श्री. सुधीर फडके : स्वरसम्राटाचा अविस्मरणीय वारसा

भारतीय संगीतसृष्टीतील एक अजरामर नाव म्हणजे श्री. सुधीर फडके, अर्थात ‘बाबूजी’. त्यांचा जन्म २५ जुलै १९१९ रोजी कोल्हापूरमध्ये झाला. आज त्यांच्या १०६व्या जयंतीनिमित्त आपण त्यांच्या संगीतमय जीवनाचा आणि अमूल्य योगदानाचा मागोवा घेणार आहोत.

बालपण व संगीताची सुरुवात 

सुधीर फडके यांचे बालपण संगीताच्या सान्निध्यात गेले. त्यांच्या वडिलांचा संगीताची गोडी होतीच, पण कोल्हापूरसारख्या सांस्कृतिक नगरीत वाढल्यामुळे त्यांना लहानपणापासूनच उत्तम संगीतकार, गायक आणि वादक यांचा सहवास लाभला. त्यांनी आपल्या गाण्यांची सुरुवात रेडिओवरून केली आणि लगेचच श्रोत्यांच्या मनावर अधिराज्य गाजवले.

चित्रपटसृष्टीतील प्रवास 

‘पडघम’ या चित्रपटातून त्यांनी चित्रपट संगीतकार म्हणून पदार्पण केले. नंतर ‘शेजारी’, ‘वहिनी’, ‘घरकुल’ अशा कित्येक मराठी आणि हिंदी चित्रपटांना त्यांनी आपला अमर संगीत दिला. विशेष म्हणजे, बाबूजींनी केवळ संगीत दिग्दर्शनच नाही, तर गायक आणि काही ठिकाणी गीतकार म्हणूनही आपल्या प्रतिभेचे दर्शन घडवले.

गीत रामायण – अमर कलाकृती 

सुधीर फडके यांच्या कारकिर्दीतील सर्वात मोठा टप्पा म्हणजे ‘गीत रामायण’. ग.दि. माडगूळकर यांनी लिहिलेल्या रामायणातील विविध प्रसंगांना बाबूजींनी चिरंतन स्वररूप दिले. ५६ गीतांचा हा अद्वितीय संग्रह आकाशवाणीवर प्रसारित झाला, तेव्हा महाराष्ट्रातील लाखो श्रोते शनिवारी रात्री रेडिओला कान लावून बसायचे. या गाथेला आजही तितकीच लोकप्रियता आहे. ‘गीत रामायण’चे वेगळेपण म्हणजे त्यातील भावस्पर्शी संगीत, शब्दांची गोडी आणि बाबूजींचा आत्मीय स्वर.

अद्वितीय गायनशैली आणि विविधता 

सुधीर फडके यांच्या गायनशैलीत प्रचंड आत्मविश्वास, साधेपणा आणि सुसंस्कृतता आहे. त्यांचे गायन हे केवळ मैफिलीपुरते मर्यादित नव्हते; तर त्यात भक्ती, देशभक्ती, सामाजिक जाणीव, आणि मानवी भावना यांचा सुरेख संगम आढळतो. ‘सखी मंद झाल्या तारका’, ‘कन्यादान’, ‘राधा ही बावरी’ यांसारखी असंख्य अजरामर गीते त्यांनी आपल्या सुरांनी जिवंत केली.

हिंदुस्थानच्या सीमारेषेपलीकडे गाजलेले स्वर

फक्त महाराष्ट्र किंवा भारतातच नव्हे, तर जगभरात मराठी संगीत रसिकांच्या मनात बाबूजींचे स्थान आहे. इंग्लंड, अमेरिका, दुबई, कॅनडा अशा देशांमधील मराठी श्रोते त्यांच्या मैफिलींसाठी गर्दी करायचे. त्यांच्या संगीतामुळे महाराष्ट्राच्या संस्कृतीचा आणि अभिमानाचा झेंडा सातासमुद्रापलीकडेही फडफडला.

स्वातंत्र्यसैनिक आणि राष्ट्रभक्त

सुधीर फडके हे केवळ कलाकार नव्हते, तर ते खरे अर्थाने राष्ट्रभक्त होते. ‘स्वातंत्र्यवीर सावरकर’ यांच्या विचारांनी प्रेरित होऊन त्यांनी ‘वीर सावरकर’  हा चित्रपट त्यांनी काढला. तो चित्रपट काढणे हे त्यांच्या आयुष्याचे ध्येय असल्याप्रमाणे झपाटल्यासारखे काम त्यांनी केले. त्यांनी ‘सावरकर दर्शन’ आणि इतर देशभक्तिपर गीते सुद्धा आपल्या आवाजात लोकांपर्यंत पोहोचवली. त्यांच्या संगीतातून एक राष्ट्रीयतेची ऊर्जा मिळते.

पुरस्कार आणि मान्यता

बाबूजींच्या कार्याची दखल घेत त्यांना ‘पद्मश्री’सह अनेक राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय पुरस्कारांनी गौरविण्यात आले. ‘गीत रामायण’साठी त्यांना विशेष पुरस्कार मिळाले. आजही त्यांची गाणी विविध रेडिओ, टीव्ही चॅनेल्सवर ऐकायला मिळतात आणि नव्या पिढीला प्रेरणा मिळते.

माणूसपण आणि सादगी

सुधीर फडके यांचे व्यक्तिमत्व जितके महान, तितकेच साधे आणि लोभस होते. ते नेहमीच शिस्तप्रिय, सुसंस्कृत, आणि नवनवीन कलाकारांना प्रोत्साहन देणारे होते. कुठल्याही प्रसिद्धीच्या झगमगाटात न हरवता, त्यांनी आपली वेगळी ओळख जपली. संगीतकार म्हणून उंची गाठली तरी त्यांनी साधेपणा आणि शिस्त याला कधीच सोडले नाही.

एका महानतेचे प्रतीक

आपण सुधीर फडके यांच्या कार्याची तुलना हत्तीशी करू शकतो. जसा हत्ती स्थिर, शांत, आणि दिमाखदार असतो, तसा बाबूजींचा स्वभाव अत्यंत शांत, मृदू आणि गंभीर होता. हत्ती प्रमाणे त्यांच्यात एक स्थैर्य आणि गूढ ताकद होती. हत्तीला त्याच्या अस्तित्वाची जाण असते, पण तो कधीच गर्विष्ठ नसतो – तसाच बाबूजींच्या प्रतिभेला प्रचंड व्यापकता असूनही त्यात कधीही गर्व नव्हता. त्यांच्या अस्तित्वाने एक वेगळेच भारदस्तपण आणि आदर निर्माण होत असे, आणि त्यांच्या जाण्याने मराठी संगीतसृष्टीत एक मोठी पोकळी निर्माण झाली.

न संपणारा वारसा

आज सुधीर फडके आपल्यात नाहीत, पण त्यांच्या गाण्यांचा, संगीताचा आणि संस्कारांचा वारसा आजही अखंडपणे सुरू आहे. नव्या पिढीला बाबूजींच्या गाण्यांमधून केवळ स्वरांचीच नव्हे, तर विचारांची, संस्कृतीची आणि मूल्यांची प्रेरणा मिळते. ‘गीत रामायण’ हे पुढील कित्येक पिढ्यांसाठी मार्गदर्शन करणारे दीपस्तंभ राहणार आहे.

बाबूजींनी मराठी संगीताला दिलेला आत्मा, भक्ती, आणि ओज हे अजोड आहे. त्यांच्या सुरांनी आणि विचारांनी मराठी संगीत विश्व अजूनही प्रकाशमान आहे. त्यांच्या जन्मशताब्दीनंतरही त्यांचे कार्य, त्यांची ओळख आणि त्यांचे स्वर अखंडपणे आपल्या मनात गुंजत राहतील – हेच त्यांच्या जीवनाचे खरे यश!