ट्रोजन युद्ध भाग २.१- इलियड: बहिरंगपरीक्षण आणि संक्षिप्त कथा.

धन्यवाद अस्मिता.

१ & २. हे प्रश्न रोचक अन व्यापक आहेत. या महाकाव्यावर सांस्कृतिक आवेष्टण घातले जाण्याची शक्यता आहेच म्हणा. कारण हे कथानक घडले मायसीनियन काळात-१२००-१३०० ख्रिस्तपूर्व च्या आसपास. इलियड कविता रचली गेली ग्रीक डार्क एजेस मध्ये, इसपू ८०० च्या सुमारास, आणि पहिली क्रिटिकल एडिशन तयार केली गेली इसपू ६०० च्या सुमारास अथेन्समध्ये पिसिस्त्रातॉस या शासकाच्या आधिपत्याखाली. तिथून पुढे त्याची ग्रीक व्हर्जन लॅटिनमध्ये भाषांतरित केली गेली, आणि अख्ख्या पश्चिम युरोपवर रोमन साम्राज्याबरोबर ती एडिशनदेखील पसरली. पुढे इ.स. १४५३ साली बायझँटाईन साम्राज्याचा पाडाव झाला, त्यानंतर फ्लॉरेन्स मध्ये इ.स. १४८८ च्या सुमारास वरिजिनल ग्रीक एडिशन एका ग्रीकाने नीट शोधून प्रसिद्ध केली. ती एडिशन म्हंजे मॉडर्न काळातील इंग्रजी वगैरे भाषांतील ट्रान्सलेशनसाठीची बेसिक आवृत्ती आहे.ओडिसी अन इतर काव्यांचा इतिहाससुद्धा साधारण सारखाच आहे.

आता इतक्या मोठ्या प्रवासात बरीच काटछाट झाली असण्याची शक्यता आहे. पण गेल्या १००० वर्षांत तरी फारसा बदल झाला नसावा असे आजच्या आपल्यापुढील व्हर्जनवरून वाटते. बदल करण्याचे इन्सेण्टिव्ह काय होते, हाही एक विचार करायला लावणारा प्रश्न आहे. पण कॅथॉलिक चर्चने ग्रीकोरोमन परंपरा पूर्ण नाकारली नसल्याने फारसे बदल झाले नसावेत. पण अर्थातच, महाभारताची क्रिटिकल एडिशन जशी झाली, तशी इलियडची झाली का, असल्यास कधी काय बदल झाले, इ.इ. गोष्टींचा तपशीलवार अभ्यास या प्रश्नाचे नीट उत्तर द्यायला जरूर आहे. मी तेवढा अभ्यास केला नसल्याने या प्रश्नाचे सखोल उत्तर देऊ शकणार नाही, त्याबद्दल क्षमस्व.

मात्र, समोर असलेल्या व्हर्जनमध्ये असा मॉडर्न लोकांना आक्षेपार्ह वाटणारा मजकूर आहे यावरून अंदाजपंचे असं सांगता यावं की फाऽर ड्रास्टिक बदल झाले नसावेत. ग्रीक व्हर्जन नेहमी सर्क्युलेशनमध्ये राहण्यात पुढे खंड पडल्याने भाषा फार बदलली नसावी असेही वाटते. मुळात असाही विचार करून पहा, की इन्सेस्ट किंवा अन्य गोष्टी वगैरे आक्षेपार्ह मानणे हे मायसीनियन ग्रीस, क्लासिकल ग्रीस, बायझँटाईन साम्राज्य आणि मध्ययुगीन रेनेसाँनंतरचा युरोप यांपैकी कुठल्या कालखंडात फिट बसतं? इन्सेस्टच म्हणायचा तर तो बायबलात पण आहे म्हणे. इलियडात इन्सेस्ट आहे पण दैवी आहे, मानवी नाही. मनुष्यभक्षण हा प्रकारसुद्धा इलियडात आधी वाचले तेव्हा आढळला नव्हता-चूभूदेघे.

३. थोरला भाऊ म्हणजे अ‍ॅगॅमेम्नॉन. मेनेलॉस हा धाकटा.

४. होय. वय ४०-५० च्या घरात असायला हरकत नाही. कमीतकमी पॅरिस ऊर्फ अलेक्झांडर ऊर्फ आलेक्सान्द्रॉस याची ट्रोजन युद्धाच्या आधी वीसेक वर्षे, इजिप्त v/s हिट्टाईट झालेल्या कादेशच्या लढाईत हिट्टाईटांचा साथीदार म्हणून नोंद आहे. त्यावरून हे स्पष्ट होते.

५. पॅरिसची शंका योग्य आहे. खुद्द इलियड अन ओडिसीत हा भाग कुठेच येत नाही. इतर विखुरलेल्या नोंदींतूनच हे पहायला हवे. पॅरिसच्या जन्माआधी भविष्यवाणी झाली होती, की त्याच्यामुळे ट्रॉयचा नायनाट होईल. म्हणून त्याला माऊंट इडा वर सोडून दिले होते. तो जगल्यावर मग कळाले. नंतर स्पार्टाला गेला तो राजकीय मिशनच्या नावाखाली. पण मला अजून कुठे तो ट्रॉयमध्ये कसा गेला अन कसा अ‍ॅक्सेप्ट झाला याचे एक्स्प्लनेशन वाचायला मिळाले नाही. ते पाहिले पाहिजे. जर पॅरिस आधीपासूनच प्रिन्स होता आणि ट्रॉयमध्ये होता, तर मग आधीचा मेंढपाळगिरी वगैरे भाग प्रक्षिप्त मानावा लागतो. हे त्रांगडे मला अजून सुटले नाही, मी पाहतोय. सुटले की ते जरूर सांगेन तुम्हाला- जागरूकतेबद्दल धन्यवाद

बहुत धन्यवाद

वेल, पूर्ण ट्रोजन वॉरवरती सर्वांत जुने साहित्य आहे ते हे:

१. एपिक सायकल- सिप्रिआ, लिटल इलियड यांसारखी आता लुप्त झालेली आणि प्रत्येकी ५-१० किंवा अ‍ॅट मॅक्स ५० ओळी शिल्लक असलेली काव्ये. विविध कवींनी रचलेली. कुणा प्रॉक्लस नामक प्राण्याने यांचा सारांश लिहिलेला तेवढा उपलब्ध आहे.

२. इलियड अन ओडिसी बाय होमर - ही समग्र उपलब्ध आहेत.

यातील उपकथानके तुम्ही म्हणता त्याप्रमाणे चांगली रंगतदार आहेत, आणि प्राचीन काळापासून कवी, नाटककारांनी ती काव्ये-नाटके इ. च्या माध्यमातून उत्तम फुलवली आहेत.

इथे तुम्हाला साधारण यादी सापडेल ट्रोजन वॉरवर कोणी काय काय लिहिलेय त्याची. एश्चायलस, सोफोक्लीस, एव्रिपिदेस, इ. ग्रीक नाटककारांनी नाटके लिहिली, तर व्हर्जिल, ओव्हिड, इ. लॅटिन कवींनी एनिअड, मेटामॉर्फोसीस, इ. काव्ये लिहिली. मध्ययुगीन काळातही रचना झालेली आहे असे हे पेज सांगते.

आपल्याकडे महाभारतातील आ़ख्यानांवर/प्रसंगांवर शाकुंतल, किरातार्जुनीय, इ. अनेकविध रचना जशी झाली तसाच हाही प्रकार.