भारतात किती टक्के लोकांना हिंदी येते?

हिंदीविरोधकांना भारतात किती लोकांना हिंदी येत नाही यापेक्षा किती लोकांना इंग्रजी येत नाही ते मोजा म्हणावं. येड पांघरून सोता पेडगावला जायला हरकत, लोकाले नेऊ नगा.

भारतात जम्मू काश्मिर, हिमाचल, पंजाब, हरयाणा, राज्स्थान, गुजरात, महाराष्ट्र, उत्तर प्रदेश, बिहार, प. बंगाल, झारखंड, छत्तीसगड, मध्य प्रदेश, ओरीसा, आसाम, सिक्किम, अरुणाचल प्रदेश, तेलंगाणा इथे (आणि शेजारी पाकिस्तान, नेपाळ, बांग्लादेश, भूतान, इथे) जरासाही संबंध आला तर हिंदी "नेटिव फ्ल्यूएंसीने" येते. याउलट नेटीव फ्ल्यूएंसीने इंग्रजी यायला काँवेंटात कितीही घासली तरी शेवटी बोंबाबबच असते.

दक्षिणेकडची चार अन नॉर्थ ईस्टकडची सर्व साताठधा राज्ये वगळायची म्हटली तरी उर्वरित किमान ७०% लोकांना हिंदी येते/समजते असेच म्हणावे लागेल. हे चूक आहे पण ऑन द कॉशस साईड एरर आहे. त्यामुळे भारतात >७०% लोकांना हिंदी आर्रामात येते/समजते. अर्थात हा ट्रेंड गेल्या शतकापासून सलग चढता आहे असे मला वाटते.

भारतात किती टक्के लोकांना हिंदी येते?

यात विविध स्तरावरील टक्केवारी वेगळी यावी.
येते म्हणजे कोणत्या पातळीवर? निव्वळ समजते, हिंदी वाचता येते, देवनागरी लिपितून हिंदी लिहिता येते, स्वतःला वाक्य रचना करता येते, चांगला शब्दसंग्रह आहे यापैकी प्रत्येक स्तरावर वेगवेगळी आकडेवारी यावी.

ही टक्केवारी कशासाठी हवी आहे त्यावर यापैकी तुम्हाला कोणती टक्केवारी अपेक्षित आहे? हे ठरवता येईल.

महाराष्ट्रासारख्या राज्यांत सगळ्यांना हिंदी येते असं गृहितक वरच्या काही प्रतिसादांत दिसतंय. पण ते तितकंसं खरं नाही. आदिवासीबहुल प्रदेशांत तर मराठीदेखील समजत नाही. शिक्षणातून प्रमाण मराठी लादली जाते त्याचा त्यांना त्रास होतो. अशा माणसांना जुजबी संभाषणापुरतीही हिंदी येत असेल असं नाही. किंवा, खेडोपाडी तंबूतल्या सिनेमांमध्ये अजूनही टिनपाट (आणि मुंबई-पुण्याला प्रदर्शितही होत नाहीत असे) मराठी सिनेमे भरभरून पाहायला मिळतात, पण हिंदी सिनेमा म्हणाल तर एखादा सलमान खानचा वगैरे असतो. अशा ठिकाणी किती लोकांना हिंदी बोलता येत असेल ते सांगता येत नाही. स्वातंत्र्यानंतरच्या आदर्शवादी वातावरणात लोक हिंदी शिकले असतीलही, पण नंतरच्या काळातली खेड्यांतली हिंदीची जागा त्यातल्या त्यात टिकली असेल तर ती टीव्ही आणि सिनेमामुळे. त्यात पुन्हा मध्य प्रदेशाला लागून असलेली खेडी आणि आंध्र किंवा कर्नाटक सीमेवरची खेडी ह्यांत फरक असावा.

आकडेवारी नाही आणि कदाचित प्रश्न विचारण्यामागच्या हेतूशीही फार संबंध नसेल, पण हिंदी बोलणारी भारतीय जनता याबद्दल शशी थरूर यांचा लेख कालच वाचनात आला. हिंदी टिकली आणि वाढते आहे ती टीव्ही, बॉलिवूड या करमणूकीमुळे असं थरूर यांचंही म्हणणं आहे.
Why The Hindi-First Order Threatens Efficiency

मोदींना इंग्रजी बोलण्याचा अात्मविश्वास नसल्यामुळे हा सरकारी हिंदीचा उदोउदो चालला आहे असा माझा एक (गैर)समज आहे. त्यात वरील चर्चेत मराठी मंडळींना हिंदीचे फारच कौतुक दिसते आहे. मराठीतून ट्विट का नाही म्हणे? मराठी सुद्धा संघराज्याची एक भाषा आहेच. नोटेवर सुद्धा मराठीत किंमत छापतात.

बाकी रस्त्यावर बोलण्याइतकी हिंदी अनेकांना येते मात्र सरकारला अपेक्षित असलेली प्रशासनाची भाषा ती नाही. प्रशासकीय हिंदी फारच दिव्य आहे.