चौथी भिंत

माझा एक मित्र हर्षद, ऐसीअक्षरेचा वाचक आहे. तो वाचनमात्र असतो. मात्र तो अनेकदा त्याला आवडलेल्या गोष्टींएमेल मधून पाठवत असतो. त्याच्या इमेलचा अनुवाद त्याच्या परवानगीने इथे देत आहे.

========================================
डिस्क्लेमर मला कृपया विचारू नका की मी ब्लॉग लिहायचा विचार करतो आहे का? किंवा ब्लॉग लिहितो का?. माझा कोणताही ब्लॉग नाही. माझ्या यासारख्या बऱ्याच विरोपांप्रमाणे यावेळीसुद्धा मला जालावर फिरता फिरता काहीतरी रोचक वाटले आणि ते मित्रांबरोबर शेअर करायला लिहितो आहे. फक्त दुवे देणे प्रशस्त वाटेना, त्यामुळे मी त्या 'दुवादाना'साठी ची पार्श्वभूमी व मला ते का आवडले हे कळावे म्हणूनच हे लिहिले आहे.

आपल्याला सगळ्यांनाच माहिती आहे की चित्रपटांची स्वतःची संस्थळे असतात आणि चित्रपट 'चौथी भिंत' भेदायचा सतत प्रयत्न करत असतात. मात्र साधारणतः या संस्थळांवर काही छोटे लेख, काही वॉलपेपर्स आणि चित्रपटांचे काही 'टिझर्स' याव्यतिरिक्त फारसे काही हाती पडत नाही. 'चौथी भिंत भेदणे' म्हणजे साधारणतः नाटकातील/चित्रपटातील पात्राने दोन संवादादरम्यान (आपले म्हणणे अधिक स्पष्ट होण्यासाठी किंवा प्रेक्षकांना काही गोष्टी माहीत असाव्यात म्हणून) प्रेक्षकांशी थेट संवाद साधणे. दुर्दैवाने या बाबतीत बॉलीवूड किंवा हॉलिवूडची परिस्थिती बऱ्यापैकी सारखीच वाईट आहे. मात्र, हल्लीच मी अत्यंत अपवादात्मक अशा दोन संस्थळांना भेटी दिल्या. हे चित्रपट 'चौथी भिंत भेदण्यासाठी' साऱ्या शक्यतांचा वापर करत आहेत. दोन्ही चित्रपटांची संस्थळे आश्चर्यजनकरित्या माहितीने समृद्ध आहेत आणि त्यामुळे हे दोन चित्रपट बघण्याला एक नवा आयाम मिळतो.

'द डिक्टेटर' हा 'साचा बेरॉन कोहेन' (बोरात & अली जी) यांचा नवा चित्रपट जगभरांच्या हुकूमशहांवर एक पॅरोडी (विडंबनात्मक चित्रपट) आहे. त्यात कोहेन याने एक काल्पनिक राष्ट्र 'वाडिया'च्या सर्वोच्च नेत्याची भूमिका केली आहे. त्याने न्यूयॉर्क टाईम्सला 'जनरल अलादिन' म्हणून एक फर्मास 'टंग-इन-चिक' स्वरूपाची मुलाखत तर दिलीच शिवाय यावर्षी ऑस्करला त्याने संपूर्ण 'सैनिकी' पोशाख केला होता.

याव्यतिरिक्त 'वाडिया' संस्थानाची (रिपब्लिक ऑफ वाडिया) अधिकृत संस्थळदेखील आहे. मी अजून चित्रपट बघितलेला नाही, मात्र हे संस्थळ अगदी विचकट-मजेशीर(wickedly funny) आहे.. इथे 'सर्वात विनोदी संस्थळे' अर्थात the most hilarious site बघाल तर त्यात संयुक्त राष्ट्रांची 'ह्युमन राईटस कमिशन' चे संस्थळ दिसेल. :D. याव्यतिरिक्त 'हिस्टरी' आणि 'इन्व्हेस्ट इन वाडिया' हे भागही बघायला विसरू नका! बाकी, या संस्थळाचे आणि उत्तर कोरियाच्या अधिकृत संस्थळाच्या होमपेज मधील साधर्म्य नजरेतून सुटत नाही

दुसरे उदाहरण आहे (एलियन, ग्लॅडीएटर, ब्लॅ. हॉ. डा. वगैरे फेम) दिग्दर्शक रिडली स्कॉटचा येणारा चित्रपट- Prometheus. ही एक परग्रहावरील वस्ती वगैरे सामान्य असणाऱ्या अत्यंत प्रगत भविष्यातील विज्ञान कथा आहे. या चित्रपटातील बहुतांश तंत्रज्ञान 'वेलँड इंडस्ट्रीज' नावाच्या एका काल्पनिक बृहदसंस्थेतून (megacorporation) येते असे दाखवले आहे. Prometheus ला इतर तत्सम 'साय-फाय-चित्रपटांपासून वेगळा करणारा घटक म्हणजे या 'वेलँड कॉर्पोरेशन' चे संस्थळ! किमान याला एका सुबक संस्थळात सहज गणता यावे. या संस्थळाचे 'ग्राफिक डिझाइन' आणि 'नॅविगेशन' मी बघितलेल्या कित्येक तंत्राधारित कंपन्यांच्या संस्थळाशी तुलना करता येण्याइतके (प्रसंगी त्यांहून सरस) आहे. मला वैयक्तिकरीत्या ह्या संस्थळाकडून 'मिनिमलिझम' आणि एकूण मांडणीतील सुस्पष्टतेची शिकवण घेण्यासारखी वाटते.

हे स्थळ केवळ 'सीजी ग्राफिक्स' आणि 'लै भारी ऍनिमेशन' इथेच मर्यादित आहे की त्यात त्याहून अधिक काही आहे हे समजून घेण्यासाठी मी त्यातील प्रत्येक भाग बघितला. संस्थळावर जवळजवळ पंधराएक विभाग आहेत आणि एकाही विभागाने मला हतोत्साहीत केले नाही! या संस्थळाची रचना एखाद्या प्रत्यक्षातल्या संस्थेच्या संस्थळासारखी आहे, ज्यात त्या संथेच्या मालाची माहिती वगैरे विखुरली आहे. या काल्पनिक कंपनीचा माल मेडिकल, डिफेन्स, एनर्जी इत्यादी भागात विभागला आहे. प्रत्येक विभागात कित्येक वस्तूंची यादी आहे; आणि त्यातील प्रत्येक होय अगदी प्रत्येक वस्तूचे माहिती तपशिलासकट नोंदविली आहे. त्या माहितीची भाषा आणि सुर एखाद्या प्रत्यक्षातल्या संस्थेच्या माहितीपत्रकातून उचलल्यासारखा वाटावा इतका नैसर्गिक आहे.

या संस्थळाचा 'कॉर्पोरेट' विभाग तर मेंदूला अधिकच झिणझिण्या आणतो. गुंतवणूकदारांच्या माहिती विभागात तेथील नोकरदारांची इत्थंभूत माहिती आहे(अगदी स्त्री-पुरूष माहिती सकट! ). शिवाय कंपनीच्या समभागांचा इतिहास, त्यांच्या व्यवसायाचा विस्तार.. तुम्ही जे मागाल ते इथे उपलब्ध आहे! तिथे (अर्थात काल्पनिक) संस्थापक पीटर वेलँड यांचा TED 'टॉक' देखील आहे! फॉक्स स्टुडियोने यात किती कष्ट (आणि पैसा) यात मनापासून गुंतवले आहेत हे दाखवणारी अजून एक गोष्ट म्हणजे या स्थळावरची माहिती -पूर्णपणे काल्पनिक असूनही- अत्यंत सुसंबद्ध आणि सर्वत्र सारखीच आहे. उदाहरणार्थ 'प्रॉडक्ट्स' या पानावर असलेली माहिती आपल्याला 'कॉर्पोरेट टाइमलाइन'वरही अचूक दिसते.

अर्थातच यावरून हे कोणालाही समजावे की Prometheus मध्ये यातील अनेक संदर्भ आणि चित्रे प्रेक्षकाला बघायला मिळतील. मला प्रश्न असा पडतो की (LOTR, Watchmen वगैरेसारखे) याच्या कथेत या चित्रपटबाह्य माध्यमातील माहितीचे इतके संदर्भ गरजेचे असतील की सामान्य प्रेक्षकांना चित्रपट बघताना त्यामुळे (माहितीच्या अभावामुळे) काही तुकडे हरवल्यासारखे वाटतील? या दोन चित्रपटांनी पुन्हा एकदा त्याच द्वंद्वाला जन्म दिला आहे, जे मी अनेकदा अश्या तपशीलवार चित्रपटांच्या निमित्ताने तुम्हा मित्रांसोबत यापूर्वी शेअर केले आहे: असे सामान्य प्रेक्षक, ज्यांना हे 'अवांतर' तपशील समजून घेण्यात रस नाही, ते या चित्रपटांचा संपूर्णपणे 'अनुभव' घेऊ शकतात /शकतील का?

- हर्षद
===========================

टिपः मुळ लेखकाला आवडण्याचे श्रेय द्यावे आणि भाषांतरातील चुका माझ्या आहे.:) मुळ इंग्रजी निरोप प्रतिसादात देत आहे