------------------------
गणितज्ञ सत्तरीचे
नव्हते पूर्वी सासष्टीचे.
मिळून प्रवास करते झाले,
एकदा तीस वाडीत गेले.
सारे पोचले, नाही हरवले,
बारा जण मुक्कामी आले.
गणितज्ञ सत्तरीचे
नंतर झाले सासष्टीचे.
------------------------
(सत्तरी, सासष्टी/साष्टी, तीसवाडी/तिसवाडी, बाराजण ही गोव्यातील जागांची नावे आहेत.)
#ऐसीअक्षरे #दिवाळी२०२३
दिवाळी अंक पाहिलात का?
२५ एप्रिल
जन्मदिवस : ब्रिटनमधली राजेशाही संपवण्यात सहभागी राजकारणी ऑलिव्हर क्रॉमवेल (१५९९), लेखक वॉल्टर द ला मेअर (१८७३), भौतिकशास्त्रज्ञ, रेडिओ शोधणारा नोबेलविजेता मार्कोनी (१८७४), इलेक्ट्रॉनच्या कक्षांबद्दल सिद्धांत मांडणारा नोबेलविजेता वोल्फगँग पावली (१९००), गणितज्ञ आंद्रेई कोल्मोगोरोफ (१९०३), 'मराठी नियतकालिकांची सूची' हा तीन खंडांचा कोश तयार करणारे 'केसरी-मराठा ग्रंथशाळे'चे संस्थापक ग्रंथपाल शंकर नारायण बर्वे (१९१०), गायिका एला फिट्झजेराल्ड (१९१७), अभिनेता अल पचिनो (१९४०), ABBA पैकी एक गायक ब्यॉर्न ओल्व्हानेस (१९४५), अभिनेत्री रेने झेल्वेगर (१९६९)
मृत्युदिवस : तापमानाचे एकक सुचवणारा आंदर्स सेल्सियस (१७०१), गणितज्ञ व भौतिकशास्त्रज्ञ सिमेऑं प्वासॉं (१८४०), ग्राफिक डिझायनर सॉल बास (१९९६), पत्रकार आणि बालसाहित्यकार पंढरीनाथ रेगे (१९९९), गायक पं. राजन मिश्रा (२०२१)
---
डीएनए दिन
जागतिक मलेरिया जागरूकता दिन
क्रांती दिन : पोर्तुगाल
१८५९ : सुएझ कालव्याच्या बांधकामाची ब्रिटिश आणि फ्रेंच अभियंत्यांकडून सुरूवात.
१९४६ : पत्री सरकारच्या सगळ्या कार्यकर्त्यांना माफी दिल्याची घोषणा
१९५३ : पुनरुत्पादनाचे गुपित असलेली डीएनएची रचना प्रथम प्रकाशित झाली.
१९६१ : रॉबर्ट नॉईसला इंटिग्रेटेड सर्किटचे पेटंट मिळाले.
१९७२ : पोलरॉईड कंपनीने ताबडतोब फोटो छापून देणारा SX-70 कॅमेरा बाजारात आणला.
१९७४ : पोर्तुगालमध्ये जनतेने उठाव करून लोकशाही आणली.
१९८२ : रंगीत दूरचित्रवाणी प्रक्षेपणाची सुरुवात
१९८३ : अंतराळयान 'पायोनियर १०' प्लूटोच्या पलीकडे पोचले.
१९८९ : श्रीलंकेच्या संसदेने भारतीय वंशाच्या ३ लाख २० हजार तमिळ जनतेला मताधिकार देण्याचा निर्णय घेतला.
सध्या 0 सदस्य आलेले आहेत.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
प्रतिक्रिया
हॅ हॅ हॅ. मस्त. 'बाराजण' हे
हॅ हॅ हॅ. मस्त. 'बाराजण' हे नाव माहिती नव्हते. बाकीची नावे परिचयाची होती.
'वीसजण पोहायला गेले तेवीसजण परत आले' ची आठवण आली एकदम.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
किंवा हे वीस अन तेवीस किती?
किंवा हे वीस अन तेवीस किती?
किंवा हे वीस अन तेवीस किती?
डुप्रकाटाआ.
'वीसजण पोहायला गेले तेवीसजण
कोंकणात यामधेच वीसजण.. "पोहायला गेले ते बावीस .. परत आले ते वीस." असा विहिरीला पात्रयोजनेत अ‍ॅडवून पाठभेद होता.
शिवाय 'रत्नागिरी"ची पळून" गेली भागाबाई' वगैरे चीप अन शुद्धाशुद्ध न मानणारेही काहीतरी प्रकरण होते.
एकोनाविंशति:
"एकोनाविंशतिः स्त्रीणां स्नानार्थं सरयूं गता । विंशति: पुनरायाता एको व्याघ्रेण भक्षितः||' हा श्लोक आठवला. तसाच काही अर्थ ह्या कवितेचा आहे काय? उलगडून सांगावा...
जागांची नावे
येथे सर्व संख्यावाचके जागांची नावे आहेत. अर्थात जागांची नावे होण्याकरिता संख्या सार्थक होत्या, पण आता ती फक्त जागांची नावे आहेत.
म्हणजे सत्तरी, सासष्टी, तीसवाडी येथे अनुक्रमे ७०, ६६, ३० मोजण्यालायक गावे असतीलही. बारा जण ("पंचा"यतीसारखी ग्रामसभा) जिथे भेटत त्या ठिकाणाचे नाव बाराजण झाले, ते पूर्वी.
अशा रीतीने धाग्यातील वाक्यांचा अर्थ लागू शकतो. कुठल्याही वाक्यात दोन संख्यावाचकांपैकी एक किंवा दोन्ही शब्द भौगोलिक आहेत, असे ठरवल्यास वदतोव्याघात नाहिसा होतो. पैकी एकच भौगोलिक करायचे ठरवले, तर कुठले, याबाबत स्वातंत्र्य आहे : ७० वर्षांचे गणितज्ञ आता सासष्टी तालुक्यात राहायला आले, किंवा सत्तरी तालुक्यातले गणितज्ञ आता ६६ वर्षांचे झाले, वा सत्तरी तालुक्यातले गणितज्ञ आता सासष्टी तालुक्यात राहायला आले, असे अर्थाचे तीनही पर्याय चालू शकतील.
तीसवाडी तालुका, बाराजण गावी मुक्काम; ३० वाडीत जाऊन बाराजण गावी मुक्काम, तीसवाडी तालुक्यात १२ जण मुक्कामी पोचले, असे अर्थाचे तीनही पर्याय चालतात.
---
एक-उणे-दशसंख्या अशी संख्यांची नावे बहुधा फक्त संस्कृत आणि तद्भव भाषांत असावीत! रोमन चिन्हांत एक-उणे-संख्या IV IX असल्या तरी त्यांची नावे तशी नाहीत.
----
"एकोनाविंशति: स्त्रीणाम्" चा उलगडा : (एको ना विंशति: स्त्रीणाम् = एक पुरुष आणि स्त्रियांची वीस-समूह) गमतीदार आहे
श्लोकाची उकल सांगितल्याबद्दल
श्लोकाची उकल सांगितल्याबद्दल धन्यवाद! मस्त उकल आहे.
श्लोकही आज पहिल्यांदाच ऐकला.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
पण "गता"चे वचन चुकते असे वाटते
पण "गता"चे वचन चुकते अशी शंका येते. (एकवचनाऐवजी द्वि- किंवा बहुवचन असायला हवे होते का? असे वाटते.)
परंतु अशा परिस्थितीत "गता" हे एकवचन खपवून घेता येईल.
मराठीत पुढील उदाहरणात कुठले ठीक वाटते? (मराठीतला आपला विचार संस्कृतास लागू होईलच, असे नाही म्हणा.)
> एक रेडा आणि म्हशींचा शेकडा चरायला गेला?गेले?
गेले
.
कवीचे स्वातन्त्र्य
पहिल्यापासून 'एको ना विंशति: स्त्रीणां'असे लिहून मग त्याला योग्य असे द्वि/बहुवचन क्रियापदात दिले तर श्लोकातील 'हेला' उरतच नाही. ह्याउलट 'एकोनाविंशति:स्त्रीणां' ह्यातून श्लोकामधील ती 'हेला' निर्माण होते आणि एकवचनातील 'गता' हेहि जुळते. पण तसे करण्यासाठी 'एकोनविंशति: ह्या व्याकरणशुद्ध शब्दाऐवजी 'एकोनाविंशति:' हे अशुद्ध पत्करावे लागते. हे 'कवीचे स्वातन्त्र्य असे म्हणावे लागेल. ’निरङ्कुशा: कवय:’ असे म्हणायचे आणि सोडून द्यायचे!
मराठीच्या प्रश्नाला माझे उत्तर - 'एक रेडा आणि म्हशींचा शेकडा चरायला गेले' पण 'म्हशींचा शेकडा चरायला गेला'.
रैट्ट. तदुपरि मराठीत गेले हे
रैट्ट.
तदुपरि मराठीत गेले हे ठीक वाटते.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
आमच्या "चाळीसगाव" ला
आमच्या "चाळीसगाव" ला रेप्रेसेंत केले नाही राव!
?
चाळीसगाव गोव्यात कधीपासून गेले?
संख्यावाचक गावांची नावे आली
संख्यावाचक गावांची नावे आली म्हणून म्हटले…
हाहा
महाराष्ट्रातील गावे घेऊनही असे काही रचायला पाहिजे. (मी नव्हे, पण कोणीतरी...)
चाळीसगाव, बृहन्मुंबई-सासष्टी माहीत आहेत. पाचगणी आहे. मराठवाड्यात तिसगाव/तीसगाव आहे. "आष्टी" वापरणे तसे कठिणच. पण सातपुडा आहे. विदर्भात चारगाव आहे.
आणखी नावे सुचवता येतील का?
आणखी गावे ठाऊक नाहीत, पण
आणखी गावे ठाऊक नाहीत, पण गावांमध्ये संख्यावाचक जागा पण बऱ्याच आहेत. धुळ्यामध्ये "बाराफत्तर" आणि "पाचकंदील" अशा दोन जागा ठाऊक आहेत. त्यापैकी "बाराफत्तर" ही तुमच्या श्लोकातल्या "बाराजण" सारखी भानगड असावी बहुतेक… या जागांना हि संख्यावाचक नावे का पडली याबद्दल माझे आजोबा गोष्टी सांगत असत… पण मला आता काहीच आठवत नाही. महाराष्ट्र / किंवा बाहेर अशी संख्यावाचक नावे का पडली याबाबत कुणी काही सांगू शकेल का?
साडेसतरा नळी विसापूर दोना
साडेसतरा नळी
विसापूर
दोना पावला (हे अलाऊड आहे का?)
बावनखणी (घाशीराम फेम)
सातपूर (नाशिकजवळचा औद्योगिक भाग)
एकलासपूर
आटपाडी
नवेगाव बांध
********
It is better to have questions which don't have answers, than having answers which cannot be questioned.
नवेगाव हे संख्यावाचक आहे असं
नवेगाव हे संख्यावाचक आहे असं वाटत नाही.
तदुपरि 'सांगली' सुद्धा चालून जावे. सहा+गल्ली = सागल्ली = सांगली अशी व्युत्पत्ती ऐकली होती.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
सातारा?
मग सातारादेखिल चालून जावे!
सातारा = सात आर्‍या (बोले तो आळ्या)
अर्थातच. सातारा हे नाव सात
अर्थातच. सातारा हे नाव सात दरा वरून पडले असे ऐकले होते. सातार्‍याच्या जवळच्या ७ किल्ल्यांची यादी दिली होती त्यात.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
सिक्सर!
आयला. डोळे झाकून फटका लगवावा आणि सिक्सर जावी, असा पर्कार झाला!!
(No subject)
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
कर्नाटकात अशी गावे
कर्नाटकात अशी गावे आहेत
(आकड़ा-कन्नड़ उच्चार-गावाचे नाव)
१ वंदू वन्नूर
२ एरडू यडडूर
३ मुरु मुन्नूर
४ नालकु नांगनुर
५ ऎदु ऐनुरू
६ आरु ?
७ येळू एळूर
८ एंटू ?
९ वंबत्तू ?
रोचक! यड्डूर ऊर्फ यडूर माहिती
रोचक! यड्डूर ऊर्फ यडूर माहिती होते. नांगनूरही माहिती होते, पण त्यांची व्युत्पत्ती आजच कळाली. बाकी गावे माहिती नव्हती. धन्यवाद!
तदुपरि आरेकेरे असे गाव मला वाटते विजापूरजवळही आहे आणि बेंगलोरमधला एक भागही आहे बहुधा.
खंडोबाच्या घोषणेत 'येळकोट' असा शब्दही येतोच.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
बावन्नखणी
बावन्न्खणी हे गावाचे कीवा प्रदेशावे नाव नसून बावन्न खण असलेल्या कोठीचे नाव होते.
बावनसौन्दत्ती असे गावाचे नाव
बावनसौन्दत्ती असे गावाचे नाव ऐकले आहे.
दोना पावला अलाउड नाही.
डॉना आणि पॅव्हलो किंवा पावला अशी ती जोडगोळी आहे. यात संख्यावाचक असे काहीही नाही.
?
पावला बोले तो 'पॉल'ची स्त्रीलिंगी पोर्तुगीज आवृत्ती. (चूभूद्याघ्या. पुरुषी आवृत्ती बहुधा 'पावलो' असावी.) आणि दोना बोले तो 'लेडी'सारखी काही उपाधी. (याचे मराठीकरण 'देवी' असे करावे काय?
थोडक्यात 'देवी पावला'. (खरे तर मराठीत काय किंवा बहुधा कोंकणीतसुद्धा काय, 'देवी पावली' हेच बरोबर पाहिजे. पण शेवटी फिरंग्यांची व्याकरणाची चूक म्हणून ते सोडून द्यायचे झाले. पण दोन - दोनाला 'देवी' म्हटल्यावर याला 'देव' म्हणायला हरकत नसावी - हं तर दोन म्हटल्यावर 'पावलो' बरा बरोब्बर सुचतो शिंच्यांना!)
डॉन = पोर्च्यूगीजमधे
डॉन = पोर्च्यूगीजमधे सन्माननीय व्यक्ती (पुरुष)
त्याचे आकारान्त स्त्रीलिंग
डोना, डॉना, उच्चारी दोना = सन्माननीय व्यक्ती (स्त्री)
पाउला आकारान्त स्त्रीलिंगी नाव.
यात दोन व्यक्ती नसून एकाच स्त्रीचा सन्माननीय उपाधीसकट उल्लेख आहे.
होय
ते डॉना पॉला-पाउला च आहे. एकच स्त्री.
चुकलेच.
पोर्तुगीज उच्चार
माझ्या समजुतीप्रमाणे don आणि dona ह्यांचा पोर्तुगीज उच्चार दों (सानुनासिक) आणि दोना असा आहे.
कोंकणीत उच्चार "दाॅना पाव्ला"
तसेच बहुधा पोर्तुगिजात.
(कोंकणीत लिखित रूप "दोना पावला" असेच असावे.)
एको की एका
ते 'एको व्याघ्रेण भक्षितः' असे नसून 'एका व्याघ्रेण भक्षिता' असे असावे. कारण जर एक पुरुष वाघाकडून खाला गेला असे श्लोकातच उघड झाले तर एकोनाविंशति मध्ये एक पुरुष होता हे सरळसरळ कळून येऊन त्यातला कोड्याचा भाग नष्ट होतो.
तसे नाही...
मला हे पटत नाही. 'विंशति: पुनरायाता एका व्याघ्रेण भक्षिता' ह्याचा अर्थ मुळात २१ स्त्रिया स्नानाला जायला हव्यात पण पहिल्या ओळीची कशीहि ओढाताण केली तरी २१ ही संख्या बाहेर पडत नाही.
सुभाषितरत्नभाण्डागारामध्ये हा श्लोक पृ. १८७, क्र. १९ येथे आहे आणि त्याच्यावर 'एकोना इति विंशतेर्विशेषणेन विरोध: एको ना नर: इति पदच्छेदेन परिहार:' अशी टिप्पणीहि आहे. कृष्णशास्त्री भाटवडेकरसंग्रहित (१८८८) सुभाषितरत्नाकरामध्ये हाच श्लोक १८१/३० येथे आणि असाच दिला आहे.
विंशति:
विंशति: ही परत आलेल्यांची संख्या असावी. म्हणजे एकोणीस स्त्रिया आणि एक पुरुष. जाताना वीस स्त्रिया आणि एक पुरुष असे एकवीस होते, येताना एका स्त्रीस वाघाने खाल्ले म्हणून एकोणीस स्त्रिया आणि एक पुरुष मिळून विंशति परत आले. घोटून केलेल्या पाठांतरानुसार 'एका व्याघ्रेण भक्षिता' असेच आठवते आहे. विसर्गलोप होऊन पुनरायाता: चे पुनरायाता असे रूप होऊ शकत असावे.
आपण संदर्भ दिला आहे म्हणजे अर्थ स्पष्ट झालाच आहे पण पाठभेद असू शकेल असे वाटले.
११ नंबर
मला वाटतं ओतूरजवळ ११ नंबर नावाचं एक गाव आहे. वाकड-पिंपळे सौदागर परिसरातही एक नंबरवाचक काहीतरी स्थान आहे पण ते विसरलो. जेव्हा डांगेचौकापासून औंधपर्यंत सहा सीटरना परवानगी होती तेव्हा त्यातील काही प्रवासी या नंबरजवळ उतरत असत.
अमेरीकेत मी जिथे रहाते तिथे -
अमेरीकेत मी जिथे रहाते तिथे - a1st avenue, 2nd avenue सारखा 71/2 avenue आहे
एका घराचाही नंबर 1025 & 1/4 आहे
उमगले स्वप्नांचे मर्म मला, ना हा परका ना अपुला
कोणी मृत्युलोकीचा योगी, अशीच लहर म्हणून आला
असाच पळभरासाठी टेकला, शेकत गर्भाची धुनी...
बॉस्टन?
बॉस्टन आणि कॅनडामध्ये क्युबेक प्रांतांत अश्या प्रकारचे घरनंबर असल्याचे ऐकले/पाहिले आहे. त्याचे कारणही कोठेतरी वाचले होते, पण ते आता आठवत नाही.
-Nile
...
कोठल्याशा (चुकून पाहिलेल्या) हरीपुत्तरमध्ये साडेदहा क्रमांकाच्या फलाटावरून सुटलेली कोठलीशी गाडी होती ना म्हणे?
अमेरीकेत मी जिथे रहाते तिथे -
बादवे, सातबार्‍याचे लफडेही आहे का तिकडे?
'सोळा नंबर' बसस्टॉप म्हणताय
'सोळा नंबर' बसस्टॉप म्हणताय का? वाकड-पिंपळेसौदागरात नाही तो; काळेवाडी फाटा ते डांगे चौकदरम्यान आहे. पण ते फक्त बसस्टॉपचे नाव आहे. तसे कुठलेही स्थान नाही. मनपाकडून निघाल्यास येणारा सोळावा स्टॉप म्हणून त्याचे तसे नाव पडले ही ऐकीव माहिती.
गमतीदार
गमतीदार काव्य आहे. उकल वाचायच्या अगोदर (आणि नंतरही) संस्कृतातल्या अशा प्रकारच्या काव्यांची आठवण आली. अर्थात, असलेला बदल काव्याच्या सिमीत ज्ञानामुळे समजला नसण्याची शक्यता खूप आहे.
-Nile
नवलाख उंबरे
मावळामध्ये तळेगाव-चाकण परिसरामध्ये नवलाख उंबरे नावाचे गाव आहे. ह्या ऐतिहासिक गावाचा उल्लेख १५व्या शतकातील रशियन प्रवासी अफानासी निकीतिनच्य प्रवासवर्णनामध्ये आहे. चौल बंदरात उतरून जुन्नरच्या वाटेवर ह्या गावामध्ये तो आला होता.
तेवीस
आले पाव्हणे वीस, गेले बावीस, जेवले तेवीस.
संख्या आणि गावे
पर्वती-पाचगाव, पाचपाखाडी,सातपाटी, सातपूर,बारामती, एकसर,चौवीस परगणा,पाचगणी, नवघर, चार बंगला, सात बंगला, विसापूर्, चौकूळ, नौपाडा, आटगाव(?)
माझे जन्मगाव तेरखेडा आहे.
माझे जन्मगाव तेरखेडा आहे. त्याच्या भोवती गोल तेरा खेडी आहेत.
सही: पुरोगाम्यांना लॉजिक माफ असतं.
तेरेखोल
गोव्याच्या सीमेवर एक तेरेखोल नावाचे गाव आहे.
शिवाय हज़ारी बाग, चतु:शृंगी, सप्तशृंगी, (देवींची नावे, पण त्या त्या स्थानांचीही तीच ओळख आहे.) पचमढी, पंजाब, पंचकुला, दुआब, चरोतर,(?) पंजशिर, पीर-पांजाल(?), चार रस्ता, फाइव गार्डन, छत्तीस गढ, वगैरे.
सोलापूर?
शेगाव?
बारामूला, लखनौ ही फसवी नावे. मूळ नावे वराहमूल, लक्ष्मणपुर.
बार्बेडोस हेही नाव कसे वाटते? इंडियन आहेच.
वाव्व. बार्बेडोस मधे भारतीय
वाव्व.
बार्बेडोस मधे भारतीय काय?
सही: पुरोगाम्यांना लॉजिक माफ असतं.
वेस्ट
वेस्ट इंडियन.
माहितीपूर्ण?
?
पाने