पांढरू

"दूध गरम आहे म्हणून बाहेर ठेवलं आहे. बाहेर जाशील तेव्हा आठवणीनं फ्रीजमधे टाकून जा" अशा मातोश्रींकडून येणाऱ्या सूचना त्या काळात नवीन नव्हत्या. दोनेक तासांनी दूध फ्रीजमधे टाकायला स्वयंपाकघरात गेल्यावर अजब दृश्य दिसलं. दुधाच्या पातेल्यावर चाळणी उपडी टाकली होती आणि चाळणीवर वरवंटा होता. "आता दूध काय पळून जाणारे का? आई पण ना ... ", आईला मनमुराद हसण्याचा बालकधर्म मी पाळला. संध्याकाळी विचारल्यावर उलगडा झाला. अलीकडेच एक गलेलठ्ठ मांजर आमच्या घरात अतिक्रमण करायला लागलं होतं. रात्री जेवताना आई-बाबांच्या भांडणाचा विषय 'मी भाजी खाते का नाही' याऐवजी या नवीन घटनेला 'घुसखोरी' म्हणावे की 'भूतदया' असा होता. तीन विरुद्ध एक अशा प्रचंड बहुमतानं बाबांच्या भूतदयेचा पराभव झाला. पुढच्या काही दिवसांतच वाचत बसलेले असताना तीच ती टवळी घरात पहिल्यांदा दिसली. तिच्यावर ओरडायला म्हणून मी एवढा मोठा आवाज काढला की मलाच भीती वाटली.

काही दिवसांतच या गलेलठ्ठ मांजराची फिगर सुधारली आणि बोका नसून भाटी असण्याच्या तीन पावत्या आतल्या बाल्कनीत दिसल्या. आता मात्र चार विरूद्ध शून्य मतांनी भूतदया निवडून आली. माळ्यावरून एक अ‍ॅल्युमिनीयमची थाळी आम्हीच खाली काढली, तिच्यात नवमातेसाठी दूध, पोळी वगैरे नियमितपणे पडायला लागलं. एखाद आठवड्यात बाल्कनीतली मनुष्यांना असणारी प्रवेशबंदीही उठली. नवमातेने पिल्लांची जागा बाल्कनीतल्या दिवाणाच्या खालून एका मोठ्या तांब्याच्या पिंपामागे बदललेली होती, पण विशेष म्हणजे या चार प्राण्यांचा आपल्या पिल्लांना काहीही उपद्रव होणार नाही याबद्दल तिची खात्री पटली होती. यथावकाश मांजराची नखं पिल्लांना लागत नाहीत हे याचि देही याचि डोळा बघून झालं. पण काही आठवड्यातच आणि पुढेही अनेकदा, बोके आणि कुत्रे मांजराची पिल्लं खातात, ती कशी खातात वगैरे सगळं संशोधन बसल्याजागी करून झालं. रक्ताबद्दल भीती नव्हतीच, पण मांसाचे सचेतन आणि अचेतन गोळे पाहून आधी वाटणारी भीती आता कमी झाली होती. घरात बसून पिल्लांची राखणदारी करायला सुरुवात झाली. गनीमही बरोब्बर आमच्या शाळा-कॉलेजांच्या वेळा शोधून आपला कार्यभाग उरकत असे. वर्षातून अदमासे दोन पूर्णांक बारा शतांश वेळा 'आमची बब्बड' गलेलठ्ठ होत असे. या शिक्षण-हल्ल्यातून तिची दोन पिल्लं वाचली. मोठी 'छब्बड' दिसायला आईवर गेलेली असली तरी अगदीच पकाऊ होती. जवळ गेलं की घाबरायची. पोळी, ब्रेडचा तुकडा भिरकावला तरी पळून जायची. आम्ही वैतागून, पाठ वळवून चालायला लागलो की आपलंच अन्न खायची चोरी असल्याप्रमाणे खायची. माणसांची अशी भीती असणारीबद्दल माया उत्पन्न होणं कठीणच होतं.

काही महिन्यांनी, वर्षांनी तिच्या जोडीला एक लंबूटांग पिल्लू दिसायला लागलं. खरंतर छब्बड तिची बहीण, पण मोठी भावंडं धाकट्यांचं पालकांप्रमाणे करतात तसलाच प्रकार दिसत होता. बब्बड अधूनमधून घरी ताणून द्यायला यायची तेवढीच. पण या पिलाची झिरो फिगर मला बघवत नसे. मी तिच्या आईचीच अ‍ॅल्युमिनीयमची ताटली सायीने भरून जिन्यात ठेवायचे. छब्बडच बरचसं खायची. थोडी साय उरायची त्याला हे पिल्लू तोंडही लावत नसे. एक दिवस कॉलेजातून आल्यावर मी त्या पिल्ल्याची जिन्यात कोंडी केली. पळून पळून कुठे जाणार होती! मुंडी एका हातात पकडून दुसऱ्या हातानं थोडी साय चाटवली. चाटवली म्हणजे काय, तर सायीनं लथपथ बोट तिच्या नाकाच्या एवढ्या जवळ नेलं की तिनं बहुदा श्वास घ्यायला तोंड उघडलं. मी बोट तिच्या तोंडात खुपसलं. तिनं भीतीनं आवंढा गिळला तर "अरेच्चा, हे तर चटकमटक अन्न दिसतंय," अशी या पिल्लाला ज्ञानप्राप्ती झाली. रोज दुपारी, कॉलेजातून घरी आल्यावर पिल्लाची मुंडी पकडायची आणि साय चाटवायची हा माझा उद्योग असे. हे पिल्लू लंबूटांग नसून कुपोषित होतं हे काही दिवसांनी लक्षात आलं.

त्या दिवाळीच्या पहिल्या दिवशी सकाळी लवकर उठायची माझी अजिबात इच्छा नव्हती. पण पायाला पांघरूणात गुदगुल्या होत होत्या. मी अर्धवट झोपेतच भावाला ओरडले. तरीही हा प्रकार थांबेना म्हणून डोळे उघडले तर बाबा आणि भाऊ बाजूला उभे राहून हसत होते. हे पिल्लू पहिल्यांदा खिडकीत उडी मारून घरात घुसलं होतं, आणि कुठे लपायचं हे न कळून माझ्या पांघरूणात शिरून माझ्या पायांवर उड्या मारत होतं. घराचा एक मालक वाढला.

एकेकाळी तिचं नाव शनाया होतं हे निश्चित; शनाया ट्वेनचं गाणं, "That don't impress me much" त्या काळात फार गाजत होतं म्हणून ही शनाया. कधी ही अगदी विजयी सेनेच्या सरदारानं झेंडा फडकावत यावं तशी दिमाखात चालत यायची म्हणून झेंडू. कधी बदकासारखी पाठ वळवून यायची म्हणून बदकू. शिवाय त्या काळात तोंडात असणारी विशेषणं डांबिस, वात्रट वगैरे तोंडी लावायला होतीच. तिचं first name 'पांढरू' कधी ठेवलं आठवत नाही. बाबांचं या नावाला अप्रूव्हल मिळायला बरेच दिवस लागले. यथावकाश पांढरूचं पांढूही झालं. पण 'कागदोपत्री' ती पांढरूच. नाव पांढरू असलं तरी तिचं पोट फक्त पांढरं होतं. पाठ मुख्यतः करडी, आणि त्यावर किंचित काळे पट्टे आणि ठिपके. रेग्युलर असा आकार नाहीच. मला अचानक करड्याचा होणारा पांढरा रंगबदल बघायला नेहेमी गंमत वाटायची; पण तिच्या केसांतून उलटा हात फिरवून केस विस्कटून तिचं डोकं फिरवायला आणि कानांच्या बुडाशी हळूच बोटाचं टोक लावल्यावर ती कान झटकायची ते पाहायला जास्त मजा यायची. ती पण थोडी कार्टूनच होती, मानेखाली खाजवायला लागलं की मान खाली करायची. खाली करत करत एवढी खाली जायची की आपली बोटंच जमिनीला टेकायची. काय विचित्र आकार करायची ती शरीराचा! काही दिवसात हिचे बायसेप्स तयार होतील अशी बिल्डींगमधल्या एका मुलाची थिअरी होती.

बाहेरून खिडकीत उडी मारण्याएवढी तयारी झाल्यावर घराला मेन बेस बनवून अंगणाला बागडायची जागा बनवायला तिला वेळ लागला नाही. त्याच त्या 'शास्त्रज्ञ' मित्रानं एकदा, "हिचं वजन चार किलो आहे असं मानलं आणि खिडकीची उंची जमिनीपासून चार फूट असेल तर उडी मारतेक्षणी हिच्या पायांतून किती फोर्स एक्झर्ट होत असेल" असला अतिसामान्य प्रश्नही पांढरूबद्दल विचारून झालेला होता. मी पांढरूच्या शोधक वृत्तीचा मागोवा घेत असल्यामुळे त्याच्याकडे दुर्लक्ष केलं. पण अधूनमधून आमचा शास्त्रज्ञही बुद्धीची चमक दाखवायचा. मांजरमनाचे कंगोरे समजून घेण्यात त्याला प्रचंड रस असे. आमची बिल्डींग शहराच्या सखल भागात होती. एकदम खूप पाऊस झाला की घरात पाणी शिरायचं. एकदा असंच पाणी घुसणार हे लक्षात आल्यावर आम्ही आवराआवरी करत होतो. पांढरूची दोन पिल्लंही होती. एका मोठ्या तसराळ्यात पिल्लं भरली. ओट्यावर एका मोठ्या ताटलीत दूध, पावाचे तुकडे, बिस्किटं असं सगळं घालून पिल्लांसकट ताटली ओट्यावर ठेवली. बाईसाहेब कुठे गायब झाल्या होत्या कोण जाणे! आमचे शास्त्रज्ञ भाऊ दुसऱ्या मजल्यावर रहायचे. त्यांना मांजरीचं आपत्कालात निरीक्षण करायचं होतं म्हणून ते ही लगबगीने खाली आले. घरात घुसलेलं घाण पाणी पावलांपर्यंत यायला लागलं, आवराआवरी संपली होती आणि पांढरूही कुठूनशी उगवली. आम्ही घरातून निघायला लागलो तर शास्त्रज्ञ भाई "मी इथेच थांबलो तर चालेल का?". त्या घाण पाण्यात काय काय असेल याची काही पर्वा न करता तो तिथे अर्धा तास होता. पिल्लांची जागा बदललेली पांढरूने पाहिली. तिला ते अजिबात आवडलं नाही. तिनं एका पिल्लाची मान पकडली, जागा बदलायला निघाली आणि लक्षात आलं, आता ती तिथेच अडकली. मग ओट्यावरच बरीच शोधाशोध करून शेवटी तसराळंच कसं कोझी आहे हे बाईसाहेबांच्या लक्षात आलं. दोनेक तासांनी पाणी ओसरलं. आम्ही पोटोबा करून साफसफाईसाठी खाली उतरलो. घरात शिरल्याशिरल्या बाईसाहेबांनी आरडाओरडा करून नाराजी व्यक्त केली. जसं काही आम्ही हिची पिल्लं बोक्यालाच घालत होतो. मग मी पण तिला ओरडले.

तशी आमची दोघींची भांडणं घराला नवीन नव्हती. मला टेबलावर बसून अभ्यास करायला आवडायचं. तेव्हा घरातली एकुलती एक कंप्यूटर चेअर मला मिळायची. ही आगाऊ बया घरी एकतर उशिरा यायची. आणि वर मलाही खुर्ची हवी याचा हट्ट. बेळगावावरून महाराष्ट्र कर्नाटकात नसेल तेवढी मारामारी आम्ही दोघी खुर्चीसाठी करायचो. शेवटी आकार कमी पडल्यामुळे ती उठून टीपॉयवर जाऊन बसायची. पण तिथेही तिची अट असायची. रद्दी आणि आजचं वर्तमानपत्र या सगळ्यांची गादी असल्याशिवाय ही तिथेही बसायची नाही. त्यातही सर्वात वर ताजा पेपरच हवा. मग त्या पेपरासाठी तिचं आणि बाबांचं भांडण व्हायचं. पांढरूनं कधीही आम्हाला कोणाला डावली मारली नाही तरी वर्तमानपत्र आणि यो-योला तिनं चिक्कार बोचकारलं. तिच्या आळोख्यापिळोख्यांमधेच वर्तमानपत्राच्या चिंधोट्या होत असत. बाबा बिचारे रोज रात्री पांढरूनं बोचकारलेला आणि कोणा-ना-कोणाला बोचकारणारा अग्रलेख वाचायचे. पण हे सगळं थंडीत. उकाडा वाढला की मी नेम धरून पंख्याखाली, जमिनीवर तंगड्या पसरून पुस्तकांचा पसारा करायचे. मग तिलाही बरोबर तिथेच पंख्याखाली आणि टीव्हीसमोर बसायचं असायचं. बरं तेवढंच नाही, मी पंख्याखाली वाचत बसले असले की ही बरोब्बर पुस्तकावरच बसणार. पान उलटायचं नाही, हिला बाजूला ढकलायचं नाही. काही नाही. त्यातून जरा समंजसपणा दाखवून मी कधीतरी तिला मांडीत बसवायचे. पुस्तकं सोड गं बाई! आणि मग आपण जेव्हा कधी उठायला जाऊ तेव्हा ही अगदी केविलवाणा चेहेरा करून, भयंकर अजिजीनं "उंऽऽऽऽ" करायची; "काय गं, बसल्ये ना मी इथे सुखात, का हलवतेस?"

त्यातून सुटीच्या दिवशी कधी मनुष्यांना पंख्याखाली आडवं पडण्याचीही सोय नाहीच. उन्हाळ्यात तर आमची तिघांची रोजची भांडणं ठरलेली. शेवटी पंख्याच्या खाली मधोमध पांढरू आणि दोन बाजूंना मी आणि भाऊ टीव्हीसमोर पसरणार अशी विभागणी झाल्यावरच एकमेकांना टोचत, ढकलत जास्तीची अधिक जागा बळकावण्याचे प्रकार कमी झाले. शेवटी माणसाला जागा किती लागते? सव्वापाच फूटच, नाही का?

पांढरूनं आमच्या बऱ्याच सवयी बदलल्या. आठवड्यात एकदा तरी आम्ही दोघं संध्याकाळी चहाबरोबर खायला वडे आणायचो. कधीमधी दोघांत मिळून एक मूगभजी. असले तळकट वास आल्यावर ती काय बाहेर रहाणारे? लगेच दुडकत यायची, "मलाही हवंय"चं म्याव "उगाच त्रास देऊ नकोस"च्या म्यावपेक्षा वेगळं समजायला लागलं होतं. दर सहा महिन्यांनी बदलणाऱ्या बोकाफ्रेंडांशी गप्पा मारताना असणारं म्यांव फक्त त्यांच्यासाठीच असायचंं. असो. तर पांढरूनं मागितल्यावर तिला एकदा वड्याचा तुकडा खायला दिला. तिनं बेसनाचा भाग कसाबसा खाल्ला आणि बटाटा टाकून दिला. मग तिला भज्याचा तुकडा दिला. तो आख्खा फस्त. बघताबघता अर्धी भजी तिनंच गिळंकृत केली. पुढच्या वेळपासून भजी तिच्यासाठीच, उरली तर आपण संपवू इतपत समजूतदारपणा आम्हां भावंडांत आला. कधी भाजी आवडत नाही, कधी कमी पडते आहे, कधी उगाच भूक आहे म्हणूनही आम्ही दोघं दुपारी भजी, फ्राईज तळायचो. त्यातही पांढरूचा वाटा असायचा. कुरकुरीत गोष्ट खाताना पांढरूला वगळणं अशक्यच होतं. घावन घालतानाही पहिला अगदीच पातळ, कुरकुरीत पापुद्रा करून तो नैवेद्य हिच्या घशात घातला की मगच आमच्या घशाखाली घास उतरे. हे असले प्रकार खाण्याचे असतात ते बरं समजायचं हिला! नाहीतर रोज खाण्याची कटकट. रोज आम्ही जेवायला बसायचो तेव्हा बरोबर दुडकत यायची. दुपारचं जेवण बऱ्याचदा दोनदा करायची, एकदा मी आणि दुसऱ्यांदा बाबा भरवायचे. जेवताना फक्त पोळीच खायची. पण रोज नखरे. अजिबात सुरुवातच नाही करायची. त्यातून 'दीवार'मधे अमिताभ टाकलेले पैसे उचलत नाही तशी ही टाकलेली पोळी खायची नाही. तुकडा तोडून हिच्या तोंडासमोर धरायचा. खाऊन जणू हीच आमच्यावर उपकार करायची. पण पहिला घास घेणं हे दिव्य असायचं. अजिबात तोंड लावायची नाही. मग युक्ती समजली. पोळीचा तुकडा घेऊन तिच्या नाकाला लावायचा. सुरुवातीला ती दुर्लक्ष करायची. पण आपण चिकाटी सोडायची नाही. आपण तुकड्याचं टोक घेऊन तिच्या नाकाला टोचत रहायचं. शेवटी ती भडकून चावायला यायची आणि चावलं की ब्रह्मज्ञान होत असे, "अरेच्चा, हे तर अन्न आहे." पोळीच्या तुकड्याला आपण पूर्णब्रह्म असण्याचा साक्षात्कार तेव्हा होत असावा. मग पुढचे घास सुखासुखी जायचे. पण एका जागी बसून खाणार नाही. आम्ही जमिनीवरच जेवायला बसायचो, तर स्वतःची पाठ आमच्या पाठींवर घासायची, डोक्यानं हळूच गुडघ्यांच्या ढुशा द्यायच्या, कधी तिचा कान आमच्या गुडघ्यांवर घासायचा असं चालायचं. असं करत असेल तरच पुढचा घास द्यायचा हे समजायचं. उगाच, फार मस्का न लावता प्रदक्षिणा घालत असेल किंवा शेजारी बसलेली असेल तर मात्र बाईसाहेबांचं पोट भरलेलं आहे असं समजायचं. पण पुन्हा पुढच्या जेवणात तेच नाकाला पोळीच्या तुकड्यानं डिवचण्याचे, भडकून चावण्याचे आणि साक्षात्काराचे प्रयोग व्हायचे. घरात कोणीही जेवायला बसलं की मात्र बाईसाहेब लगेच हजर व्हायच्या. प्रत्येक वेळेला भूक असेलच असं नाही. पण लोकांना जेवताना कंपनी देण्याचा सुसंस्कृतपणा तिच्या ठायी, आमच्या बरोबर राहूनही, होता.

तशा तिच्या सवयी अगदी व्यवस्थित होत्या. घरात आमच्यासारख्याच तिच्याही बसण्याच्या, झोपायच्या जागा ठरलेल्या होत्या. ऋतुमानाप्रमाणे बसण्याच्या जागांमधले बदल तेवढेच. एका संध्याकाळी बाबा आणि मी टीव्हीवर काहीतरी बघत होतो तर बाई आल्या. नेहेमीची "मी आले" ही आरोळी आली नाही. आतल्या बाल्कनीत भलत्याच ठिकाणी जाऊन बसली. आम्ही कोणीही त्या बाल्कनीत जायचो नाही, दुपारची झोप क्वचित कधी तिथे काढली तरच! बहुदा काहीतरी बिनसलं असेल, येईल थोड्या वेळात ठिकाणावर म्हणत मी आणि बाबा तसेच बसलो. थोड्या वेळानं माझाच संयम संपला. आत गेले तर ही खिडकीच्या तावदानावर अंग चोरून बसली होती. "अरेरे, घरच्या मालकानं असं का बरं चोरासारखं बसावं?" असा विचार लगेच आला. तिला विचारावं काय झालं म्हणून मी तिच्या अंगावर हात फिरवला तर माझ्या हाताला चिखल लागला. मग लक्षात आलं. शेजारची बिल्डींग पुन्हा बांधत होते. बाईसाहेबांचं कुतूहल कुठेतरी अधिक झालं असणार आणि एखाद्या खड्ड्यात पडून आलेली असणार. आता चिखल घरभर पसरू नये म्हणून अशी कोपऱ्यात येऊन बसलेली होती. या माजुर्डीची अशी 'भीगी बिल्ली' झालेली पाहून मला जरा वाईटच वाटलं. मी सरळ गिझर लावला. गप्पा मारत प्रेमानं उचललं आणि फसवून बाथरूमात नेलं. खसाखसा घासून आंघोळ घातली. ती भयंकर भडकली होती माझ्यावर! पुसूनही घेतलं नाही. सरळ अशीच ओली जाऊन बसली बाबांना चिकटून. थोड्या वेळानं जेवायला बसलो तर माझ्या हातचं खायलाही तयार नाही. पोळीचा तोच तुकडा बाबांनी दिला तर घेतला. तब्बल तीन दिवस हा अबोला टिकला. तीन दिवस दुपारचं जेवणही एकदाच घेतलं. मी जेवताना माझ्या मागेच बसली असली तरी शेजारी बसलीही नाही. पण मग आली लायनीवर!

प्राणी पिल्लांच्या जवळ आपल्याला येऊ देत नाहीत हा ही समज तिनं वयात आल्यावर खोटा ठरवला. आम्ही तिच्या दोन मिनिटं वयाच्या पिल्लांशीही बिनधास्त खेळायचो. दोनेक आठवड्यांची पिल्लं नखं बाहेर काढतात आणि त्यांच्या पायांना त्यांचं वजन पेलवत नाही. मग पाय फेंदारत चालतात ते बघायला फार मजा यायची. एक पाऊल टाकलं की लगेच वाकडं पसरायचंच ते. त्यातून पिल्लं आईच्या शेपटीशी खेळतात ही गोष्ट तर सांगायची नाहीच. त्या प्रकारच्या करमणुकीसाठी एक मांजर घरी असलंच पाहिजे. मी आणि भाऊ मधूनच जाऊन काड्या करायला पांढरूच्या शेपटाला थोड्या गुदगुल्या करायचो. मग ती पिल्लांवर कावायची. पिल्लं तिच्यावर कावायची. आपण लांबून त्यांच्या भांडणांची मजा बघत बसायची. पांढरू आणि छब्बडचे खेळ मात्र निराळेच असायचे. पहाटेचे दोन-तीन ही त्यांची खास वेळ. दोघीजणी स्वयंपाकघरातून बाहेरच्या खोलीत धावत यायच्या. आणि शेवटी ब्रेक मारतेवेळी नखं काढायच्या. एखाद्या रात्री आपण जागे असताना हा खेळ सुरू झाला तर अंगावर काटा यायचा. नखं फरशीवर घासली जायची तर फळ्यावर नखांनी ओरखडल्यासारखं व्हायचं. यक्क! एकदा घरी पाहुणे आले होते. दोन टोकाच्या भिंतींना भाऊ आणि एक काका दिवाणांवर झोपले होते. दोघांच्या मधे जमिनीवर काकांचा मुलगा. त्या दोघांची मोठी पोटं घोरण्याच्या तालात हलत होती; हे अघोर संगीत ऐकून भाऊ जागा झाला. या दोघींच्या भरात आलेल्या खेळाला बहुदा या घोरण्यानं ब्रेक लागला. तर पांढरू सरळ भावाच्या शेजारी उभी राहिली; थोडा वेळ त्या मुलाच्या तालात हलणाऱ्या पोटाकडे मुंडी वर-खाली करत निरखून पाहिलं. आणि तिच्यातली मांजर अचानक जागी झाली. तिनं त्याच्या पोटावरच उडी मारली. पुढचा अर्धा तास त्याच्या शिव्या आणि भावाचं हसणं यात गेला.

बाबा गेल्यावर घरात दोन-चार दिवस बरीच गर्दी होती. तिलाही गर्दी आवडत नसे. स्वतःच्या घरात ती पण थोडी चोरासारखी यायची. ती घरात येण्याकडे मी किंवा भाऊ डोळा ठेवून असायचो. हळूच एखाद्या कोपऱ्यात नेऊन निदान तिच्या पोटाचं पाहायचो. नंतर आठ दहा दिवस तिचं खाणं, आवाज, हालचाल, खेळ सगळंच थोडं कमी झालं होतं. डोक्यावरून हात फिरवायला आता कोणी नाही हे आठवलं की मी तासनतास तिच्या अंगावरून हात फिरवत बसायचे. दुपारचं जेवताना वाढून घेताना तिच्यामुळेच एकटेपणा वाटत नसे. तिघांनाही या गोष्टीची सवय व्हायला वेळ लागला. पण जातोय कुठे?

पांढरूनं घराला आपलं म्हटल्यावर आता आम्हाला दुधाची काळजी नव्हती. तिच्यावर खुशाल दूध सोडून आम्ही बाहेर जायचो. भुकेचं म्याव आम्हालाही बरोबर समजायचं. तत्परतेनं तिला दूध, बिस्किटं द्यायचो. पुढे ही अतिशहाणी त्या छब्बडलाही खायला द्यायची. आम्हा भावंडांना छब्बड आवडायची नाही हे तिला माहीत होतं. मुद्दामच ती छब्बडचं पोट भरेपर्यंत काही खायची नाही. काही इलाजच नसे. मग आम्ही छब्बडच्या वाट्याचं दूधही ओतून जायला लागलो. पांढरूची मैत्रीण होती म्हणून एवढं केलं, दुसरं काय! पांढरू मात्र प्रचंड लाघवी स्वभावाची होती. माझी परीक्षा सुरू होती; रात्री दोन-अडीचच्या सुमारास ही घरी आली तरीही मी जागी होते. तिच्या तोंडात काहीतरी होतं आणि मला पाहिल्यापाहिल्या तोंडातलं प्रकरण पडणार नाही या बेतात तिनं "मी आले"ची नेहेमीची आरोळी ठोकली. माझं डोकं अभ्यासानं सॅच्युरेट झालेलं होतंच. मी मान वर करून पाहिलं. आत्तापर्यंत सकाळी उठल्यावर कबुतरं, खारी किंवा उंदरांची डोकी आणि हाडं पाहिली होती, पण आता लाईव्ह शो मिळणार म्हणून मी फार खूष झाले. तिनं चपलांच्या कोपऱ्यात तोंडातला उंदीर टाकला आणि माझ्यासमोर येऊन काहीतरी नवीनच म्याव केलं. मी तिच्या अंगावरून हात फिरवला आणि तिच्या येण्याची मी नोंद घेतलेली आहे हे तिला सांगितलं. ती पुन्हा उंदराजवळ गेली, म्यांव केलं आणि परत माझ्यासमोर येऊन तसलाच आवाज लावला. मला काहीच कळेना. उंदीर तर मेलेला होता, म्हणजे हिचा खेळायचा शोही संपला होता. हे असं माझ्यासमोर आणि उंदरासमोर दोन-तीनदा म्यांव झालं; आता काय आहे? तर लक्षात आलं, पांढरू मला जेवायला बोलावत होती. "रोज तू मला खायला घालतेस ना, आज मी तुझ्यासाठी खाऊ आणलाय."

पुढे मी शिकायला देशाबाहेर गेले. भाऊ त्यानंतर काही महिने घरी होता आणि तोही नोकरीनिमित्तानं महाराष्ट्राबाहेर पडला. घर बंद झालं. आधी त्याच्याकडून आणि नंतर शेजाऱ्यांकडूनही पांढरू दिसल्याचे, शेजाऱ्यांकडेही मधूनच जाऊन आल्याचे रिपोर्ट्स मिळायचे. मी सुट्टी घेऊन महिनाभर यायचे तेव्हा पांढरू एखाद दिवसात घरी हजर व्हायची. महिनाभरात पुन्हा कपड्यांना, पांघरुणांना मांजराचे केस चिकटलेले असण्याची सवय व्हायची. तीन वर्षांनी मी परत येण्याचं शेवटचं तिकीट काढलं. त्याच्या काही महिने आधी भावानंही मुंबईत नोकरी शोधली होतीच. पांढरू दिसल्याचं भावाकडून फोनवर कळलं होतं. एकदाची मी तिकडचं चंबूगबाळं आवरून परत आले. पांढरू मात्र परत आलीच नाही. आपल्या मर्जीनं तिनं ते घर आपलं असल्याचं जाहीर केलं होतं, आपल्याच मर्जीनं सोडून दिलं असावं.

(स्केचेसः आडकित्ता)