जोडी जमवली देवानं-अध्यात्म आणि विज्ञानाची (डॉ. श्री बालाजी तांबे)

हिग्ज बोसॉनचा शोध साजरा करायला रविवारच्या 'सकाळ'मध्ये अनेक लेख आले आहेत. त्यातला डॉ. श्री. बालाजी तांबे यांचा 'जोडी जमवली देवानं-अध्यात्म आणि विज्ञानाची (डॉ. श्री बालाजी तांबे)' या शीर्षकाचा लेख मनोरंजक आहे. नमुन्यादाखल त्यातील काही उद्धृते :

अदृष्ट रूपात असलेल्या शक्‍तीच्या शोधात जाणारा अध्यात्मवाद आहे तर घनीभूत झालेल्या वा आकार धारण केलेल्या त्याच शक्‍तीचा अभ्यास करून परमेश्‍वरापर्यंत पोचणारा भौतिकवाद (आधुनिक विज्ञान) आहे. अशा तऱ्हेने केव्हा केव्हा असे लक्षात येते की विज्ञानही परमेश्‍वराच्याच शोधात आहे.

आता साधारण कल्पना आली आहे की या दिशेने आपल्याला देवाचे ज्ञान होईल. ते आहे पण कळत नाही; ते आहे पण दिसत नाही; ते आहे पण आवाक्‍याबाहेर (beyond) आहे; ते समजण्याच्या सीमांच्या पलीकडे आहे, ते इंद्रियांच्या सीमांच्या पलीकडचे आहे हेच शेवटी विज्ञानाला कळणार आहे.

प्रयोगात वापरलेले चुंबकत्व हे निसर्गाचे म्हणजेच देवतत्त्वाचेच प्रकटीकरण आहे असे म्हणणे वावगे होणार नाही.

बाहेर पाहिलेल्या वस्तू मेंदूत प्रतिबिंबित होतात हे सध्या संशोधनाद्वारा सिद्ध केलेले दिसते. भारतीयांनी याच तत्त्वावर यंत्रशास्त्र, मंडलशास्त्र यापूर्वीच विकसित केलेले आहे. मंगल दर्शन घेणे, देवाचे दर्शन घेणे, एखाद्या सुंदर मूर्तीला नटवून तिचे दर्शन घेणे या गोष्टी याच तत्त्वावर आधारित आहेत.

"देव गावला कणाकणात' असे आज "दैनिक सकाळ'मध्ये वाचल्यानंतर असे लक्षात आले की हे सांगण्यासाठी केलेली मेहनत, केलेला खर्च आपल्या ऋषिमुनींनी कधी व कसा केला असेल? अजून प्रत्यक्षात सापडले नसले तरी जे सत्य सापडेल असे विज्ञानाला वाटायला लागले आहे तेच सत्य ठामपणे उद्धृत करून, त्यावर सर्व वेदवाङ्मयाची निर्मिती करून त्याच तत्त्वाच्या आधारे सृष्टीचा व्याप कसा चालतो हे दाखवून, त्याद्वारे पुराणातील वेगवेगळ्या कथा सांगून विश्‍वनिर्मितीचे गूढ व एकूण हा विश्‍वपसारा आपल्या भारतीय ऋषिमुनींनी कसा शोधून काढला व तो समाजापुढे कशा तऱ्हेने ठेवला हे एक गहन कोडे आहे.

विश्‍वाची व्याप्ती एवढी मोठी आहे की जर विश्‍वाच्या उत्पत्तीचा वा विश्‍वसंबंधीचा काहीही शोध लावायचे म्हटले तर अफाट खर्च होणार हे नक्की. त्याएवजी पिंड-ब्रह्मांड न्यायाने संपूर्ण विश्‍व एका अणूत सामावलेले आहे हे लक्षात घेऊन मनुष्याने स्वतःच्या शरीरात पूर्ण विश्‍वरचनेचा वा त्याच्या उगमाचा शोध घ्यायचा ठरविणे नक्कीच सोपे होईल. हे लक्षात घेऊन ऋषिमुनींनी या विश्‍वाचा अभ्यास स्वतःच्या शरीरात करून विश्‍वासंबंधीचे नियम बाहेरच्या विश्‍वाशी पडताळून पाहून नक्की केले आणि आलेले अनुभव वेद वाङ्मयात लिहून ठेवले.

परमेश्‍वराने स्फोट घडवून ज्यावेळी विश्‍वाची निर्मिती केली तेव्हा तो त्याच्या जाणिवेतून झालेला विस्फोट होता, त्याला कल्पना स्फुरली होती, स्फुट झाली होती. उगमापाशी असलेली गंगा थेंबाथेंबाने बाहेर येते व तिचाच पुढे गंगासागर होतो व तोच गंगासागर पुढे सागराला मिळतो तशा पद्धतीने हा स्फोट झाला असावा.

ज्या कणात संकल्पनाही आहे, तो कण ज्यावेळी विस्तार पावेल त्यावेळी त्याला अमुक एक कल्पनेचा विस्तार कर असे सांगण्याची योजना वैज्ञानिकांना करावी लागेल.

त्याशिवाय शंखांविषयीची मोठी रंजक माहिती या लेखात आहे.
लेख इ-सकाळमध्ये वाचला तर ख्यातनाम शास्त्रज्ञ डॉ. रघुनाथ माशेलकर यांची ही मौलिक टिप्पणीही बोनस म्हणून वाचायला मिळेल :

हे विश्‍व कसं आणि का निर्माण झालं यापेक्षा या विश्‍वाचं काय करायचं, याबद्दलचं महत्त्वपूर्ण प्रतिपादन ज्येष्ठ आयुर्वेदतज्ज्ञ डॉ. श्री बालाजी तांबे यांनी या लेखात केलेलं आहे, त्याच्याशी मी पूर्णतः सहमत आहे. अध्यात्म आणि विज्ञान या दोघांचाही प्रवास सत्यशोधनाच्या दिशेनं सुरू असतो. वस्तुतः आपले ऋषी-मुनी आणि वैज्ञानिक यांच्यात सुसंवाद हवा. परंपरेनं चालत आलेलं ज्ञानाचं संचित आणि आधुनिक विज्ञान एकत्र यायला हवं. "इंटिग्रेटेड मेडिसिन' ही संकल्पना मी मांडत असतो. मानवी जीवन सुखी-समृद्ध-संपन्न होण्यासाठी सर्व उपचारपद्धतींचा मिलाफ व्हायला हवा. भारतीय आयुर्वेद, होमिओपॅथी, ऍलोपॅथी इत्यादी सर्व औषधी उपचारांच्या ज्या पद्धती आहेत, त्यांचा समुच्चय होण्याची गरज आहे. आधुनिक विज्ञान, संस्कृतीनं दिलेलं-अनुभवातून आलेलं परंपरागत असं ज्ञान आणि आध्यात्मिकता यांचा सुरेख आणि सुरेल मेळ मानवी जीवनाला अर्थ प्राप्त करून देईल. असा सुंदर संगम डॉ. श्री बालाजी तांबे यांच्या विचारात असलेला मला दिसतो. त्यांचं मनःपूर्वक अभिनंदन!

याशिवाय इतर वाचकांच्या मौलिक टिप्पण्यासुद्धा वाचायला मिळतील. अधिकाधिक वाचकांनी या मनोरंजनाचा लाभ घ्यावा.