शब्दांचे अर्थ, प्रतिशब्द, पर्यायी शब्द, भाषांतर वगैरे - भाग ७

ऑफीसर सोबतच एक्झीकटीव्ह ऑफीसर असे पदही पाहण्यात येते. ऑफीसर म्हणजे अधिकारी आणि एक्झीकटीव्ह ऑफीसर म्हणजे कार्यकारी अधिकारी. व्यवस्थापनातली क्लर्कच्या वरची एंट्री लेव्हल ऑफीसरच असावी आणि त्यावर एक्झीकटीव्ह ऑफीसर पण यात कंपनी जेवढी छोटी तेवढे वरच्या पदाची बिरुदावली (प्रत्य्क्ष अधिकारांशिवाय सुद्धा) चटकन एंट्री लेव्हललाच देताना दिसते याचे एक अप्रत्यक्ष कारण कदाचित १) कंपनी बाहेरच्या व्य्क्ती जसे की कस्टमरची अपॉइंटमेंट मिळवणे अथवा कामे लवकर करवून घेण्यासाठी पोस्टला गांभीर्य यावे म्हणून २) छोट्या कंपन्यांना मोठ्या कंपन्यांकडुन मॅन पॉवर खेचून घेतले जाण्याचा त्रास होतो पण छोट्या कंपनीत मोठेपद आधीच मिळालेले असले की जॉब बदली करणार्‍यांचे पदांचे गणित विस्कळीत होऊन अप्रत्यक्ष लगाम बसत असावा म्हणून एक्झीकटीव्ह हि बिरुदावली काही कंपन्या एंट्रीलेव्हललाच देण्याची स्ट्रॅटेजी ठेवत असाव्यात.

दोन्ही शब्दांचे मूळ अर्थ बोथट झालेले आहेत.

"एक्झेक्युटिव्ह" हा शब्दार्थात तरी कृतिक्षम असतो ("कार्यक्षम"चा रूढ अर्थ आहे, म्हणून हा नवीन "कृतिक्षम" शब्द योजला आहे) - त्याला कार्य चालवण्याचा अधिकार असतो.
"ऑफिसर" शब्दार्थापुरता म्हणावा, तर "हुद्देवाला" असतो - म्हणजे कुठलाही हुद्दा. तो हुद्दा कृतिक्षम असेल किंवा नसेल. हुद्दा कृतिक्षम असला तर ऑफिसरही आणि एक्झेक्युटिव्हही असतो.

प्रावेशिक स्तरावरही चपरासी किंवा ओझेवाहू कर्मचार्‍याला "ऑफिसर म्हणत नसावेत, बहुधा. पांढरपेशा तरी असावाच लागतो, अशी माझी आठवण आहे (पण भारतात रोजव्यवहार रोजच ऐकून आता २० वर्षे झाली, त्यामुळे आठवण शिळी असेल.)

---
सरकारात विधिमंडळाचे सर्व सदस्य "ऑफिसधारक" असतात. परंतु मंत्री, सचिव वगैरे "एक्झेक्युटिव्ह" शाखेत असतात, त्यांना कृती करण्याचा अधिकार असतो. (ते ऑफिसधारकही असतात.)
बहुतेक कंपन्यांमध्ये बोर्डाचे सदस्य ऑफिसधारक असतात परंतु एक्झेक्युटिव्ह नसतात. सीईओ, सीओओ, सीएफओ वगैरे ऑफिसरही असतात आणि एक्झेक्युटिव्हसुद्धा.

जॉइंट म्हणजे "सह" आणि डेप्युटी म्हणजे "उप"

असिस्टंट आणि असोसिएट यात फरक काय?

असिस्टंट, असोसिएट आणि () हे छोटा, जरा मोठा आणि मोठ्ठा असं असावं बहुतेक. उदा. असिस्टंट प्रोफेश्वर, असोसिएट प्रोफेश्वर आणि प्रोफेश्वर.

बहुतांश हॉटेलमधे एक्झेक्युटिव्ह रूम्स भारी असतात. पण मुळात ज्या हॉटेलचं नावच समथिंग एक्झेक्युटिव्ह असं आहे ती तशी सामान्य हॉटेल्स असतात वन स्टार. (लहान शहरांत हायवेलगत किंवा स्टँडलगत फिरत्या सेल्स एजंट्सच्या मुक्कामासाठी असतात तशी)

अगदी अलीकडेपर्यंत हा शब्द मला सरसहा असा जाणवत होता. की सररहा आणि सरसहा हे दोन्ही अस्तित्वात आहेत? वेगवेगळ्या अर्थाने? की 'सरसकट' 'सहसा' अश्या अर्थांनी?
सररहा ह्या शब्दाचा फारसी 'सर-ए-राह'शी काही संबंध असावा का? 'निर्बाधितपणे' असा अर्थ असेल तर 'सर-ए-राह'शी तितकीशी जवळीक दिसत नाही.

वा गो आपटे:
म्हैसमंगळ = मऊ
कर्वे दाते:
म्हैसमंगळ = मठ्ठ

'समग्र रामदास'मध्ये हे सापडलं -

भाग्यासी काय उणे रे। येत्नावांचूनही राहिले।
येत्न तो करावा कैसा। हेचि आधी कळेचिना॥
मुख्य येत्न विचाराचा। त्यावरी बोलणे बरे।
चालणे सत्य नेमाचे। नीतीन्याय चुको नये॥
करंटे मिळाले सर्वे। जो तो बुधीच सांगतो।
सांगावे ते आपणाला। आपणु करिता बरे॥
मोठे ते पाप लोकांचे। प्रभू तो जाणता नव्हे।
वर्ततो सिकविल्या बोले। तो काय म्हैसमंगळु ॥
खबरदार बरा राजा। विवेकी सर्व साक्षेपी।
आज्ञेने सर्वहि चाले। तेणे सौख्य बहु जना॥

ह्याचा अर्थ मूढ किंवा मूर्ख असावा.

कुतांगळू / कृतांगळू म्हणजे एवढ्यातेवढ्याने आजारी पडणारी, नाजूक प्रकृती.

वेडझवा/येडझवा सारखाच गुजरातीमध्ये 'घेलचोदिया' असा शब्द आहे. घेला = वेडा हा अर्थ पाहता शब्द एक्झॅक्टली सेम आहे.

> uncouth या शब्दासाठी प्रतिशब्द शोधताना हे शब्द समोर आले - … वेडझंवा…

यामागचं लॉजिक कळलं नाही. वेड्या माणसाला झवणं हे शहाण्यासुरत्या माणसाला झवण्यापेक्षा अधिक कौशल्याचं काम आहे. तेव्हा हे करू शकणारा अनकूथ कसा?

रांगडा हा शब्द १९व्या शतकातील मराठी लिखाणात मूळ अर्थाने बरेच वेळा येतो. रांगडी भाषा असाही शब्द येतो. याचा अर्थ साधारण नर्मदेच्या उत्तरेकडचा भाग असा असावा असा माझा अंदाज होता. आता नेमका अर्थ कळला. या काळच्या लिखाणात हिंदुस्तान हा शब्द उत्तर भारत या अर्थाने वापरला जातो. आणि महाराष्ट्राला दक्षिणी (दख्खनी) प्रांत म्हटलेले दिसते.

वेडझवा याचा अर्थ वेड्याने झवून काढलेला असा आहे,ही ग्रामिण शिवी असुन, यडझवा असा खरा शब्द आहे.
यावरुन एक किस्सा वाचलेला आठवला,दामु केंकरे आणि विजया मेहता वगैरेंचा नाटक ग्रुप होता,तिथे चर्चे दरम्यान विजया मेहता नेहमी वेडझवा हा हा शब्द वापरायच्या,लहानपणा पासून घरातील पुरुषांकडून त्यांनी हा शब्द ऐकला होता,पण त्यांना त्याचा अर्थ माहीत नव्हता.एकदा गप्पा चालू असताना त्यांनी वेडझवा हा शब्द वापरला तेव्हा दामू केंकरेंनी त्यांचा हात करकूच दाबला व त्यांना याचा अर्थ सांगुन पुन्हा हा शब्द वापरु नको ,बायकांना शोभत नाही असे सांगितले.