शबरीधाम

शबरीची रामायणातील कथा माहित नव्हती (म्हणजे रामाला भेटण्याआधीची तिची कथा).
तुम्ही काढलेल्या फोटोत रामाच्या आणि लक्ष्मणाच्या मूर्ती सुंदर आहेत.

शबरीची ही कथा माहीत नव्हती. मला माहीत असलेली शबरी ही फक्त रामायणातल्या तेवढ्या एका प्रसंगापुरती येते. त्यामागची कथा सांगितल्याबद्दल धन्यवाद.

ही कथा त्या मंदिराच्या प्रवासाच्या आजच्या कथेबरोबर व फोटोंबरोबर आल्यामुळे आणखीनच छान वाटलं.

शबरीची पूर्वकथा कुठे वाचली नव्हती. ती दिल्याबद्दल धन्यवाद.
वर्णन व फोटो छान.

डांग जिल्ह्यात आणि आसपासच्या परिसरात समाजसेवा करणारे स्वामी असीमानंद हे हिंदूंच्या दृष्टीने एक थोर व्यक्तीमत्व. त्यांनी डांग जिल्ह्यात केलेल्या कामामुळे आज तिथल्या आदिवासी समाजात समृद्ध भारतीय संस्कृतीविषयी बर्‍यापैकी जागृती निर्माण झाली आहे. स्वामी असीमानंद हे मुळात अभियांत्रिकी चे पदवीधर. उच्चशिक्षित असूनही नोकरी-व्यवसाय करण्यात समाधान न मानता इथे येऊन त्यांनी हे अवघड कार्य हाती घेतले आणि तडीसही नेले.

यात उल्लेखिलेले स्वामी असीमानंद हे हेच का?
एक
दोन
तीन
चार
आता थांबतो...
बाकीचा लेख माहितीपूर्ण. :-)

छान लेख. ठिकाण मस्त आहे. जायला पाहिजे एकदा :)

लेख आणि माहिती आवडली

लेखाच्या निमित्तानं नवी माहिती मिळाली.
लेखाल अमिलत असलेलं वळण उचित वाटलं नाही.

श्रामो, लिंक्सबद्दल धन्यवाद. लेख वाचून "देऊळ" सिनेमा आठवला.
कंधमाळ मधील हिंसाचारी थैमानाचीही आठवण झाली. सेम टू सेम.

असो.

दण्डकारण्य हा प्रकार फार मोठा आहे. पार गुजरातपासून तिकडे ओरीसाच्या मध्यभागापर्यंतच्या प्रदेशाला कुठेही दण्डकारण्य म्हणू शकता. आणि वाटेल त्या ठिकाणी रामाची पावले इथेच पडली होती असे ठासून सांगणारी श्रद्धाळू मंडळी भेटतील. ज्या दगडांवर बसून रामाने शबरीची बोरे खाल्ली तो दगडही बर्‍याच ठिकाणी सापडेल असे मला वाटते. शबरी भिल्ल जमातीची आदिवासी होती असे गुजरातातील श्रद्धाळू म्हणतील, तर ओरीसात "शबर" (सबर, सौर, सअर) अशीच आदिवासी जमात सापडेल. छत्तीसगढमध्ये शबरी नावाची नदी बस्तर जिल्ह्यात वाहते. बस्तर शेजारच्या कोरापूट जिल्ह्यात साबेरी नावाची नदी वाहते - साबेरी हे शबरीचे स्थानीक बोलीतील रुप. कोरापूटमधील जगन्नाथ मंदीराला तर साबर श्रीक्षेत्र असेच म्हणतात. पंडीत नेहरुंनी "दंडकारण्य प्रोजेक्ट" सुरु केला होता - तो बस्तर आणि कोरापूट जिल्ह्यांमध्ये. श्रद्धेला आव्हान देण्यात अर्थ नाही, आणि जिथे श्रद्धा आहे, तिथेच शबरी आहे, त्यामुळे मला काही म्हणायचे नाही. ही माहिती या निमित्ताने आठवली एवढेच.

बाकी शबरी स्वतःला हीन जातीतील वगैरे समजत असेल असे मला तरी वाटत नाही. कारण - १. जर कथेतच सांगितल्याप्रमाणे तिने रूढी परंपरांना आक्षेप घेऊन बंड पुकारुन घर सोडले असेल, तर ती उच्च आत्मसन्मान असणारी स्त्री असणार. २. आदिवासी हे हिंदु वर्णाश्रम किंवा जातींच्या उतरंडीत कुठेच बसत नाहीत. त्यामुळे ते ("हिंदु" धर्मातील) कुणाहीपेक्षा उच्च किंवा नीच असण्याचा प्रश्नच येत नाही. आजही येत नाही; तर (ज्या काळात राम झाला असे आपण मानू) त्या काळातही हा प्रश्न येणार नाही.

आजच्या पर्यटकांची किंवा भक्तांची केलेली क्रूर चेष्टा अशी की ज्या शबरीने साधकांच्या मार्गातले काटे दूर केले, त्याच शबरीच्या मंदिराकडे जाताना मात्र काट्याकुट्यासम असलेल्या वाईट रस्त्यांमधून जावे लागते.

तरी बरे, गुजरातमध्ये हिंदुद्वेष्टे काँग्रेस सरकार नाही. नाहीतर त्यांनी प्रॉपर काटेच प्लँट केले असते रस्त्यांमध्ये!

पंपा सरोवर!
फोटू लै भारी काढले आहात आपण. त्या बंधार्‍याला पंपा सरोवर म्हटलेत अन तिथे आंघोळी करणारे मद्यधुंद थवे पाहिलेत तर इतके देवभक्तीचे आवरण आणून इथे लिहिणे कठिण आहे..
शबरीच्या फोटोखाली लिहिलेले पूर्ण वाक्य काय आहे हो? ;)
रस्ता पण चांगला डांबरी आहे. नंदूरबारकडून गेलात तरीही रस्ते चांगलेच आहेत..

स्वामी असीमानंद यांच्यासंदर्भातील मजकूर मूळ लेखनातून काढून टाकलेला दिसतो. त्यामुळे, खाली मी आणि लेखक यांच्यात झालेला संवाद असंदर्भ ठरतो आहे. एक तर तोही संवाद उडवावा, किंवा मूळ लेखातील मजकूर ठेवावा.
माझ्या मते मूळ लेखातील मजकूर तसाच ठेवावा. असीमानंद थोर आहेत, वगैरे लेखकाची मते आहेत. ती तशीच राहू द्यावीत. त्यावर चर्चा झाल्याने धाग्याला वेगळे वळण लागते असे ज्यांना वाटत असेल ती त्यांची मते आहेत. धाग्यात तसा मजकूर आला असेल तर त्या अनुषंगाने चर्चा होणारच. वाटल्यास ती चर्चा स्वतंत्रपणे बाहेर काढता येऊ शकते.

श्रावण, मला इथे चर्चेत कुठलाही वादग्रस्त मुद्दा यायला नको आहे. कारण एकाला थोर म्हटलं की दुसरा तो कसा थोर नाही हे सांगत पुढे येतोच येतो. त्यामुळे तो मुद्दा काढला आहे. तो बाहेरच राहिलेला बरा.

त्या अनुषंगाने झालेला संवाद उडवण्यास हरकत नाही. :)

इथे दिलेल्या माहितीनुसार शबरीच्या बोरांची कथा वाल्मिकी रामायणात नाही. त्याउलट रामाला भेटल्यावर तिनं अग्निदिव्य केलं वगैरे काहीतरी आहे.

मंदार जोशी यांच्या रुपाने ऐसी अक्षरे वर एका उत्साही आणि तितक्याच अभ्यासू सदस्याचे आगमन झाले आहे ही बाब अतिशय समाधानाची वाटते. भटकंतीची आवड तर स्पष्टच दिसत्ये, पण त्या निमित्ताने त्या त्या ठिकाणाच्या वैशिष्ठ्यांचा इतिहासाचा मागोवा घेण्याची त्यांची चिकाटी कौतुकास्पद मानावी लागेल.

शबरी आणि बोरे....बस्स....आतापर्यंत इतकीच मामुली माहिती...तीही रामाचे गुणगान गाणारी कहानी.... पण मंदार यानी लिहिलेले "शबरीने आश्रमाची व तिथल्या रहिवाशांची लहान-मोठी कामे करण्याबरोबरच ज्ञानार्जनही सुरु केलं." हा तपशील अनोखाच तसॅच आनंददायीच मानावा.

छान वाटले लेख वाचून आणि प्रकाशचित्रे पाहून.

[काहीसे अवांतर : शेवटी लेखात.....प्रकाशचित्रे सुरू होण्यापूर्वी "करवीरपीठाच्या शंकराचार्‍यांनी....' असे टंकले गेले आहे...ते कृपया 'शंकराचार्यांनी' असे करावे.]

खरेतर (निकोप) चर्चेसाठी अनेक उत्तम मुद्दे या लेखात आहेत. स्वामी असीमानंद वजा केले तरीही. पर्यटन - एका बाजूला पर्यटनाविषयी सरकारची अनास्था - पर्यटकांची क्रूर चेष्टा इत्यादि, त्याचवेळी पर्यटकांनीही केलेला "पराक्रम"; काट्या-कुट्यांतून वाट काढत जाऊन तिथे कचरा करणारे भक्त; गुजराती साडी नेसून बोरे चाखत असलेली शबरी; समृद्ध भारतीय संस्कृतीविषयी आदिवासी लोकांमध्ये जागॄती निर्माण करणे, इत्यादि. पण लेखकाचा काही प्रतिकूल ग्रह झालेला दिसतो, त्यामुळे चर्चा होणार नाही असे वाटते. असो.

भक्ती, श्रद्धा याविषयी मला केवळ आणि केवळ आदरच आहे, हे आवर्जून नमूद करतो. पण त्या आदराचा माझ्या बाकी निरीक्षणाशी आणि मतांशी काही संबंध नाही.

फोटो व कथा आवडली. मिपावर प्राजु यांनी शबरीची अत्यंत रसाळ गोष्ट लिहीली आहे तिचा दुवा -
http://www.misalpav.com/node/16308
कथेचे एकूण ५ भाग आहेत.

लेख वाचल्यापासून 'विचारतो,विचारतो' म्हणत होतो पण धैर्य होत नव्हते. इतर कोणालाच ही शंका आलेली नाही, आपल्याला आली असे दाखवले तर आपणच अडाणी ठरू ह्यामुळे धैर्य होत नव्हते पण अखेरीस ठरविले की विचारूनच टाकू.

धाग्याचे मूळ लिखाण ही हिंदूंच्या आंधळ्या श्रद्धाळूपणावर आणि पुराणातली वांगी खरीच आहेत असे मानून चालण्याच्या प्रवृत्तीवर केलेली understated, tongue-in-cheek अशी टिप्पणी आहे असे मला प्रारंभी वाटत होते. लेखातील काही वर्णने विश्वासार्हतेच्या पलीकडची आहे, जसे की 'अमक्याच दगडावर बसून राम आणि लक्ष्मणांनी शबरीची बोरे खाल्ली' हे वर्णन,'अमक्याच पर्वतावर ते शबरीला भेटले' हे वर्णन, किंवा गीतरामायणातील भावनाच शबरी बोलून दाखविते, इ.इ. ह्याला पुरावाहि नाही आणि परंपराहि त्याच्या मागे नाही तरीहि लेखांमध्ये हे सर्व संपूर्ण शक्य आहे आणि सिद्धहि झालेले आहे असे मानूनच सर्व लिखाण केले दिसते. थोडेफार आधुनिक शिक्षण असलेला कोणी २१व्या शतकात हे सगळेच तितक्याच गंभीरपणे लिहीत असेल हे दुरापास्त वाटले आणि म्हणून असा ग्रह झाला की हे लिखाण औपरोधिक प्रकारचे आहे.

चर्चेने घेतलेले पुढचे वळण मात्र ह्याच्या संपूर्ण उलटे आहे. प्रस्तावक आणि प्रतिसाद देणारे हे दोनहि पक्ष पूर्ण गंभीरपणाने आपापले विचार मांडत आहेत असे जाणवते. म्हणून वर उल्लेखिलेला गोंधळ माझ्या मनात उत्पन्न झाला आहे.

गीतेतल्या अर्जुनाप्रमाणे मी 'सम्मूढचेतस्' झालो असून 'यच्छ्रेयः स्यान्निश्चितं ब्रूहि तन्मे' अशी प्रार्थना करत आहे.

(धाग्यामधील लेखन विनोदी असले काय अथवा गंभीर असले काय, मला त्यावर येथे त्याच्या बाजूने वा विरोधात काहीच म्हणावयाचे नाही. मला त्याचे स्वरूप काय आहे तेव्हढेच सांगा अशी विनंति आहे.)

~ ॐ ~ ॐ ~ ॐ ~ ॐ ~ ॐ ~ ॐ ~ जय श्री राम ~ ॐ ~ ॐ ~ ॐ ~ ॐ ~ ॐ ~ ॐ ~

सारीका, माझ्या ब्लॉगवर माझा हा लेख वाचूनच प्राजू यांनी त्यावर कथा लिहायचे सुचले व माझ्याशी त्यासंबंधी बोलल्या व कथा लिहिली. बघा, लेख वाचल्यावर लोकांना किती रचनात्मक आणि उपयोगी (creative/constructiv) गोष्टी सुचतात. :)

"तरीही वरील लेखनात मी 'दंतकथा आहे' असा उल्लेख केलाच आहे. असो." इति मंदार जोशी.

आता माझ्या ध्यानात आले. ह्यालाच म्हणतात Plausible deniability!

म्हणजे आपल्या स्वनिर्मित कल्पना आधी पुढे मांडून त्या लोकांना पटल्या तर ठीकच आहे, पण कोणी पुरावाच मागितला 'मी त्यांना दंतकथा असे म्हटलेलेच आहे' असे म्हणायला तुम्ही मोकळे.

आणि मला विचाराल तर ह्या 'दंतकथा'हि आहेत हेहि मला मान्य नाही.

"तिने एक धक्कादायक निर्णय घेतला आणि तो म्हणजे विवाहाला नकार देऊन घर सोडण्याचा. घर सोडल्यावर अर्थातच तिला तिची भिल्लांची वस्ती देखील सोडायला लागली असणार.

तर अशा प्रकारे गृहत्याग केल्यावर ती पूर्णा (पुष्करणी) नदीच्या तीरावर असलेल्या निबीड अरण्यात एकांत स्थळी राहू लागली. जवळच असणार्‍या पम्पा सरोवराच्या काठावर स्नान, पूजा, होम इत्यादी धर्मकार्यार्थ अनेक ऋषीगण नियमित येजा करत असत. शेवटी जंगलच ते, मार्ग असा कितीसा चांगला असणार? सरोवराकडे जाणार्‍या रस्त्यावरचे बारीक बारीक दगड, काटे, आणि पायांना इजा होऊ शकेल अशा इतर अनेक गोष्टींचे त्या रस्त्यावरून निर्मूलन करून ऋषींच्या मार्गातले अडथळे शबरी दूर करत असे. तिने घर आणि ज्ञातीचे वसतीस्थान सोडले असले तरी तिला आपण हलक्या जातीचे आहोत हा न्युनगंड होता. म्हणून ही सगळी कामे ती लपूनछपून करत असे. शबरी याबाबतीत इतकी काळजी घेत असे की झाडू वापरला तर त्या आवाजाने आपल्याकडे लक्ष वेधलं जाईल म्हणून ती हातानेच ही कामे करी. ही सगळी कामे कुणी केली हे उघड झालं तर आपल्यावर नसता प्रसंग ओढवेल अशी तिला भीती होती."

ही 'दंतकथा' तुम्हाला कोठे मिळाली?

आमच्या वाचनात तरी आजतागायत ह्यातले एकहि विधान 'दंतकथा' किंवा 'मिथक' अशा स्वरूपातहि कधी आलेले नाही. ह्या अश्रुतपूर्व 'दंतकथां'चा स्रोत तुम्ही सांगितल्यास तो तपासून पाहता येईल.

हे केवळ एक उदाहरण झाले. अन्यहि तथाकथित 'दंतकथां'विषयी हाच प्रश्न विचारता येईल पण इतके पुरेसे आहे.

न सांगता आल्यास आम्हाला असे सकारण वाटेल की 'प्राचीन हिंदुधर्म अतिउदात्त आहे', 'सर्व आदिवासी, अन्त्यज हे हृदयातून हिंदूच आहेत', 'रामाला आदर्श माना', अशा 'संतमहंत' ज्यांचा प्रवचनांतून प्रचार करतात त्याच विचारांना पाठिंबा देण्याचा हा यत्न दिसतो.

गाजराची पुंगी वाजली तर वाजली, नाहीतर 'दंतकथा' म्हणून तिला सोडून द्यायला आणि हात झटकायला तुम्ही मोकळे!

प्राजु यांनी आपला लेख वाचून ती गोष्ट लिहीली हे माहीत नव्हते. आपला पर्यटन अनुभव आवडला.

धागाकर्त्याची मी सर्वप्रथम क्षमा मागतो ती दोन गोष्टींसाठी. पहिली म्हणजे त्यांच्या धार्मिक भावना माझ्या (साध्या) चौकशीने दुखावल्या गेल्या म्हणून. दुसरी म्हणजे त्यांची अधिक चर्चा करण्याची इच्छा नसतांनाहि मी अगोचरपणे हा विषय चालूच ठेवत आहे म्हणून.

दुसर्‍या गोष्टीबद्दल इतकेच म्हणेन की येथे चर्चा करण्याचा विषय निवडणे आणि आणि तो येथे सर्वांपुढे आणणे हे स्वातन्त्र्य धागाकर्त्याचेच असते पण तो एकदा सुरू झाला म्हणजे it gets a life of its own. ती चर्चा थांबवण्याचे धागाकर्त्याच्या हातात नसते.

धार्मिक भावनांचा प्रश्न असेल तर मी प्रारंभी इतकीच विनन्ति केली होती की 'धाग्यामधील लेखन विनोदी असले काय अथवा गंभीर असले काय, मला त्यावर येथे त्याच्या बाजूने वा विरोधात काहीच म्हणावयाचे नाही. मला त्याचे स्वरूप काय आहे तेव्हढेच सांगा अशी विनंति आहे.' ह्यावर 'हा माझ्या श्रद्धेचा भाग आहे आणि हे लिखाण मी विनोदी म्हणून केलेले नाही' हे साधे उत्तर धागाकर्त्याकडून मिळाले असते तर माझ्याकडून चर्चा येथेच थांबली असती कारण कोणी कशावर, किती आणि का श्रद्धा ठेवावी ही प्रत्येकाची वैयक्तिक बाब आहे हे मी मानतो.

पण हे साधेसरळ उत्तर न देता त्याच्याऐवजी 'मी काही constructive लिखाण करावे. वाचन वाढवावे' असले आपल्या अधिकाराबाहेरचे जावई उपदेश मला देऊन धागाकर्त्याने 'माझ्याकडून प्रत्युत्तर मिळणार ह्याची खात्रीच करून ठेवली आहे. So here goes...

राजेश दिक्षितलिखित 'शबरीधाम यात्रा महात्म्य' नामक ग्रंथावरून हे लिखाण धागाकर्त्याने केले आहे असे ते कळवतात. जालावर शोध घेता धागाकर्त्याचाच http://mandarvichar.blogspot.ca/2010/11/blog-post_12.html हा ब्लॉग सोडला तर मला ह्या ग्रंथाचा एकहि उल्लेख कोठे सापडला नाही - डिजिटल प्रत तर नाहीच पण पुस्तकविक्रेत्यांच्या संस्थळावर कमीतकमी पुस्तकाचे नाव तरी सापडते पण तेहि ह्या ग्रंथाच्या बाबतीत झाले नाही.

पुस्तकाच्या नावावरूनच कळते की यात्रांच्या ठिकाणी आणि देवळांच्या बाहेर टपर्‍यांवर जी पुस्तके मिळतात त्या दर्जाचेच हे पुस्तक असावे. ही पुस्तके preaching to the converted असल्याने त्यांच्यात फार अभ्यास वा विद्वत्तेची अपेक्षा करण्यात अर्थ नसतो. केवळ ह्या पुस्तकावर आधारून जर धागा लिहिला असला तर आनंदच आहे. मी तरी ह्या चोपड्याला - कारण हे तेच आहे असे दिसते - अधिकृत आधार म्हणून काडीचेहि महत्त्व द्यायला तयार नाही. माझी खात्री आहे आहे की पुढेमागे अन्य कोणी शबरीभक्त अजून कोठेतरी शबरीमाहात्म्याचे वर्णन करेल आणि आधार विचारला तर ह्या चालू धाग्याचा आधार देईल. Here we go round the mulberry bush...

धागाकर्त्याच्या ब्लॉगवर संदर्भनामावलीत दोन नावे आहेत, एक राजेश दीक्षित ह्यांचे उपरिनिर्दिष्ट पुस्तक आणि दुसरे गीतरामायण. पैकी गीतरामायणाचा उल्लेख प्रस्तुत धाग्यातहि संदर्भ म्हणून केला आहे, कारण त्यात लपविण्याजोगे काही नाही. मात्र राजेशमहोदयांचे पुस्तक संदर्भातून वगळण्यात आले आहे. असे धागाकर्त्याने बुद्ध्याच का केले असाबे हे एक रहस्य आहे. पुस्तकाचे नाव दिले असते तर येथील चौकस आणि भिंतीला तुंबडया लावणार्‍या उद्योगी लोकांना त्या पुस्तकाच्या अंतरंगाचा पत्ता लागून धाग्याच्या लेखनाचे सगळे पितळ प्रारंभालाच उघडे पडले असते अशी धागाकर्त्याला धास्ती वाटली असावी आणि म्हणून धाग्यात मात्र स्रोत लपविण्याची चलाखी केली आहे अशी चिकित्साखोर लोकांना शंका आली तर त्यात चुकीचे काय?

राजेश दीक्षित ह्या नावाचाहि शोध घेतला, देवनागरी आणि इंग्रजी, दोन्हीमधून. हे नाव तसे सर्वसामान्य असल्याने डझनावारी राजेश दीक्षित बाहेर पडले पण एकूण पाहता समाजवादी पक्षाचे सचिव राजेश दीक्षित हे शबरीमाहात्म्याचे लेखक असावेत असा तर्क संभवतो. ते उत्तर प्रदेशातील ब्राह्मण मतांचा गठ्ठा वगैरे राजकीय कारस्थानामध्ये खोल बुडलेले दिसतात. त्यांच्याबद्दल पुढील माहिती येथे मिळाली.

"करीब ढाई तीन हजार ब्राह्मणों के इस सम्मेलन को सम्बोधित करते हुए राजेश दीक्षित ने कहा कि "पिछली सरकार के एक ब्राह्मण नेता ने ब्राह्मणों से वादा किया था कि वे प्रदेश में ब्राह्मणों का हक दिलाएंगे लेकिन उन्होंने और उनकी सरकार ने हरिजन बनाम सवर्ण के मुकदमों तक को रोकने में कोई कामयाबी नहीं पाई." दीक्षित ने दावा किया कि समाजवादी पार्टी प्रदेश में "ब्राह्मणों को उसका हक दिलाएगी और उनके सामाजिक और आर्थिक विकास की तरफ ध्यान देगी."

हे राजकीय पुढारीच आपल्याला हवे असलेले राजेश असले काय वा कोणी अन्य असले काय, त्यांच्या नावाने आणखी तीन पुस्तके येथे दिसली: 'अमर रहेंगे ये बलिदानी' - एकूण पाने ३२(!), 'सत श्री अकाल' एकूण पाने (अर्थात् ३२च) आणि सरल हिन्दी पर्यायवाची शब्दकोश - एकूण पाने ७२ (अबब!) अन्य काही लिखाण विद्वान लेखक राजेश दीक्षित ह्यांच्या नावाचे दिसले नाही.

एवंच काय, राजेश दीक्षित हे ३२ पानी चोपडया लिहिणारे कोणी hack दिसतात. (Hack writer, a writer who is paid to write low-quality, quickly put-together articles or books इति विकिपीडिया.) ह्याहून अधिक वजनदार कोणी स्रोत असला तर धागाकर्त्याने दाखवावा अशी पुनः विनंति करतो.

माफ करा. लेखकाचे नाव चुकले. त्यांचे नावः राजेश सुरेश दिक्षित असे आहे.
हे पुस्तक फक्त हिंदीत उपलब्ध आहे. त्याची एक प्रत माझ्या एका नातेवाईकांकडे उपलब्ध आहे. कुणीतरी शंका काढली यासाठी ती मागवण्याइतका मोकळा वेळ कमीतकमी माझ्याकडे तरी नाही. असो.

बाकी हा निश्चितच माझ्या श्रद्धेचा भाग आहे व यावर चर्चा अपेक्षित नाही. वर लेखकाचे नाव दुरुस्त केलेच आहे. याउप्पर या कथेचा स्त्रोत हवा असल्यास स्वतः शबरीधामास भेट देणे (किंवा न देणे, मला काही फरक पडत नाही). तुम्ही तुम्हाला ज्या गोष्टीबद्दल द्वेष वाटतो त्याबद्दल बोलणे सुरु केलेच आहे. चालू ठेवा. तुम्हाला इथे किंवा कुठेही धार्मिक बाबतीत मी उत्तर द्यायला बांधील नाही आणि देणारही नाही. तेव्हा टाटा.

टीपः वर जी शबरीची गोष्ट मी दिली आहे ती खचितच माझ्या कल्पनेचे वारू उधळून लिहीलेली नाही.
-------------------------------------------------
दंतकथेला पुरावा? =)) असो.
-------------------------------------------------
तुमचा प्रश्नही तिरकाच आहे, तरी पण उत्तर देतो. DNA बद्दल माहिती सगळीकडे उपलब्ध आहे. त्यामुळे मला काय कुणालाच लिहायची गरज नाही. शिवाय यासारख्या गोष्टींवर लिहीणारे पंडित ढीगाने आहेत, त्यात मज पामराची काय गरज? शिवाय, मला रस असलेल्या गोष्टींबद्दलच मी लिहीणार आणि ते लिहीणारच. त्यात चुकीचे काहीही नाही.

वर पुस्तकाचे नाव शबरीधाम यात्रा महात्म्य आणि लेखक राजेश सुरेश दिक्षित असे दिले आहेत की. आणखी संदर्भ कसला हवा आहे? हवा असेल तर तो शबरीधाम स्थळी उपलब्ध असेलच तिथे जाऊन चौकशी करावी. दुर्दैवाने आपल्याकडे documentation ची सवय नसल्याने एका घटनेची अनेक रूपं (versions) उपलब्ध असतात. ते असो. पण गतकाळात घडलेल्या अनेक गोष्टी अशा असतात की त्या जशाच्यातशा स्वीकारल्या तर कुणाचेच नुकसान नसते. पण मुद्दामून अशा गोष्टी दिसल्या की गुगलसम्राट (कु)शंका काढतात आणि इकडच्या तिकडच्या लिंका देऊन वाचनातली गोडी घालवण्याचा प्रयत्न करतात. हे निषेधार्ह आहे.

शिवाय पहिल्या कुशंकायुक्त प्रतिसादापासून हेतूविषयी शंका घ्यायला जागा असल्याने ते निषेधार्हच.

तेव्हा तुम्हा तीन-चार जणांचा अजेंडा लक्षात आल्याने एकांना टाटा केलाच आहे. पण याबद्द्ल माझा तुम्हाला सुद्धा आणि अशा प्रकारचे प्रतिसाद देणार्‍यांना सर्वांनाच टाटा.

>>दुर्दैवाने आपल्याकडे documentation ची सवय नसल्याने एका घटनेची अनेक रूपं (versions) उपलब्ध असतात.

>>दंतकथेला पुरावा? (लोळून हसत) असो.

यात विनोदी काहीही नाही. इतिहास ह्या ज्ञानशाखेत असं करतात. एखादी गोष्ट प्रत्यक्ष घडली असं म्हणायला इतिहासात काही आधार नाही हे तपासल्यानंतर तिला दंतकथा म्हणून अभ्यासता येतंच. त्या अभ्यासात एखादी दंतकथा नक्की कधी अस्तित्वात आली आणि कशी विकसित झाली हे तपासलं जातं. उदाहरणार्थ : मी वर म्हटल्याप्रमाणे शबरीच्या बोरांना वाल्मिकी रामायणात अस्तित्व नाही असं दिसतं. किंवा शकुंतलेची अंगठी हरवल्याची गोष्ट ही बहुधा कालिदासाची देणगी आहे. त्याआधीच्या कथांत असा काही उल्लेख नव्हता. एका घटनेची अनेक रूपं इतिहासात दिसतात तशीच एका दंतकथेचीही दिसतात. पण आपल्याकडे डॉक्युमेंटेशन नाही एवढ्याच कारणापोटी दंतकथा सत्य मानता येत नाहीत.

>>गतकाळात घडलेल्या अनेक गोष्टी अशा असतात की त्या जशाच्यातशा स्वीकारल्या तर कुणाचेच नुकसान नसते.

एखादी गोष्ट घडली होती हे असं सहज स्वीकारणं इतिहास ह्या ज्ञानशाखेला अमान्य आहे. पुराव्यांनिशी कोणतीही गोष्ट जशीच्यातशी किंवा स्वीकारणं हे वैज्ञानिक दृष्टिकोनाला मूलतः अमान्य आहे.

>>एखादी गोष्ट घडली होती हे असं सहज स्वीकारणं इतिहास ह्या ज्ञानशाखेला अमान्य आहे. पुराव्यांनिशी कोणतीही गोष्ट जशीच्यातशी किंवा स्वीकारणं हे वैज्ञानिक दृष्टिकोनाला मूलतः अमान्य आहे.

शबरीच्या गोष्टीवर असलेला आक्षेप ह्या लेखाच्या माध्यमातून घेण्याचे प्रयोजन कळत नाही, लेखकाने श्रद्धेपोटी माहिती दिली आहे, ती स्विकारावी हा आग्रह चूकिचा असला तरी वरिल बर्‍याच प्रतिसादात केवळ विरोधासाठी विरोध होताना दिसत आहे, हे इथे अवांतर वाटते.

इतिहास आणि वैज्ञानिक दृष्टीकोन ह्यावर वेगळी चर्चा व्हावी, पण अशा प्रकारचे धर्माशी निगडित लेखन परत संस्थाळावर येऊ नये ह्यासाठी वरिल काही प्रतिसादांत प्रयत्न केला जातो आहे काय अशी शंका येते.

शबरी हे ( सत्य / काल्पनिक वगैरे वगैरे जे काय असेल ते ) पात्र अत्यंत निरुपद्रवी असेल असा आमचा समज झाला होता पण त्यावरून जालावर इतकी रणधुमाळी माजेल, धार्मिक भावना वगैरे दुखावतील असे साक्षात शबरीलाही वाटले नसते ...