मडो आणि काउ!
असं म्हणतात की माणसांना जिंकून घेण्याचा मार्ग त्यांच्या पोटातून जातो. माणसाची जीभ हा मोठा विलक्षण अवयव देवाने घडवला आहे. अन्न हे आपल्या मूलभूत गरजांपैकी एक आहे. आपल्या संस्कृतीमधे तर त्याला पूर्णब्रह्माचा दर्जा दिलेला आहे. आणि अन्नग्रहणाला यज्ञकर्म मानायला सांगितले आहे. जर अन्नग्रहणात उदरम् भरणम् एवढाच उद्देश देवाला अपेक्षित असता तर त्याने रसग्राही अशी रसना म्हणजे जीभ कशाला निर्माण केली असती? पण काही म्हणा, जिभेचे चोचले पुरवण्यातला जो काही आनंद आहे तो अवर्णनीयच म्हणायला हवा.
सध्या ग्लोबलायझेशनच्या युगात केवळ देशातल्याच नाही तर जगातल्या विविध प्रांतांमधले खाद्यपदार्थ आपल्याला अगदी सहज उपलब्ध होऊ लागले आहेत. त्यातून पुण्यासारख्या खव्वैय्यांच्या नगरीत तर हल्ली काय वाट्टेल ते खायला मिळतं. तरीही गेली साठ सत्तर वर्षे पुण्या - मुंबईच्या जिभांवर अधिराज्य गाजवणारे काही खास जिन्नस म्हणजे मिसळ, बटाटेवडा, पावभाजी आणि अस्सल उडुपी पद्धतीच्या उपहारगृहांमधून मिळणारे दाक्षिणत्य पदार्थ.
यातल्या पांढऱ्याशुभ्र वाफाळत्या चविष्ट इडलीने तर आपला सगळा देश केव्हाच काबीज केला आहे. आणि या इडलीचा तिच्याइतकाच लोकप्रिय असलेला जगज्जेता भाऊ म्हणजे डोसा. माझ्या माहितीत डोसा न आवडणारा एकही माणूस नाही. उलट गेली अनेक वर्षे आमच्या घरी ’बाहेर जेवायला जाणे’ ही संज्ञा ’डोसा खायला जाणे’ याला समानार्थी म्हणून वापरली जाते. अर्थात डोसा इतका आवडतो की घरीही तो अनेक वेळा होतो. तरी पण हॉटेलात जाऊन डोसा खाण्याची मजा काही औरच असते हे मात्र खरे. घरच्या डोशाची सर हॉटेलातल्या डोशाला येत नाही पण हॉटेलातल्या डोशची चव कधीच इतरत्र सापडत नाही. मला दोन्हीही प्रकार आवडतात. त्यातल्या त्यात हॉटेलमधे जाऊन डोसा खाणे हा एक स्वतंत्र अनुभव असतो. तिथे जायचं हे ठरल्यावर अगदी पोटातून आनंद होतो. नकळत आजवर खाल्लेल्या चविष्ट् डोशांच्या अनेक आठवणी मनाला गुदगुल्या करून जातात. डोसा या शब्दातच काहीतरी जादू असते. त्या शब्दात चविष्ट, स्वादिष्ट असं एक प्रॉमिस असतं. रसनेबरोबरच अंतरात्मा तृप्त करण्याची अमोघ शक्ती त्या सगळ्याच खाद्यानुभवात असते. आणि त्या डोश्याची वाट पाहण्यात एक अप्रूप असतं एक अपूर्वाई असते. मग प्रत्यक्ष हॉटेलमधे पोचल्यापासूनच त्या परिचित अनुभवाच्या पुनःप्रत्ययासाठी मन अगदी उत्सुक होऊन जातं. थोडा वेळ वाट पाहिल्यावर तिथला वाढपी डोशाची ती तांबूस सोनेरी वळकटी सांबारा-चटणीच्या लवाजम्यासकट आपल्या पुढ्यात आणून ठेवतो. डोश्याच्या अतिप्रिय वासाचा घमघमाट सुटलेला. सगळ्या बाजूंनी छान सोनेरी झालेला तो कुरकुरीत डोसा. जरा दाब पडला की मोडणारा. त्याची जादू मला अगदी वेढून टाकते. त्याने काटे चमचे समोर ठेवायच्या आधीच हाताने डोशाचा तुकडा मोडून खायला सुरुवात करायची असते. कारण डोसा ही काट्याने खायची चीजच नव्हे. त्याचा तो गरम कुरकुरीत स्पर्श हाताला होतो तिथपासून आपण त्याचा आस्वाद घ्यायला लागतो. अशा वेळी तर मला एरवी जीव की प्राण असणारी ब.ची भा. सुद्धा कस्पटासमान वाटायला लागते. सगळ्या तोंडभर त्याची चव पसरते. नाकाला वास आधीपासून जाणवत असतो. आपल्या कल्पनेतली डोश्याची चव आणि प्रत्यक्षातली डोश्याची चव एकमेकींशी जुळली की मला अगदी पोटापासून आनंद होतो. मी त्या चवीत बुडून जाते. डोशाचा पहिला घास जिभेवर ठेवताना त्या घासाबरोबर अंतर्भूत असणारं ते खमंग चवीचं प्रॉमिस, त्याचा तो खरपूस तांबूस सोनेरी स्पर्श, आणि तो घास निर्माण करत असलेले तृप्तीचे तरंग हे सगळं आधी मनाला जाणवतं आणि मग ते जिभेलाही जाणवतं. मग हळूच एक तुकडा सांबारात बुडवायचा आणि जिभेवर ठेवायचा. तो घास अक्षरशः तोंडात विरघळतो आणि त्या चवीची अपूर्वाई, तिच्याबद्दल वाटणारं अप्रूप पुन्हा नव्याने जाणवतं. त्या चवीत बुडून जाताना एक अवर्णनीय असा आनंद पुन्हापुन्हा अनुभवायला मिळतो. जणू काही मी माझ्या जिभेशी एकरूप होऊन जाते. तुकड्या तुकड्याने समोरचं ते पूर्णब्रह्म पोटात जातं आणि अंतरात्मा तृप्त होऊन जातो. त्याची तुलना एक तर पहाटेच्या साखरझोपेशी करता येईल किंवा एखाद्या गोड अशा सुखस्वप्नाशी करता येईल.
अशीच मजा भरपूर कांदा आणि हिरव्या मिरच्या घालून केलेला उत्त्प्पा खाताना येते. तेलावर दोन्ही बाजूंनी खमंग खरपूस भाजलेला तो जाडसर उत्तप्पा खाताना काटे चमचे वापरायची हौस व्यवस्थित भागवता येते. उत्तप्याचा शेवटचा घास घेताना मला नेहमी ’थोडासा अजून खायला हवा होता’ असं वाटून जातं. पण पोट तर भरलेलं असतं. जीभ इथेही भलतीच खूश होते पण तरी हॉटेलात जाणे या घटनेच्या हिरोचं काम उत्तप्प्याला कधीच मिळत नाही. तो मान मात्र केवळ डोशाचाच!
पण हल्ली तो माझ्या आठवणीतला अपूर्वाईचा डोसा कुठेतरी हरवला आहे. हा नक्की कशाचा परिणाम आहे हे माझं मलाच कळत नाही. कदाचित डोसा हॉटेलातून बाहेर पडून हल्ली रस्तोरस्ती मिळायला लागल्याचा हा परिणाम असेल. अतिपरिचयादवज्ञा म्हणतात ना तसं काहीसं. कारण हल्ली दावणगिरी डोशापासून ते अगदी पावभाजी डोसा , चिनी डोशापर्यंत डोशाचे अनेक प्रकार रस्त्यावर खायला मिळतात. हॉटेलांची संख्याही हल्ली चिकार वाढलेली आहे. त्यामुळे पूर्वीसारखं मुद्दाम वेळ काढून वगरे डोशाला भेटायला जाण्याची गरजच उरलेली नाही. शिवाय कॉलेजात गेल्यापासून घराबाहेर राहण्याचा वेळ चिकार वाढल्यामुळे गेल्या काही वर्षांमधे भूक लागली की पटकन पोटभरीचा आणि खाल्ल्यावर जडत्व न आणणारा म्हणून डोसा - उत्तप्पा खाल्ला जातो. हेही एक कारण असेल कदाचित. आणि ऑफिस कॅन्टीनमधे तर काय तो रोजच उपलब्ध असतो हेही कारण असू शकेल. किंवा कदाचित तो निरागस आणि निर्मळ आनंद उपभोगायची क्षमताच नष्ट झाली असेल. हे असगळं मला खूप अस्वस्थ करून सोडतं.
अशा वेळी वाटतं, पुन्हा एकदा लहान व्हावं, परीक्षेत चांगले मार्क मिळाल्याबद्दल डोसा खायला जायचा बाबांकडे हट्ट करावा आणि प्रत्यक्ष हॉटेलात पोचल्यावर बाबांनी काय खाणारेस असं विचारल्यावर अभिमानाने त्यांना सांगावं "मडो आणि मग काउ" आणि बाबांनी विचारावं "दोन्ही दोन्ही संपेल ना तुला? नाहीतर शेवटी मला संपवायला लावशील"!
अदिति
भाद्रपद शु १० शके १९३४,
२५ सप्टेंबर २०१२
प्रतिक्रिया
जिव्हा लोधली रसें...
लेख आवडला. अगदी मनापासून लिहिला गेल्याचं जाणवतं आहे. इंदिराबाई संतांच्या कवितेतली 'इथे रंगली पंगत मिटक्यांची, भुरक्यांची; साधासुधा माझा हात बाळजीभ अमृताची' ही ओळ आठवली. पंचेंद्रियांवर सतत होणार्‍या मार्‍यामुळे बर्‍याच गोष्टींचं अप्रूप ओसरलं आहे हे खरं.
+१
असंच म्हणतो. लेख आवडला.
नो आयडियाज् बट इन थिंग्ज.
होय, होय. डोसा काटा-चमच्याने
होय, होय. डोसा काटा-चमच्याने काय खायचा? (तसंही, काटा आणि चमचा ही काय भानगड आहे खाताना!) डोसा हातानेच खायचा. सांबार आणि चटणीसाठी हवं तर चमचा वापरावा! डोसा ही मुळात मराठी खाद्यसंस्कृती नव्हे यावर विश्वास ठेवणं कठीणच जातं, एवढा हा प्रकार लोकप्रिय असावा.
बसल्या जागी खायला मिळालं तर मला आजही अप्रूप वाटतं खरं. हे बहुदा माझ्या नसणार्‍या पाककौशल्यामुळे होत असावं.
---
सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.
:-)
स्वागत.
छान लेख.
राधिका
तुम्ही हाटेलात डोसा खाता हे
तुम्ही हाटेलात डोसा खाता हे वाचुन तुम्हाला डोसा कुठे खावा याचं शिक्षण देणं महत्वाचं वाटलं.
डोसा हा पदार्थ गाडीवरंच खावा...आजुबाजुला एखादं पार्क, शाळा बहुतेकदा असतेच.
तिथेच बाजुला थांबुन स्वच्छ अस्वच्छतेची चिंता न करता अण्णाने त्या मोठ्ठ्या तव्यावर इवल्याश्या पिठाचा मोठ्ठा डोसा केलेला पहावा. घरी कीतीही प्रयत्न केला अन कितीही मोठ्या प्रसिद्ध वेग्रे हाटेलात गेलं तरी न मिळणारी एक हिरवी तिखट अन एक गोड चटणी घ्यावी. निवांत कोपरा बनवावा अन एकेक घास पुर्ण चवीने खावा.
http://shilpasview.blogspot.com
अहाहा!
Waxing poetic, eh?
सूर्या हॉस्पिटलला हाउसमनशिप करत असताना कित्येऽऽक वर्षांपूर्वी, शनिवारवाड्याबाहेरच्या गाड्यावर उभ्या उभ्या खाल्लेला डोसा आठवतोय. त्यावेळची किंमत दीड रुपया की २ रुपये इतकी होती
(८०० रुपये पगारावर डॉक्टर म्हणून नोकरी केलेला)
-: आमचे येथे नट्स क्रॅक करून मिळतील :-
छान!
लेख आवडला.
या नंदन यांच्या वाक्याशी सहमत. खूप वेगवेगळ्या ठिकाणी डोसे, इडल्या, उत्तप्पे आणि साबुदाणे वडे खाल्ले आहेत पण पाचवी-सहावीत असताना नगरच्या सारडा कॅन्टीनमध्ये खाल्लेला साबुदाणावडा आणि भला मोठा पेपर डोसा पुन्हा कधीच सापडला नाही.
असो, तरीही आता मुरुगनकडे जाणे आले.
सौदिंडियन फूड तर आपला वीक
सौदिंडियन फूड तर आपला वीक पॉइंट आहे एकदम
आता दक्षिणायनमध्ये जाणे आले परत!
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
लेख
लेख आवडला.
लेख छानच आहे
घरी आई आणी भाऊ मडो, मी आणी बाबा - दव (दहीवडा)
अशी आमची विभागणी असे.
ओह मडो आणि काउ चा लाँगफॉर्म
ओह मडो आणि काउ चा लाँगफॉर्म आता सारीका च्या प्रतिसादावरुन कळला
छान लेख!
बाकी अदिती शी सहमत.
अहा लेख अगदी 'पोटातून' आला
अहा
लेख अगदी 'पोटातून' आला आहे
मी मात्र चुकीच्या वेळी वाच्ला. हाफिसात अडकलो आहे.. पोटात कावळे ओरडू लागले आहेत..
<पी जे मोडसुरू) लाळ अक्षरशः पोटातही गळली
- ऋ
-------
लव्ह अ‍ॅड लेट लव्ह!
सहमत
डोसा आणि तव्यावर केलेले सगळेच पदार्थ, उदा.- उत्थप्पा, आंबोळी, धिरडं, पानगे मला लहानपणापासूनच आवडतात. आणि त्याबरोबर मिळणार्‍या त्या विविध चटण्या! त्यामुळे लेख चवीचवीने वाचला. म्हणजे टॉम खात असताना जसा जेरी नुसता कल्पनेनेच खात असतो, तसे झाले.
अनेक ठिकाणी अनेक प्रकारचे डोसे खाल्ले, पण कॉलेजात असताना, पार्ल्याच्या नेहरु रोडवर, 'आदर' मधे खाल्लेले डोसे अजून विसरलो नाही.
टॉम खात असताना जसा जेरी नुसता
तंतोतंत.
---
सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.
'वैशाली' किंवा 'कामत' च्या
'वैशाली' किंवा 'कामत' च्या डोशासारखा कुरकुरीत लेख ..
वाफाळलेल्या, पांढर्‍या शुभ्रं इडल्या ... दैवयोगाने आजच मिळाल्या होत्या.
१०००% सहमत !!!
*********
केतकीच्या बनी तिथे - नाचला गं मोर |
गहिवरला मेघ नभी - सोडला गं धीर ||
सुंदर
सुंदर
लेख आवडला.
डोसा हा पदार्थ कधीही कुठेही खाणेबल या क्याटेगरीत मोडतो. त्याबद्दल एवढ्या आत्मियतेने कुठे कोणि लिहील्याचे आठवत नाही. छान जमलाय.
तमिळ डोसे...
लेखाच्या निमित्तानी तमिळ पद्धतीच्या माझ्या आवडत्या डोशांची आणि इडलीची आठवण आली. बाहेर (हॉटेल्/गाडी वर) मिळतो तसा डोसा मी दाक्षिणात्य लोकांच्याही घरी पाहिलेला नाही.
मडो आणि काउ ही संक्षिप्त रूपं पहिल्यांदाच वाचनात आली.
डोशाची भूक लागली...ती सध्यातरी एम टी आर च्या डोसा मिक्सच्या डोशानी भागवावी लागणार आहे.
मडो आणि काऊ दोन्ही
मडो आणि काऊ दोन्ही झिंदाबाद!!!
पण मडो म्हणजे फक्त मडो हो! साधा डो हा एखाद्या अ‍ॅनिमिक बाईसारखा, आणि म्हैम एखाद्या चेहर्‍याला रोगण थापून बसलेलीसारखा!!! दोन्ही अनाकर्षक!!!!
मडोमध्ये जे किंचित भरलेपणाचं 'इट्ट' आहे ना उसका जबाब नही!!!!!
काहीतरीच हं तुमचं. मडो म्हणजे
काहीतरीच हं तुमचं.
मडो म्हणजे जेनिफर लोपेझ असेल तर साडो म्हणजे कॅमेरून डायझ आहे आणि म्हैडो म्हणजे ड्र्यु बॅरीमोर.
हाय्ला!
मडो म्हणजे जेनिफर लोपेझ असेल तर साडो म्हणजे कॅमेरून डायझ आहे आणि म्हैडो म्हणजे ड्र्यु बॅरीमोर
हे नक्की काय हाये?
येका वाक्यात इत्क्या शिव्या हैत का?
(आंगठे भाद्दर) आडकित्ता
-: आमचे येथे नट्स क्रॅक करून मिळतील :-
नाय वो. मडो म्हणजे दारासिंग,
नाय वो. मडो म्हणजे दारासिंग, साडो म्हणजे जॉन अब्राहम आणि म्हैडो म्हणजे रणबीर कपूर असं म्हणतोय तो!
---
सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.
क लिवलंय, क लिवलंय!!!!! मान
क लिवलंय, क लिवलंय!!!!! मान गये
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
अत्यंत चुकीची वेळ
हा लेख मडो काउ वगैरे अगम्य शब्दांमुळे भीतभीतच उघडला. त्याआधी बरेच दिवस 'नंतर वाचू' क्याटेगरीत टाकण्यात घालवले होते. आणि उघडला तो नेमका चुकीच्या वेळी. आत्ता प्रचंड भूक लागलेली आहे, आणि मडो किंवा काउ प्रकारतलं काहीही मिळण्याची शक्यता शून्य आहे. त्यामुळे असा चविष्ट लेख लिहिण्याबद्दल तुमचा निषेध करण्याव्यतिरिक्त काहीही करू शकत नाही.
उडप्याच्या रेस्टॉरंटात जाऊन इडली वडा सांबार किंवा डोसा खाणं ही एके काळी आमच्या आनंदाची परमावधी होती.
हे पटलं, पण कारणपरंपरा काही पटली नाही. तुमच्या मते डोसा तुमच्या खूपच जवळ आल्यामुळे अतिपरिचयादवज्ञा झालं, आमच्या बाबतीत डोसाच दूर गेला... तेवढ्या बाबतीत स्वतःला नशीबवान समजा.
"मडो आणि त्यानंतर लगेच काउ"
"मडो आणि त्यानंतर लगेच काउ" खायला लहानच असावं लागतं बहुतेक. हे लहानपण फक्त वयाचं अर्थातच नसतं.
मोठं झाल्यावर एक तर मडो एके मडो किंवा काउ एके काउ अशी 'निष्ठा' निर्माण होते- म्हणजे एका वेळी एकच - अगदी मल्टिटास्किंगच्या जमान्यातही!
***
अब्द शब्द
साडोच
मडो ही एक पोटभरू सोय आहे.
खरा डो म्हणजे साडोच! तो सांबार आणि चटणीबरोबर खायचा तो फक्त हाटेलात.
घरी खायचा म्हणजे - ताटलीत एका बाजूने किंचित कुरकुरीत तर दुसर्‍या बाजूने किंचित मऊ असा साडो. आणि वाटीत मुळगा-पुडी आणि वर खोबरेल तेलाची धार!
एकापाठोपाठ एक असे थेट तव्यावरून ताटलीत येणारे साडो रिचवीत जायचे आणि आपल्याला आकडे मोजता येतात हे विसरून जायचे!
(अवांतर)
याकरिता 'गनपावडर' असाही एक पाठभेद प्रचलित आहे.
डोसा मनापासून आवडतो.
दोन्ही शॉफॉ आवडले.
आता टिपिकल आडकित्ता पर्तिसाद.
६वीत असताना इंदोर महू इ. ट्रिपला गेलो होतो. रात्री केव्हातरी ती 'प्रासंगिक करार'वाली बस थांबवून शामा लोकांनी रस्त्याकडेच्या ढाब्यावर आम्हाला सांबार पोळी किंवा काहीतरि खाऊ घातलं होतं. तो "साम्बार" इतका भयंकर महान होता, की त्यानंतर मेडिकलला जाईपर्यंत सांबार्+ डोसा/इडली/जे काय असेल ते. त्याची शिसारी बसलेली होती. बेसिकली सांबार शब्दाचीच.
मेडिकल कॉलेजात गेल्यावर डिसेक्शन बिना ग्लोव्हजने करून मग जेवण करायला २ महिन्यात सरावतो माणूस. मग सांबार ट्राय केला, नशिबाणे तो शेट्टी सांबार बर्‍या चवीचा होता. आजकाल भरपूर ऑथेंटिक सांबारही खाल्लेत, अन 'सौदिंडियात' सेट्ट दोसाई पासून अनेक प्रकारही खाल्लेत. आजकाल सांबार आवडीने खातो मी
डोसा/इडली खाता न येणारा आणिक एक माणुस माझ्या पहाण्यात आहे. माझा कंपाऊंडर. 'मॅडम, प्लीज नका देऊ. मला उलटि होते'
असं त्याने माझ्या बायकोला तोंडावर सांगितलंय. (अन मी अभिमानाने सांगू शकतो की तिला ते सुपारीइतकं पीठ घेऊन परातीइतका मोठा डोसा घरी करता येतो. - नॉट ब्लफिंग, नॉर जेस्टिंग! पण तीही डॉक असल्याने व्यक्तिगत अ‍ॅलर्जी असू शकते हे समजू शकते..)
हे झालं डोशाचं.
'उत्तप्पे घालणे' हा वाक्प्रचार कुणी ऐकला आहे का होस्टेल मधे?
असो.
एक्सेप्शन्स प्रूव द रूल
आजकाल डोसा/इडली/उतप्पा/सांबार आवडणारा - आडकित्ता
अरे हो,
डोशाचा एक युनिक प्रकार सांगायचा राहिला.
'ससून'ला, एक 'पोस्टिरिअर' कँटीन नावाचा प्रकार होता. (अजूनी आहे पण आजकाल तिथे फक्त पेशंटचे नातेवाईक जात असावेत) तिथला शेट्टी एक डोसा ऑम्लेट देत असे. अर्ध्या शिजलेल्या डोशावर ऑम्लेट (तव्यावर टाकावे तसे अंडे+कांदा/कोथिंबीर्/तिखट्/मीठ इ. पसरवून) मग त्याची घडी करून
तसला स्वर्गीय स्वाद आजपर्यंत कुठेच मिळालेला नाही. अगदी घरी ट्राय करूनही..
-: आमचे येथे नट्स क्रॅक करून मिळतील :-