आपल्या या भारत देशात

मलासुद्धा ही ओळ कडव्याच्या संदर्भात समजली नाही. आणि आता कवीने "हाच अर्थ अपेक्षित आहे" याबाबत खात्री दिल्यानंतर टंकनदोष मानून उलट अर्थही घेता येत नाही.

शेवटच्या कडव्यात म्हटल्याप्रमाणे तरुणांनी जागं होऊन याबाबत लढा द्यायला हवा.

अगदी खरे आहे.

या निमित्ताने बिरबलाची एक गोष्ट आठवते. त्यात एका रेषेची लांबी न बदलता तिला अधिक लांब की कमी लांब काहीतरी करण्याचा नुस्ख़ा होता.

याच धर्तीवर उपरोल्लेखित समस्येवर एक तोडगा सुचवावासा वाटतो. तो म्हणजे, दारूची किंमत कमी करून दुधाच्या किमतीपेक्षा खाली आणता आली तर उत्तमच, पण काही कारणास्तव जर का ते शक्य नसल्यास, किमानपक्षी दारूची किंमत आहे तेथेच स्थिर ठेवून दुधाची किंमत अवाच्या सवा वाढवून दारूच्या किमतीहून अधिक करावी.

संबंधित अधिकारी या सूचनेकडे केवळ लक्षच नव्हे, तर तिजवर कार्यवाही करून आपल्या प्रखर राष्ट्रभक्तीची साक्ष देतील काय?

एखादी वस्तू स्वस्त की महाग, अाणि ती बनवणारा माणूस कमी पैसे मिळवतो की जास्त या दोहोंतला संबंध सरळ नसतो. त्या वस्तूचा उत्पादनखर्च किती, वाहतुकीचा खर्च किती, मध्ये दलाल किती अाहेत, वस्तूचा खप किती होतो अाणि किंमत कमीजास्त झाली तर खपात किती फरक पडेल, तीच वस्तू बनवणारे अाणखी किती लोक अाहेत, त्या वस्तूवर लावला जाणारा कर किती अाहे, या अाणि अशा अनेक गोष्टींवर ते अवलंबून असतं.

उदाहरणार्थ, स्कॉटलंडमध्ये सरोवरांचं पाणी वापरून लहानलहान डिस्टिलरीस् मध्ये व्हिस्की बनवली जाते. स्कॉचच्या गुणवत्तेचा बोलबाला असल्यामुळे मागणी मोठी असते, अाणि उत्तम प्रतीची स्कॉच तशी महाग असते. पण प्रत्यक्षात तिथे मेहनतीचं काम करणारे लोक फारसे श्रीमंत नसतात, किंवा खरंतर कसेबसे मध्यमवर्गीय असतात. भारतातही अांबे, काजू, डाळिंबं अशा गोष्टी महागच अाहेत, पण या गोष्टी पिकवणारे शेतकरी अतोनात पैसेवाले असतात असं नाही.

समजा भारतात दूध महाग झालं, तर त्याचा शेतकऱ्याला फायदा होईलच अशी मुळीच खात्री नाही. लोक दूध अाणि दुधाचे पदार्थ घेणं कमी करतील, दुधाची बाजारपेठ कोसळेल अाणि दूधउत्पादक शेतकऱ्याचा धंदा बसेल, अशीही शक्यता अाहे.