'नाहीसं करण्याचं' व्रत

जगताना फक्त नव्या गोष्टी निर्माण करणं पुरेसं नसतं, तर अनेक गोष्टी नाहीशाही करत जाव्या लागतात. जे आज हवं वाटतं, त्याचं उद्या ओझं होतं, किंवा जे आज नको वाटतं, त्याचा उद्या मोह पडतो .. त्यामुळे काय टिकवायचं आणि काय नाहीसं करायचं याचा निर्णय आपल्याला नेहमी करावा लागतो. हे लक्षात आल कागदांची आवराआवर करताना.

साफसफाई घराची असो, की ऑफिसची – कागदांची विल्हेवाट हे एक मोठंच काम होऊन बसलंय गेल्या अनेक वर्षांत! मी ज्या ऑफिसात दहा वर्ष काम केलं, ते सोडताना तर हे प्रकर्षाने जाणवलं! म्हणजे मी आपली कित्येक दिवस निष्ठेने, चिकाटीने कागद फाडत बसले होते; पण त्यांचा ढीग काही कमी होत नव्हता. ‘पेपरलेस ऑफिस’च्या जमान्यात मी इतके कागद कसे जमा करते याचं माझं मलाच नवल वाटायला लागलं! पण ते काही फार मोठं रहस्य नाही.

माझ्या आधीच्या ऑफिसात ‘संगणक विभाग’ म्हणजे एक मजेदार प्रकरण होतं! संगणकाचं कमीत कमी ज्ञान हीच जणू त्या विभागात काम करण्याची सर्वोच्च पात्रता होती. त्यामुळे Local Area Network (LAN) असल तरी ते नेहमी चालू राहील याची आम्हाला कोणाला खात्री नसायची. म्हणून केलेलं प्रत्येक document संगणकाच्या hard disk वर ठेवायची सवय आम्ही स्वत:ला लावून घेतली होती. आम्ही थोडेसे परंपरावादी आणि बरेचसे कंजूष असल्यामुळे इंटरनेट असलं तरी anti virus प्राचीन काळचा असायचा. त्यामुळे आपण संगणकात साठवलेलं काम टिकणार का याची नेहमी शंका रहायची.

मग निमुटपणे त्या त्या दिवशीच काम Pen Drive वर घ्यायचं! पण Pen Drive तर virus साठीचा खुला दरवाजा. म्हणून मग महत्त्वाचं काम सीडीवर घ्यायचं. आता आपण जे काम करत असतो त्याबाबत बाकी कुणाचं काहीही मत असो, आपल्याला तर ते काम महत्त्वाचं वाटतंच! त्यामुळे दिवसभराचं काम शेवटच्या पंधरा वीस मिनिटात कॉपी करायचं हा एक उद्योग असायचा.

आमच्या ऑफिसात वेगवेगळ्या काळात घेतलेले संगणक होते. त्यामुळे सगळ्या संगणकांना Pen Drive अथवा सीडी जोडायची सोय नव्हती. कार्यक्षेत्रात तर अनेकदा संगणक नसायचे. मग मिळेल त्या सायबर कॅफेत जाऊन काम करावं लागायचं. तिथं Pen Drive अथवा सीडी उघडलंच नाही तर भानगड नको, म्हणून ती सगळी documents स्वत:ला ईमेलने पाठवून द्यायची. Rediff किंवा Gmail कधी कधी उघडलं जात नाही. म्हणूण दूरदृष्टी दाखवत स्वत:ला एकाऐवजी दोन पत्त्यांवर ईमेल पाठवायची. वेळ पडलीच तर मग ईमेलवरून ते document वापरता यायचं.

हे सगळ होऊनही शांतता नसायची. विजेचा लपंडाव सगळीकडे सारखा चालू असतो. त्यामुळे महत्त्वाच्या document चे Printout जवळ ठेवावं लागे. कामानिमित्त मी अनेकदा पुण्याबाहेर असायचे. त्या काळात ऑफिसातला माझा संगणक इतरही कोणी वापरायचं. त्यांच्या उद्योगात एक दोनवेळा माझे काम गायब झालं, ते परत करावं लागलं. त्यावेळपासून ऑफिसातलं सगळं काम घरच्या संगणकावर मी ठेवायला लागले. रविवारी, सुट्टीच्या दिवशी अनेकदा reports, documents, presentations पूर्ण करावे लागत. काहीवेळा ऑफिसात दिवसच्या दिवस निरर्थक मीटिंगमध्ये जात. मग रात्री घरात काम करणं भाग पडायचं. म्हणून घरच्या संगणकात ऑफिसचं काम भरलेलं असायचं.

आता मागे वळून पाहताना मला हे सगळ विनोदी वाटत! किरकोळच गोष्टी असायच्या खर तर त्या – कोणत्यातरी बैठकीचा वृत्तांत, प्रशिक्षणासाठीचे presentation, त्या वर्षीचे बजेट, प्रकल्पांची रूपरेखा .. हे सगळं त्या काळापुरतं महत्त्वाचं होतं .. आता ते दिवस गेले . पण त्या काळात मी SCP (Save, Copy, Print) या रोगाची शिकार बनले.

पण अर्थात माझ्या टेबलावर येणा-या कागदांना मी (म्हणजे माझा SCP रोग) एकटी सर्वार्थाने जबाबदार नव्हते. मला माझे बरेच सहकारी आणि वरिष्ठ अधिकारी मंडळी वाचण्यासाठी कागद पाठवायचे. Endosulfan ते Microfinance आणि गांधी ते Ecotourism असे कोणतेही विषय माझ्याकडे यायचे. स्वत:ला नको असलेले कागद सभ्यपणे पुढे ढकलायचे असतील तर त्या कागदावर ‘Please, discuss’ किंवा ‘This might be of your interest’ असं लिहायचं असतं हे मला कळेपर्यंत अनेक वर्षे उलटली. मला वाचायला, विचार करायला कोणताच विषय वर्ज्य नाही; त्यामुळे आलेला प्रत्येक कागद मी मनापासून वाचायचे. आमच्या कार्यक्रमात त्यातले काय घेता येईल, काय टाळावे यावे एक टिपण तयार करून संबधित लोकांना पाठवून द्यायचे - असं काम मी अनेक वर्ष केलं..

अनेकदा ज्यांनी माझ्याकडे कागद पाठवला ते त्याबाबत सोयीस्करपणे विसरून जात. चर्चेची आठवण मी करून दिली तरी त्यावर बोलायला त्यांना वेळ नसे - मलाही नसे. आपल्या टेबलावरचा पसारा कमी करायला लोक माझ्याकडे कागद पाठवतात हे लक्षात आल्यावर माझाही चर्चेचा उत्साह कमी झाला. पण तोवर माझ्या टेबलावर, आणखी एका डेस्कवर कागदांचा ढीग साठला होता. अजूनही लोक माझ्याकडे कागद पाठवतात आणि मी तो न वाचता पुढं कुणाला देत नाही. मला वाचायला मिळणारा वेळ आणि माझ्याकडे येणारे कागद यांचं प्रमाण व्यस्त आहे. कामातून (म्हणजे संगणकातून) थोडी उसंत मिळाली की मी कागद वाचते. पण माझ्या टेबलावर ‘अजून वाचायच्या’ कागदांचा गठ्ठा मोठा आहे!

संवादाची साधनं वाढल्याने, तंत्रज्ञान सोपां आणि स्वस्त झाल्याने गुंतागुंत कमी होईल असं वाटत होतं. पण माणसांच्या सवयी बदलणं कठीण! एक संदेश द्यायला वेगवेगळी माध्यमं आहेत – पण माणसं त्या वेगवेगळ्या माध्यमांतून एकच संदेश देतात. आमच्या ऑफिसचे लोक याबाबत जास्तच आटापिटा करायचं. म्हणजे कोणीतरी तुम्हाला ईमेल पाठवणार. ती अर्थातच दोन्ही-तीनही Inbox मध्ये येऊन पडणार. मग ‘तुम्हाला ईमेल पाठवली आहे ती बघा’ असा SMS करणार (आम्ही काही सारखे online नसायचो). काही वेळा मीटिंगमध्ये असू तेव्हा SMS कडे लक्ष देत नाही म्हणून फोन करून तेच सांगणार. आणि याउपरही धोका नको म्हणून ती महत्त्वाची एक दोन पाने fax करणार … माहितीचा भडिमार म्हणजे त्याच त्याच माहितीचा भडिमार!

माझा स्वभावही या सगळ्या समस्येत भर टाकतो. कोणताही कागद कच-याच्या टोपलीत फेकायला मी कचरते. अनेकदा आज फाडून टाकलेला कागद नेमका उद्या लागतो हा अनुभव तुम्हालाही असेलच! कागदाचा ढीग समोर घेऊन बसल्यावर त्यातले अनेक कागद ‘अजून लागेल कदाचित् पुन्हा’ असं म्हणून मी एका स्वच्छ कोप-यात ठेवते. पहिल्या फेरीत अनेक कागदांना असे जीवदान मिळते. पाहता पाहता त्या स्वच्छ जागेत जुन्या कागदांचा नव्याने ढीग लागतो.

कागद साठवण्यामागं माझं एक ‘तत्त्व’ही आहे. पाठकोरे कागद वापरून बिनमहत्त्वाचे प्रिंटिंग करायचं असा माझा प्रयत्न असतो. ही पोस्ट मी घरात बसून पाठको-या कागदावर लिहिते आहे – पण हाताने लिहिण्याचे प्रसंग आता कमीच! माझ्या ऑफिसात ‘common printer’ होता. मी Print command देऊन प्रिंटरजवळ जाईपर्यंत नव्या को-या A 4 कागदांवर माझे document तयार असायचे. माझ्यानंतर रांगेत असणा-या सहका-याला नेहमी महत्त्वाचं छापायाचं असायचं आणि पाठकोरे कागद चालायचे नाहीत. ‘पाठकोरे कागद’ वापरण्याच्या अटटाहासापायी माझ्या टेबलावर नेहेमी कागद साठलेले असतात.

थोडक्यात काय तर मी सारखं काहीतरी नाहीसं करत असते.

- ऑफिसातल्या संगणकातलं काम
- घरच्या संगणकातलं काम
- Pen drive मधलं काम
- एक दोन तीन Inbox
- मोबाईल मधले SMS

अनेकदा हे करत असताना काल जे महत्त्वाचं होतं ते आज बिनमहत्त्वाचं झालं आहे हे जाणवून ‘आज’बद्दल विरक्ती येते. तुम्हाला हवे असोत की नको, कागद, ईमेल, SMS येत राहणार .. आणि तुम्हाला ते नाहीसे करत राहावे लागणार. एका अर्थी वर्षाचे ३६५ दिवस चालणारे ‘नाहीसं करण्याचं’ हे एक व्रतच आहे म्हणा ना! न उतता, न मातता ते चालवावं लागणार. ते न केलं तर धडगत नाही. काय टिकवायचं आणि काय नाहीसं करायचं याचा निर्णय तारतम्याने करावा लागणार .. तो चुकला तर सगळंच संपलं! संगणकाची system restore करता येते .. आयुष्यात मात्र ते असं चुटकीसरशी करता येत नाही हे भान ठेवून नाहीसं करत राहावं लागणार .. !

पूर्वप्रसिद्धी

field_vote: 
3.666665
Your rating: None Average: 3.7 (3 votes)

प्रतिक्रिया

सगळ्यात पहिला डिजीटल कॅमेरा घेतला तेव्हा फोटो सीड्यांवर साठवले. पुढे एक्स्टर्नल हार्ड-ड्राईव्ह वापरले. घरातल्या एका कंप्यूटरवरून दुसर्‍यावर कॉपी करायला यूएसबी ड्राईव्ह वापरला, स्काईप वापरलं. अजून काही काळानंतर बहुदा माझ्या कंप्यूटरवर मी काढलेले फोटो नसतीलच. वाढत जाणारं इंटरनेट-३जी, ४जी सुविधा, 'ड्रॉपबॉक्स'सारख्या क्लाऊड-सुविधा यामुळे ते शक्य आहे असं वाटायलाही लागलं आहे.

सुरूवातीला स्क्रीनवर फार वेळ वाचताना त्रास होत असे. एल.सी.डी. आणि प्लाझ्मा डिस्पेमुळे डोळ्यांना होणारा त्रास कमी झाला, सवयही झाली. टॅबलेटसारख्या उपकरणांमुळे लोळतानाही स्क्रीनवर पुस्तकं वाचता येतात. विमानाची तिकीटं, बोर्डींग पासेस मोबाईलवरून, कागदाशिवाय वापरता येतात.

आपल्याकडेही हा फरक पडतो आहे. सरकारी ऑफिसातही इमेलवरून अनेक कामं होतात असा अनुभव आहे. पण अजूनही दोन ओळींचं आमंत्रण वर्ड-डॉक्यूमेंटच्या रूपात येतं तेव्हा वैताग येतो.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

फोटो नीट आला नाही तर? म्हणून एकाच पोझचे अनेक फोटो घेतलेले असतात. त्यातले नको असलेले डिलिट केले जात नाहीत.

अवांतर : बोर्डिंग पासेस (भारतात) कागदाशिवाय कसे वापरता येतात?

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

--------------------------------------------
ऐसीव‌रील‌ ग‌म‌भ‌न‌ इत‌रांपेक्षा वेग‌ळे आहे.
प्रमाणित करण्यात येते की हा आयडी एमसीपी आहे.

फोटो नीट आला नाही तर? म्हणून एकाच पोझचे अनेक फोटो घेतलेले असतात. त्यातले नको असलेले डिलिट केले जात नाहीत.

थोडी शिस्त लावली तर हे ही होतं. स्टोरेजची जागा मर्यादित होती तेव्हा हे अगदी काटेकोरपणे होत असे, आजकाल माझी शिस्त कमी झालेली आहे.
त्याशिवाय डिजीटल एसेलारमधे 'रॉ' फॉर्ममधे फोटो रेकॉर्ड करता येतात. अनेक फोटोंच्या रॉ फायली आवश्यक नसतात, त्या ही उडवाव्या लागतात.

अवांतर : बोर्डिंग पासेस (भारतात) कागदाशिवाय कसे वापरता येतात?

भारतात आज नाही तर, उद्या असेल. न्यूयॉर्क ते वॉशिंग्टन डीसी या बस प्रवासासाठीही काही सहप्रवाशांनी मोबाईलवरून तिकीटाची पिडीएफ वापरल्याचं पाहिलं होतं. एस्टीचं आरक्षण करायला घराबाहेर पडायला लागणार नाही असा विचार दहा वर्षांपूर्वी अचाटच वाटला असता. भारतातही स्मार्ट फोन्स लोकप्रिय होत आहेतच की!

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

---

सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.

>>न्यूयॉर्क ते वॉशिंग्टन डीसी या बस प्रवासासाठीही काही सहप्रवाशांनी मोबाईलवरून तिकीटाची पिडीएफ वापरल्याचं पाहिलं होतं.

असू दे असू दे. Smile

आमच्या देशातसुद्धा रेलवेत पीडीएफ चालते म्हटलं. Smile
पण आमच्या देशात विमानतळावर सुरक्षा जांच झाल्यावर बोर्डिंग पासवर शिक्के मारतात. म्हणून सध्या बोर्डिंग पास छापावा लागतो. Sad

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

--------------------------------------------
ऐसीव‌रील‌ ग‌म‌भ‌न‌ इत‌रांपेक्षा वेग‌ळे आहे.
प्रमाणित करण्यात येते की हा आयडी एमसीपी आहे.

...आमच्याही देशात सुरक्षेचा जाच झाल्यानंतर कागदी बोर्डिंग पासांवर शिक्क्याने नाही, तरी मार्कराच्या रेघोट्यांनी विद्रूपीकरण करताना पाहिलेले आहे. अँड्रॉइडावरच्या बोर्डिंगपासांचे नेमके काय करतात, हे ते एक 'जाचक' जाणोत, नि दुसरा तो एक जगन्नियंता जाणे.

सांगण्याचा मतलब, आम्ही तो अँड्रॉइडवरचा बोर्डिंगपास वापरणार्‍या जमातीतले नाही. (आम्ही जुन्या जमान्यातले. कागद वापरणारे. उद्या सर्व काही "पेपरलेस" होणे कसे शक्य आहे, हे समजू न शकणारे.) सबब, अनुभव नाही, आणि म्हणून कल्पना नाही. (पण आता कुतूहल मात्र चाळवले गेले आहे, ते किती दिवस टिकते, ते पहायचे. "आपल्याला काय करायचे आहे, म्हणा! जिस रास्ते से गुज़रना नहीं, उस रास्ते का ज़िक्र क्यों?" असो.)

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

"ताजे वर्तमानपत्र" एक दिवसात रद्दी होते.
वापरातली वस्तू काही बिघाड झाल्यास कचरा ठरते.
पूर्ण ब्रह्म मानलेलं अन्न पोट भरताच खरकटं ठरतं, उष्टं म्हणून टाकलं जातं.
आजची जवळची माणसं, विशेषतः पालक उद्या परावलंबी बांडगुळेही वाटू लागतात.
कशाचंही मूल्य ठरवणारा महत्वाचा फॅक्टर्/घटक म्हणजे "काळ ".
तूर्तास इतकेच. फुरसतीत परतेन.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

--मनोबा
.
संगति जयाच्या खेळलो मी सदाहि | हाकेस तो आता ओ देत नाही
.
memories....often the marks people leave are scars

पूर्ण ब्रह्म मानलेलं अन्न पोट भरताच खरकटं ठरतं, उष्टं म्हणून टाकलं जातं.

फार कशाला, पूर्णब्रह्म मानले गेलेले अन्न हे पोट भरल्यानंतर पचवून झाल्यावरही टाकाऊच ठरते. "हे सृष्टिचे कौतुक जाण बाळा".

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

गाण्याच्या एमपी थ्री फाईल्स युनीक करण्याचं प्रोजेक्ट हाती घ्यायचा विचार गेली अनेक वर्ष चालू आहे.

Kishore Kumar - Pyar Diwana hota hai.mp3
Pyar_Diwana_hota_hai.mp3
Pyar_Diwana_hota_hai_mastana_hota_hai.mp3
Kati Patang- Pyar Diwana Hota Hai.mp3
03-Kati Patang-Pyar Diwana Hota Hai.mp3
RD_Pyar Diwana Hota Hai.mp3

अश्या फाईल्स मधून एकच फाईल ठेवणे हे मोठेच अवघड काम आहे.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

--------------------------------------------
ऐसीव‌रील‌ ग‌म‌भ‌न‌ इत‌रांपेक्षा वेग‌ळे आहे.
प्रमाणित करण्यात येते की हा आयडी एमसीपी आहे.

वा! एकदम पराधीन आहे जगती आठवले:

अंत उन्नतीचा पतनी होई या जगात
सर्व संग्रहाचा वत्सा नाश हाच अंत
वियोगार्थ मीलन होते, नेम हा जगाचा

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

- ऋ
-------
लव्ह अ‍ॅड लेट लव्ह!

'नाहिसं करण्याचा' प्रवास खूप छान व्यक्त केला आहे.
एक जाणवलं ते लिहिते. "थोडक्यात काय तर मी सारखं काहीतरी नाहीसं करत असते." या वाक्यावर लेख "समेवर" येता येता थोडा चुकला. माझ्या मनात त्या आधीचं वाचता वाचता असं चित्र तयार झालं की : "थोडक्यात काय तर मी सारखं काहीतरी नाहीसं करण्याचा प्रयत्न करत असते, पण होतं उलटच. " असो. वाचायला मजा आली.

अवांतरः 'पूर्वप्रसिद्धी' च्या पानावरचा 'इंफाळचा परिसर' फारच आवडला.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

ऋता, हं, समेवर येण्याचं वाक्य वेगळं असू शकलं असतं तुम्ही म्हटल्याप्रमाणे - पण तसं नाही होत प्रत्यक्षात - अजून तरी Smile

म्हणजे ज्या गोष्टी नाहीशा केल्या त्या पुन्हा येत नाहीत - पण त्याच प्रकारच्या अन्य गोष्टी येत राहतात - त्या तशाही येणारच - आधीच्या गोष्टी असोत किंवा नाहीशा होवोत!!

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

जुन्या, कालबाह्य झालेल्या कागदपत्रांचं 'नष्ट'चर्य वेळोवेळी संपवावं हे बरं. कुठल्याशा व्हिडीओत जुने कागद, जुन्या मेल्स, जुने एसेमेस वेळोवेळी फेकून देणं याने मनावरचा ताण कमी होतो असं पाहिलेलं आहे.
लेख तर आवडलाच.

  • ‌मार्मिक0
  • माहितीपूर्ण0
  • विनोदी0
  • रोचक0
  • खवचट0
  • अवांतर0
  • निरर्थक0
  • पकाऊ0

उसके दुष्मन है बहुत, आदमी अच्छा होगा