा मार्दिनी त्यांच्यापैकी एक. ती जलतरणपटू आहे. रिओ ऑलिंपिकमध्ये भाग घेण्यासाठी जितक्या वेगात पोहोणं अपेक्षित होतं, त्यापेक्षा तिचा वेग कमी पडला; कमी आहे. १०० मीटर बटरफ्लाय आणि १०० मीटर फ्रीस्ट्रोक ह्यासाठी तिला अनुक्रमे १:०८ मिनीटं आणि १:०२ मिनीटं लागतात. ह्या स्पर्धाप्रकारांमध्ये ऑलिंपिकच्या मुख्य स्पर्धांमध्ये भाग घेण्यासाठी तिला अनुक्रमे ९ आणि ११ सेकंद अधिक लागतात; साधारण १०% कमी वेग.

आपसांतले मतभेद मारामाऱ्या करून सोडवायचे दिवस आता मागे राहिले; ऑलिंपिक सुरू झालं तेव्हा भाले आणि तलवारी घेऊन लोक युद्ध करायचे, आता युद्धांचं स्वरूप संपूर्ण बदलून सायबर-हल्ले, व्यापारी वर्चस्व, किंवा मिसाईल्सना अशा गोष्टींना महत्त्व आलंय; सर्वसामान्य लोकांच्या आयुष्यात शारीरिक ताकद थोर मानण्याजागी संपूर्ण आरोग्याबद्दल वाढणारी जागरुकता जगात येत आहे. मूल्यं बदललेली असताना कोणाला अधिक एस मारता आले किंवा कोण १०० मीटर अंतर कमीत कमी वेळात पार केलं ह्यात ऑलिंपिकचं महत्त्व मोजता येईल का?

ऑलिंपिक सुरू झाल्यापासून युद्धाची रीत बदलली आणि जगातली मूल्यं बदलली; योद्धे निवडण्यासाठी खेळांच्या स्पर्धा भरवल्या जाण्यापासून आता खिलाडूवृत्ती हा गुण मानला जाण्याच्या जगात आपण आलो आहोत. मग खेळांवर टेस्टोस्टिरॉनचं वर्चस्व का मान्य करावं? दारासिंग कॅरम चँपियन नव्हताच, आणि आर्नोल्डही चांगला अभिनेता नाही. एवढे शब्द खर्च करून मी खेळातल्या लालित्याची आठवण करून द्यायचा प्रयत्न करत होते; ह्याच आठवड्यात जिम्नॅस्टिक्स बघायला सुरुवात करूनही लॉरी अर्नांडेझचं लालित्य पुन्हा पुन्हा बघावंसं वाटलं -

https://youtu.be/BGgi7lzAAkU