काही ऑनलाईन पथ्ये

बरेच दिवस केंब्रिज ॲनॅलिटिका, फेसबुक आणि माहितीची चोरी ह्यावर प्रचंड चर्वितचर्वण सुरु आहे. सगळे हिरीरीने एकमेकांची अक्कल काढण्याची चढाओढ लावत आहेत. तंत्रजगताच्या प्रत्येक इव्हॉल्युशनरी स्टेजशी अगदी तोंडओळख असलेले; मिलेनिअल्सच्या आधीचे, केविलवाणेच असे- १९८०-२००० ह्या काळात जन्म झालेल्या लोकांचे स्ट्यांड वेगळे आहेत. आम्ही तो फक्त एकच लँडलाईन असलेल्या जगात वावरलेलो आहोत, पेजर, ब्लॅक ॲण्ड व्हाईट ठोकळा फोन, मग कलर फोन, मग मुजिक/क्यामरा/अँड्रॉईड/टच्चस्क्रीन फोन इ. प्रचंड झेपा साधारण २००३-४ नंतर प्रत्येक वर्षी पाहिलेल्या आहेत, हाताळलेल्या आहेत. हीच पिढी सध्या इंटरनेटवर ठाण मांडून आहे.

आणि आम्ही कन्फ्यूज्ड आहोत. सोशल मिडीआ वरून मिळणारी, आईवडलांच्या पिढीला न कळणारी 'मजा', आणि मिलेनीअल्स लोकांचा चालू असलेला अखंड बावळटपणा इ. मध्ये आम्ही फसलेलो आहोत.

असो. तर मी तरी ह्या पिढीतला आहे (अर्थातच) आणि मी काही पथ्यं माझ्या ऑनलाईन वावरात पाळतो. ती पाळल्यास तुमचा ऑनलाईन वावर तुमच्यासाठी आणि इतरांसाठी बराच सुखकर होतो असं माझं मत आहे. अर्थात, त्यानंतरही माहिती चोरी होऊ शकत असेल तर ती थांबवण्याचे मार्ग नाहीत इतकं मात्र नक्की.

ब्राऊझर:
सर्वप्रथम गुगल क्रोम हा मोठ्ठा डिस्प्ले असलेला, अतिशय वेगवान आणि अतिशय सोपा असा ब्राऊझर आहे. त्याखालोखाल मोझिल्ला फायरफॉक्सचा नंबर लागतो. मोझिल्लाचा डिस्प्ले अगदी अलिकडेच मोठा करण्यात आला. मोझिला मध्ये डेव्हलपर ऑप्शन्स हा प्रकार असल्यामुळे तो वेबदेवांमध्ये (Web Developers) लोकप्रिय आहे. तुम्ही खूप फ्री सॉफ्टवेअर वापरणारे असाल तर जवळपास प्रत्येक सॉफ्टवेअर एक वाईट, निरुपयोगी ॲड-ऑन किंवा टूलबार चिकटवून देते. तुमच्या इंस्टॉल्ड प्रोग्रॅम्समध्ये दिसणारे 'टूलबार' तुम्ही मुद्दामहून इंस्टॉल केलेले नसल्यास उडवून टाकावेत. इंटरनेट एक्स्पोअरर हा प्रचंड संथ आणि एक्स्टेंशन्सची सोय नसलेला एक्स्प्लोअरर आहे, जो फक्त क्रोम/फायरफॉक्स इन्स्टॉल करण्यासाठी वापरावा.
मोबाईलवर यूसी हा ब्राऊझर अजिबात वापरू नये.
कारणे:
१: त्याची इन्स्टॉलर एपीके फाईल बरेचदा व्हायरसयुक्त असते.
२: मध्यंतरी गुगल प्ले स्टोअरमधून काढला गेला होता.
३: ऑपेराच्या ग्राहकांनी त्यांना यूसीची चुकीच्या पद्धतीने जाहिरात दिसल्याबाबत मोठ्ठी तक्रार केली होती.
३: जाहिरातीच malicious असतात.
४: चायनीज आहे.

आता वळूया इतर एक्स्टेन्शन्स-ॲडॉन्स कडे.
सर्वप्रथम, फोनवर ॲप-लॉक वापरावं. दुर्दैवाने कोणाच्या हातात स्क्रीन अनलॉक झालेला तुमचा फोन पडल्यास ते त्याला तुमचे खाजगी संदेश आणि इमेल वाचण्यापासून रोखू शकतं. प्ले स्टोअरवर उपलब्ध. स्क्रीन लॉक्ड ठेवावी.(पॅटर्न-पिन-पासवर्ड पैकी एक, मी पॅटर्न वापरतो, कारण मग फोन लोकल मध्ये पटकन एका हाताने अनलॉक करता येतो.) फोन चोरीला गेल्यास तो त्या माणसाने स्विच ऑफ करेपर्यंत तुम्हाला फोन करुन आवाजाचा वेध घ्यायला एखादं मिनीट मिळू शकतं.

१) ॲडब्लॉक:

कुठलाही ब्राऊझर वापरा, हे एक्स्टेंशन अतिशय उपयोगी आहे. क्रोम आणि फायरफॉक्स वर अतिशय उपयोगी आहे. गाणी/व्हिडीओ/फाईल्स डाऊनलोड करताना, वृत्तपत्रे वाचताना होणाऱ्या जाहिरातींमुळे रसभंग टाळण्यासाठी हा प्रकार जबरदस्त आहे. स्वस्त, लो-एंड, टॉरेंट वगैरे साईट्स वर जाहिरातींची सरबत्ती टाळण्यासाठी, बऱ्याच नकली लिंक्स, विचित्र संदेश आणि नवीन टॅब्स उघडणे हे प्रकार टाळण्यासाठी हे एक्स्टेंशन अतिशय उत्तम आहे. ह्या एक्स्टेंशनचा 'टेरर' एव्हढा आहे की महाराष्ट्र टाईम्सची वेबसाईट ॲडब्लॉक डिसेबल केल्याशिवाय बातम्या वाचू देत नाही.

२) गुगल लोकेशन सर्व्हिस:

ही ऑफ ठेवावी. ह्याच्यामुळे फोनची बॅटरी वाचते. माननीय आबा ह्यांच्या ह्या धाग्यात तुमच्या वावराचा आलेख/नकाशा गुगल कसा ठेवते ह्याबद्दल वाचायला मिळेल. ह्या सर्व्हिसचा तसा उपयोग फक्त तुम्ही हरवल्यास/एखादी जागा सापडत नसल्यास होतो. तुम्हाला नकाशे नीट,व्यवस्थित,अचूक वाचता येत असतील तर त्याचीही गरज नाही. फक्त मोबाईल डेटा(आंतरजाल) चालू करून तुम्ही सगळ्या गोष्टी नकाशावर आरामात पाहू शकता. ओला, उबर, स्विगी, झोमॅटो, मॅकडिलीव्हरी, ॲमेझॉन, फ्लिपकार्ट ह्या (तुमच्या घराशी संबंध असलेल्या सगळ्याच) ॲप्स ही गुलोस सुरु ठेवायचा प्रचंड आग्रह करतात; जो तुम्ही टाळू शकता आणि तुमचे काम तसेच उरकू शकता. अर्थात ह्यात वेळ जातो, आणि लोकेशन सर्व्हिसने हे काम अक्षरश: तीन सेकंदांत होतं. एरवी ह्या कामांस एखाद दुसरे मिनीट जाते. हे इतकं अजाणतेपणी होतं की आपण कोणाकोणाला लोकेशन ॲक्सेस देऊन बसलोय हे आपल्याला विसरायला होतं. हे टाळण्यासाठी दरवेळी अतिशय सावधगिरी बाळगणं गरजेचं आहे.
सोय हवी की जोखीम हा तुमचा निर्णय आहे.

३) फेसबुक

शेवटी अत्यंत महत्त्वाच्या मुद्द्याकडे आपण आलोच. फेसबुकवर काय करावं हे सांगण्यासाठी हा लेख लिहीलेला नाही. फेसबुकने जे केलं त्याचं समर्थनही करायचा उद्देश नाही. पण फेसबुकवर बाकीच्यांना जळवण्याची जी अमर्याद चूष असते तिला जितका आवर घालू तितकंच बरं. आदूबाळ ह्यांच्या उपरिनिर्दिष्ट धाग्यात लिहील्याप्रमाणे आपला विदा आपणच गावभर हगून ठेवल्यानंतर तो चोरल्याची तक्रार करण्यात अर्थ नाही. हॉटेल्समध्ये चेक-इन करणं, फिल्लम पाहिल्यावर ते पहिले फेस्बुकावर टाकणं, इन्स्टाग्रामवर असाल तर अन्नपदार्थांचे फोटो टाकून त्या हॉटेलला टॅग वगैरे केल्यानंतर 'मॉजा डाटा चोरलाऽ' करून भोकाड पसरण्यात काहीही अर्थ नाही.
'इथे बाकीच्यांना जळवण्याच्या चूषे'वर आक्षेप येतील हे माहितीए, पण, उदाहरणार्थ, तुमच्या तिसऱ्या नोकरीतल्या मित्रांबरोबर तुम्ही कुठल्या पॉश हॉटेलात गेलात हे शाळेतल्या नवीन नवीन फेस्बुकावर आलेल्या तुमच्या बाईंना कळवण्यामागे; हे सोडून दुसरं कितीही सयुक्तिक कारण असलं तरी ते मला पटणार नाहीये. इथेही तुम्ही नसता विदा फेसबुकावर सोडता. बरं, कधीतरी कुठल्या मित्राने 'अरे त्यादिवशी का आला नाहीस' केल्यास 'मला जरा अंगात कणकण होती' इ. उत्तर दिल्यास एक मित्र नक्कीच कमी होईल ह्याची खात्री बाळगा. कारण त्या मित्राने नक्कीच त्यादिवशी, तुमची फेसबुक भिंत पाहून ते स्वत:च्या मनात साठवलेलं असतं. खरोखर सुरेख आणि मनोरम्य पर्यटनस्थळ, एखादी डिश ह्यांची कधीतरी प्रकाशचित्रं टाकावीत. (माझे काही मित्र साप्ताहिक अंडा भुर्जी आणि मेवाड आइस्क्रीमचे फोटो टाकतात. इथे 'दररोज'वर आक्षेप आहे.)
नॉन्सेन्स ग्रुप सरळ सोडा. फेसबुक ग्रुपांमध्ये फार काहीही राहिलेलं नाही. मी सभासद असलेल्या प्रत्येक ग्रुपवर काहीतरी स्पॅम (जाहिरातपर-बव्हांश नकली संदेश) येत असतोच किंवा फालतू आऊटडेटेड मीम्स वगैरे. ह्यात मराठी पुस्तकप्रेमी आणि खगोल मंडळ ह्यासारख्या (एकेकाळी दर्जेदार असलेल्या) ग्रुपचाही समावेश आहे. हे ग्रुप्स सोडायचे नसल्यास 'अनफॉलो' करावेत. सेल्फी टाकून गुड मॉर्निंग म्हणणाऱ्या ताया आणि गॉगल घालून दैनिक सेल्फी टाकणारे दादा इ. लोकांचा वीट आला असल्यास, आणि अनफ्रेंड करायची इच्छा नसल्यास अनफॉलो करावे. चाय पी लो.

४) व्हॉट्सॅप
सर्वप्रथम सेटींग्स- (तीन उभे बिंदू-) डेटा स्टोरेज- मध्ये जाऊन सर्व मिडीआ फाईल्सचं ऑटो-डाऊनलोड बंद ठेवावं. म्हणजे खालील प्रकार क मधून मेमरी भरत जाण्याची वारंवारिता कमी होते.

क) सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे गुड मॉर्निंग आणि सुप्रभात संदेश पाठवणं सोडा. शिवाय सकाळी मौलिक उपदेश/देवांची चित्रे पाठवल्यास तुमची गणना सरळ पन्नाशी पार अंकल/आंटी मध्ये होते इतकं लक्षात ठेवा, ज्यांच्या आयुष्यात हे असे संदेश पाठवणं हे एक थ्रिल असतं. असे खास संदेश बनवणारी शेअरचॅट वगैरे ॲप्स उपलब्ध आहेत. वापरु नयेत. त्यांची सिग्नेचर टेक्स्ट (मेसेज सेन्ट फ्रॉम शेअरचॅट) खाली आल्यास तुमची 'लोनली अंकल/आंटी'मध्ये गणना होते. ही त्याहून खालची पायरी आहे.

ख) वेळोवेळी इंटर्नल स्टोरेज मध्ये जाऊन, Whatsapp-Media-Sent- ह्या मार्गाने गेल्यास प्रत्येक मिडीआ टाईपचा एक फोल्डर दिसेल. त्यात जाऊन सगळ्या फाईल्स डिलीट करत रहा. ह्या फाईल्स तुम्ही 'पाठवलेल्या' आहेत. जर एखादा व्हिडीओ तुम्ही पाच लोकांना फॉरवर्ड केला, तर त्याच्या पाच नकला तुम्हांला त्यात दिसतील. म्हणजे साधारण ५ एमबीची फाईल, फक्त पाच लोकांना केलेल्या फॉरवर्ड्समुळे २५ एमबीची होते. अशा आठवड्याला दहा फाईल गणल्या तर २५० एमबी. फोटो, वर दिलेला प्रकार क मध्ये असाल तर त्या इमेजेस ह्यांचेही साधारण ३० एमबी दिवसाला होतात. ह्या सगळ्याच्या सगळ्या सरळ डिलीट कराव्यात. ह्या फोल्डर्समध्ये असलेल्या मिडीआ फाईल्स तुमच्या फोनच्या गॅलरीत दिसणार नाहीत. म्हणजेच, तुमचं व्हॉट्सॅप फोनची मेमरी क्षणोक्षणी व्यापत असतं. ह्या कामासाठी फाईल एक्स्प्लोअरर ॲप असणं गरजेचं आहे. बऱ्याच फोन्समध्ये अंतर्भूत असतं, नसल्यास प्ले स्टोअरवर फाईल मॅनेजर असंख्य उपलब्ध आहेत.
ह्या बहुतेक तुम्हाला कोणाकडून तरी आलेल्या असल्यामुळे त्या तुमच्या Whatsapp-Media- ह्या फोल्डरात मिळण्याची शक्यता आहेच. त्या तुम्हाला गॅलरीत दिसू शकतात आणि डिलीटही करता येतात.

ग) रीड रिसीट आणि लास्ट सीन
रीड रिसीट म्हणजे दोन निळ्या 'टिक्स' जे संदेश तुम्ही वाचला असल्याची पोचपावती देणाऱ्याला पाठवतात. ह्या बंद ठेवाव्यात कारण 'केव्हाचा मेसेज केलाय आणि आता रिप्लाय केला' छाप प्रकारांना तोंड द्यावं लागत नाही. लास्ट सीनही बंद ठेवतो कारण 'ऑनलाईन होता आणि माझा मेसेज बघायला वेळ नाही' इत्यादी प्र.तों.द्या.ला.ना. ह्यात तुमच्या रक्तात दुसऱ्यांना असे संदेश न पाठवण्यापुरतं बॅडॅस्य भिनलेलं असलं पाहिजे.

घ) बॅकप आणि चॅट डिलीट
तुमचे एकतरी अगदी बिनकामाच्या मंडळीचा ग्रुप असणार. तो साप्ताहिक/दैनिक 'क्लिअर चॅट' करत रहावा. जुने चॅट्स, महत्त्वाची माहिती/गॉसिप/पुरावे नसल्यास फटाफट डिलीट मारावेत. एखाद्या माणसाबरोबर केलेले चॅट अतिशय उपयोगाचे असेल, तर 'इमेल चॅट'चा पर्याय आहे तो वापरावा. शिवाय पुरावा म्हणून हवा असल्यास स्क्रीनशॉट काढावेत आणि त्या फाईल्स गुगल ड्राईव्हवर चढवाव्यात. फोन तुम्ही दररोज ज्यावेळी घरी असता त्यावेळी ऑटो बॅकपला ठेवावा, म्हणजे फोन बदलायचा प्रसंग आल्यास महत्त्वाच्या गप्पा जशाच्या तशा मिळतात. वरील सगळ्या कृतींमुळे ह्या बॅकपची साईझ १००एमबी पेक्षा कमी होते आणि बॅकप पटापट होतो. शिवाय फोन बदलल्यानंतर तो पटकन डाऊनलोडही होतो.

धागा माहितीपर असला तरी एक चर्चाविषयच आहे. मते माझी वैयक्तिक आहेत. बऱ्याच गोष्टी अव्यवहार्य वाटायचा संभव आहे. तुम्हालाही अशा क्लृप्त्या माहित असल्यास डकवाव्यात.