प्लानेट, वाईट वाटलं हे वाचून.

माझी आई कर्तबगार बाई होती; तिच्या काळातल्या बहुतेक स्त्रियांना सुपरवुमन सिंड्रोम होता; तिलाही होता. मी १३ वर्षांची असताना ती गेली. त्यामुळे आई ही बाई व्यक्ती म्हणून काय, कशी होती हे मला कधीच समजलं नाही. आता मला त्याबद्दल वाईट वाटतं. तिच्यासाठीही. तिला तिच्यासाठी जगायला वेळच मिळाला नाही.

आपण कधी शारीरिकदृष्ट्या घरच्यांपासून लांब असतो, कधी मानसिकदृष्ट्या. लोक आजूबाजूला असले तरीही एकटेपणा राहतोच. कुणाचा एकटेपणा कमी असतो, कुणाचा जास्त.

तुम्हाला जमलं तर बाबा आणि भावाशी बोलून बघा. त्यांना स्पष्टच सांगून बघा की, छोटीशी काही वस्तू पाठवली तरी तुम्हाला आनंद होईल. किंवा भारतातच मिळतात अशा काही गोष्टी तुम्हीच मागा त्यांच्याकडे. आता तुम्ही शारीरिकदृष्ट्या त्यांच्यापासून पुरेश्या लांब आहात, मोठ्या आहात, तुमचं स्वतःचं स्वतंत्र आयुष्य आहे. जुन्या चांगल्या गोष्टी तेवढ्या जवळ ठेवल्यात तर पुढे आनंद मिळवणं आणखी सोपं होईल कदाचित.

कॉमिक रिलीफ म्हणून 'गिलमोर गर्ल्स' मालिका बघा.

हे वाचून मानसिक धक्का बसला. माझ्या आईलाही सुपरवुमन सिंड्रोम होता. अनेक बाबतीत माझं तिच्याशी पटायचं नाही. पण तरीही तिने आमच्यासाठी जे काय केलं त्याची जाणीव सदैव मनांत आहे. प्रेमस्वरुप आई सारख्या भावनिक कवितांनी वाहवून जाणाऱ्यातला नसलो तरी, आयुष्यात तिच्या आस्तित्वाचा आम्हाला झालेला फायदा आम्ही नजरेआड करु शकणार नाही. ती अत्यंत स्पष्टवक्ती होती पण तिला कधी टॉक्सिक म्हणावं असं वाटलं नाही.

भारतीय संस्कृती मध्ये आई या शब्दाचा गौरव केला आहे

असे म्हणता? माझी समजूत होती की मातृत्व ही अमेरिकन खासियत आहे म्हणून. कधी 'मातृत्व, आणि सफरचंदावर भाजून मळलेले पीठ घालून भाजून तयार केलेले पक्वान्न^१, यांच्याइतके अमेरिकन'^२ हा (अमेरिकन) वाक्प्रचार ऐकला नाहीयेत काय?

असो. अमेरिकेप्रमाणेच (तुम्ही म्हणता तर) भारतीय संस्कृतीतसुद्धा मातृत्वाचा (नको तितका) उदोउदो, मखरात बसविणे, हे होत असेलही कदाचित. (त्यामागे, एकीकडे मखरात बसवून दुसरीकडे पायदळी तुडविण्याचा पुरुषी कावा आहे, असा स्त्रीवाद्यांचा दावा असतो. त्यात तथ्य नाही, असे निदान मी तरी छातीठोकपणे म्हणू शकणार नाही. आणि, हे भारतीय किंवा अमेरिकन संस्कृतींतच नव्हे, तर थोड्याफार फरकाने जागतिक पातळीवर होत असल्यास निदान मला तरी आश्चर्य वाटणार नाही. आफ्टर ऑल, कितीही म्हटले तरी मातृत्व ही अमेरिकन खासियत असण्याचे काही कारण निदान मला तरी दृग्गोचर होत नाही. परंतु ते एक असो.)

तुमच्या कटु अनुभवांबद्दल अजिबात आश्चर्य वाटत नाही. मात्र, तुमच्या (किंवा फॉर्दॅट्मॅटर कोणाच्याही) आईची बाजू न घेता, ही सगळी भानगड पर्स्पेक्टिवमध्ये घालण्याचा हा अल्पसा प्रयत्न.

१. जगात सगळ्या प्रकारची माणसे असतात. किंबहुना, It takes all sorts to make a world असे म्हटले जाते. जगात चांगली माणसे असतात, वाईट असतात; प्रेमळ असतात, दुष्ट असतात; सज्जन असतात, हलकट असतात; सरळमार्गी असतात, लबाड असतात; मनमिळाऊ असतात, खतरूड असतात; निःस्वार्थी असतात, स्वार्थी असतात; बिनाइन असतात, टॉक्सिक असतात. हे गृहीतक मान्य असायला मला वाटते हरकत नसावी.

२. आई ही बोलूनचालून एक मनुष्य आहे, हेदेखील सर्वपक्षी मान्य नसण्याचे काही कारण नसावे.

आता, १. आणि २. यांना छेद देता, आईच तेवढी वाईट, दुष्ट, हलकट, लबाड, खतरूड, स्वार्थी, टॉक्सिक, वगैरे असू शकत नाही, या म्हणण्याला काहीही अर्थ नाही; आधार तर नाहीच नाही. (आय मीन, तिनेच काय घोडे मारलेय? तीही माणूसच आहे ना? मग जगातली इतर माणसे जर वाईट, दुष्ट, हलकट, लबाड, खतरूड, स्वार्थी, टॉक्सिक, वगैरे असू शकतात, तर तीच तेवढी का नसावी?)

आईने चांगले, प्रेमळ, सज्जन, सरळमार्गी, मनमिळाऊ, निःस्वार्थी, बिनाइन, वगैरे वगैरे असावे, ही केवळ एक सामाजिक अपेक्षा आहे. तिने तसे असण्यात अपत्याच्या दृष्टीने असलेले फायदे मी नाकारणार नाही, परंतु म्हणून तिने तसे(च) असणे हे(च) नैसर्गिक आहे, डीफॉल्ट स्थिती आहे, वगैरे मानणे ही दिशाभूल आहे, (स्वतःचीच) फसवणूक आहे, स्टीरियोटाइप आहे. (फार कशाला, हे 'नॉर्मल' असण्याबाबतसुद्धा मी साशंक आहे. एक तर 'जगातल्या पन्नास टक्क्यांहून अधिक आया या चांगल्या, प्रेमळ, सज्जन, सरळमार्गी, मनमिळाऊ, निःस्वार्थी, बिनाइन, वगैरे असतात' असे दाखवून देणारे कोणतेही सर्वेक्षण निदान माझ्या तरी ऐकण्यात नाही; आपल्या ऐकण्यात असल्यास जरूर कळवावे. (सांगोवांगीच्या गोष्टी म्हणजे विदा नव्हे.) दुसरे म्हणजे, असे काही समजा सर्वेक्षणाअंती उघडकीस जरी झाले, तरी, या 'नॉर्म'मागे नैसर्गिक वृत्तीचा भाग किती, नि सामाजिक कंडिशनिंग किती, हेदेखील प्रश्नांकितच आहे.) तर ते एक असो.

हॅविंग सेड दॅट,

नेहमी चांगल्या आई बद्दल बोललं जात, मला एक वाट मोकळी करून द्यायची होती माझ्या विचारांना

इथवर ठीक आहे. बोले तो, ही तुमची खाजगी बाब असली, तरी इथे चव्हाट्यावर ती चर्चायची की नाही, हा सर्वस्वी तुमचा प्रश्न आहे. (I wouldn't have done it, had I been you; but, after all, I am not you. My personal matters, good or bad, are none of anybody's business, ही माझी विचारसरणी असेलही, परंतु ती तुमची (तथा सगळ्या जगाची) असणे हेच इष्ट आहे, असे मला कितीही वाटले, तरी तसा आग्रह मी धरू शकत नाही. त्यामुळे, चालू द्या.)

मात्र,

आणि जर तुमची आई टॉक्सिक असेल तर मला नक्की सांगा.. मला तेवढीच सोबत..

इथल्या लोकांच्या आया टॉक्सिक असतीलही, किंवा नसतीलही. परंतु, ही अत्यंत खाजगी बाब, ना ओळखीच्या, ना पाळखीच्या, अशा तुमच्याबरोबर, शिळोप्याच्या गप्पा मारल्यागत चघळत, लोक शेअर काय म्हणून करतील, नि इथे चव्हाट्यावर नक्की काय म्हणून मांडतील, असे तुम्हाला वाटते? आणि, तेही, of all the things, तुम्हाला कंपनी म्हणून?

की, हा लोकांना बोलते करून त्यांचा खाजगी डेटा हार्वेस्ट करण्याचा, सोशल इंजिनियरिंगवाला काही प्रकार आहे? (In which case, it would be interesting to see how many people fall for it.)

असो.

----------

तळटीपा:

^१ 'सॉसेज'चे मराठी भाषांतर 'डुकराच्या मांसाचे तळलेले भजे' असे करणाऱ्या पठडीतल्या एका इंग्रजी-मराठी शब्दकोशवजा संकेतस्थळावरून 'ॲपल पाय'चे हे भाषांतर जुळविलेले आहे. प्रस्तुत स्थळी 'पाय'चा प्रस्तुत संदर्भात वापरता येण्याजोगा अर्थ 'मांस किंवा फळे इ. वर पेस्ट्री घालून भाजून तयार केलेले पक्वान्न' असा मिळाला. त्याउपर, 'पेस्ट्री'चा प्रस्तुत संदर्भात वापरता येण्याजोगा अर्थ 'भाजून मळलेले पीठ' असा दिला आहे. 'ॲपल'चे (प्रस्तुत संदर्भातील) मराठी भाषांतर 'सफरचंद' असे करण्यासाठी, मला वाटते, शब्दकोशाची गरज नसावी. चूभूद्याघ्या.

^२ थोडक्यात, '(as American as) motherhood and apple pie'. पाठभेद: '(as American as) mom and apple pie', '(as American as) mom, apple pie, and flag', इ.इ. (मातृत्वाप्रमाणेच इतर देशांना राष्ट्रध्वजसुद्धा नसतात!) असो चालायचेच.

"Oh Matthew, we do love you very much"
"I don't want to be loved very much, I want to be LOVED."
"But there's no such thing as love, only proofs of love. Which proof would you have from us ?"

वाचून वाईट वाटले.

वाईट वाटले.

तुमचे अनुभव म्हणाल तर माझी आई टॉक्सिक नव्हती उलट प्रेमळ आणि इतरांच्यात मिसळणारी होती. आवडीच्या वस्तू आवर्जून करणे ही एक प्रेम व्यक्त करायची पद्धत त्या काळी होती. अमच्याकडे पाहुणे ओळखींच्यांची रीघ असायची. कमीतकमी तीन ठरलेले. घर लहान त्यामुळे राहायला येत नसत आणि तसे लांबून येणारे कुणी नव्हते.

आता आया अशा का वागतात याची कारणे म्हणजे
१) एकत्र कुटंब पद्धती. त्यात कोल्ड वॉर असते. स्पष्ट काही नसते पण राग असतो. सासूसासऱ्यांचे लाडके आणि फेवरिटिझम असतो.
२) तो राग मुलांवर काढला जातो.
३) एकत्र कुटुंबात नसले तरी नवऱ्याच्या वागणूकीचा राग असतो। त्या काळी किंवा सरळसरळ घटस्फोट होत नाही आणि राग बाहेर पडतो.
४) जेव्हा परिस्थिती सुधारते तेव्हा वेळ आणि वय निघून गेलेले असते.

तुम्ही कारणं विचारली नाहीत तरी दिलीत. तुमच्या आईला घराबाहेर कुठे तिच्याआवडीच्या ठिकाणी न्या. फरक पडेल नक्की.

मारणे वगळता बाकी सर्व गोष्टी अगदी परफ़ेक्ट नॉर्मल रेंजमधे बसतात असं वाटतं. हा विशिष्ट अपेक्षांतून आलेला भंग असावा.

खरोखर प्रेम दाखवणारी आई असती तर आपली स्वत:ची आई वाटलीच नसती. श्यामची वाटली असती.

मुलाची चाळिशी आली तरी अजून..

"पुन्हा तूरडाळ विसरलास.. जा परत आत्ताच्या आत्ता आणि घेऊन ये"

"कप तिरका होतोय, चहा सांडेल."

"लहानपणापासून तुला इतक्या चांगल्या सवयी लावल्या पण काय उपयोग झाला?"

एकूण आपण अगदीच वाया गेलो, संस्कारातले काहीच बरे उचलले नाही आणि अजूनही वयाने वाढूनही काही सुधारणा झालेली नाही अशा रितीने उपदेश वगैरे हे जोपर्यंत चालू आहे तोवर पाठीवर हात आहे आणि डोक्यावर छत्र आहे याबद्दल निश्चिंती आहे. इतके बस्स.

मूल जन्माला घालण्याचा आणि प्रेमळ, भावनिकदृष्ट्या सुस्थिर असण्याचा सम्बन्ध हा आपणच जोडलेला असतो. आई म्हटली की तिचा Emotional Quotient उच्च असायलाच हवा असं शक्य नाही. वयपरत्वे आणि इतर अनुभवांमधून येणाऱ्या insecurities, भीती तिलाही असणार, इतर मानसिक आजारही तिला असू शकतात, हे मान्य करणं अवघड असलं तरी करावंच लागतं.

माझ्या आईला देखील सुपर वूमन सिन्ड्रोम बरीच वर्षे होता. पण त्यात अध्याह्रत अशी आम्हा मुलींकडून कौतुक/ आदर/ तिचं सगळ कर्तृत्व आम्हाला जीवनवश्यक असल्याची पावती मिळत राहण्याची गरजही सामावलेली होती.
मी मोठी होउन,स्वतंत्र आयुष्य जगायला लागल्यावर ही गरज माझ्याकडून सदासर्वकाळ भागेनाशी झाल्यावर मी आपोआप नावडती होत गेले. त्यातच माझी धाकटी बहीण मानसिक आणि आर्थिक दृष्ट्या अजूनही आई बाबांवर अवलम्बून असल्यामुळे, ती आपोआपच चांगली ठरत गेली. काही अंशी मला माझ्या ज्या अचिव्हमेंट्सचा, स्वतंत्र असण्याचा, एकटीने आनंदात राहू शकण्याचा अभिमान होता, त्याच माझ्या आईच्या दृष्टीने वाईट ठरत गेल्या.
आईचं नोकरीतून निवृत्त होणं, बहिणीचं लग्न होउन ती दुसऱ्या गावात राहायला जाणं, या सगळ्यांतून ती आणखी दुरावतच गेली आहे.

सुरुवातीला मलाही या गोष्टीचा त्रास झाला. पण आता माझ्या अनेक मैत्रिणी आई झाल्यावर मातृत्वाबद्दल मी वेगळ्या बाजूने विचार करायला लागले आहे.
या सगळ्यात माझं आई बरोबरच नातं आता टिपिकल आई-मुलीचं राहिलं नाही हे सरळच आहे. आता मी फक्त तिच्याकडे एका मानसिक आधाराची गरज असलेल्या ओळखीच्या स्त्री सारखं पाहते. जमेल तशी मदत करते. पण तिला माझं कौतुक वाटलं पाहिजे ही अपेक्षा सोडून दिली आहे.

सगळे सुपरवुमन सिंड्रोम बद्दल बोलतायत. कारण तो सिंड्रोम सांगण्यास विशेष वाईट वाटत नाही. प्लॅनेट माझी आई मानसिकदृष्ट्या अत्यंत कंट्रोलिंग होती किंवा अनमॅनेजड डिसॉर्डर असलेली होती हे कोणी इथे स्पष्ट लिहीणार आहे का? स्पेशली जेव्हा इथे बऱ्याच लोकांनी वास्तव जगातील ओळख लपवलेली नसताना. तुम्ही अनामिक आहात सो यु कॅन "ॲफोर्ड" इट. असो.

मला माझ्या आईविषयी सांगायचे नाही. बरेही व वाईटही. हा धागा मला तद्दन निरर्थक वाटला. पहील्यांदा येस. नेनेंची प्रतिक्रीया आवडाली.

'काही घेणे नाही, देणे नाही, तरी फट् म्हणता सल्ला द्यायला सरसावून येणे' हा हिंदू समाजाचा स्थायीभाव आहे. (युअर्स ट्रूली नॉट एक्स्क्लूडेड.)

Minding one's own business is not an Indian virtue.

(पण आहे हेच बरे आहे. नाहीतर मराठी संस्थळे ओस पडतील.)

हमरस्ता नाकारताना - सरिता आव्हाड हे पुस्तक याच विषयावर आहे.
https://www.aksharnama.com/client/article_detail/3635

आज तुमची संपली आहे असा मला निरोप झळकेल काय असे वाटते आहे.

हे पुस्तक रडके आहे हा सल्ला मिळाल्याने शालेय जीवनात वाचायचे पूर्ण टाळले होते ते आता वाचले हे एक अर्थी बरेच झाले.
त्या वेळी वाचले असते तर शामच्या आईबद्दल - तिच्या वागणुकीबद्दल - स्वभावाबद्दल विचार करत राहिलो असतो.
पण आता ते एक समाजचित्रण आहे असं मी घेतलं. कादंबरी/कथा माध्यमातून गुंफुन ते ऐतिहासिक झालं.

तुमचं मनोगत वाचलं-
इतक्या प्रांजळपणे लिहिलेलं भावलं आहे.
आपल्याकडे (म्हणजे मराठी-भारतीय लोकांमधे तरी) प्रत्येकावर एक "इमेज" लादलेली असते, आणि बायकांसाठी ती बरेचदा अशक्य कोटीतली (महान, त्यागी वगैरे) असते.
शिवाय -
All happy families are alike; each unhappy family is unhappy in its own way.

काही सल्ला वगैरे द्यायची कुवत नाही.

प्लॅनेट , मला तुमच्या भावनासमजू शकतात. आई वडिलांचे प्रेम न मिळाल्याचे व्रण आयुष्यभर राहतात. हे काही छोटे दुःख नाही. मी early childhood development या विषयात संशोधन करते. त्यामुळे तुम्ही जे बोलताय त्याचे गांभीर्य मला कळते. आपण नेहमी समाजाच्या दबावामुळे या विषयांना वाचा फोडत नाही.  त्याची परिणीती मानसिक त्रासात होऊ शकते.
 
इंग्रजी मध्ये मराठी पेक्षा वेगवेगळ्या आयांची वर्णने आहेत असे मला वाटते. मुलीला न समजून घेणारी आई , स्वार्थी आई, आत्मकेंद्रित आया ह्या त्या बायांना ढोबळ प्रकारच्या खलनायिका न करता दाखवली आहेत. काही उदाहरणे द्यायची झाली तर: Joy Luck Club, Women's Room, Monalisa Smile, East of Eden, If you Tell, The art of Mending. या वाचून तुम्हाला तुम्ही एकट्या नाही असे वाटेल. 
बाप वाईट असू शकतात, भाऊ वाईट असू शकतात, बहिणी वाईट असू शकतात, बायको वाईट असू शकते, तशा काही आया पण वाईट/वेगळ्या असू शकतात. दुर्दैवाने, आईच्या नात्याकडून अपेक्षा एवढ्या मोठ्या असतात की ती बाई त्या कसोटीला उतरू शकली नाही कि मुलांना फार वाईट वाटते. त्या नात्याचे मुलांच्या आयुष्यात एवढे मोठे स्थान असते कि ते नाते जर कमी पडले कि त्याचे दुःख हि मोठे असते. 

तुम्ही स्वतःच स्वतःला समजावता येतेय का पहा. वडिलांशी तुमचे नाते बळकट करा. माया फक्त आईच देते असे नाही, वडीलही देतात. भावाशी बोला. आईशी नसलेले नाते या मुळे भरून येणार नाही पण बोच कमी होईल. तरी पण बरे नाही वाटले तर सरळ counselling घ्या. त्यात काही गैर नाही. 

गेल्या आठवड्यात पंकज भोसलेंचा हा अवनी दोशी यांच्या कादंबरीवरचा लेख वाचला.

अपवादाने आई-मुलीच्या नात्यामध्ये दूरावा असू शकतो.

आई ह्या व्यक्तीला आपल्या संस्कृतीत देव बनवून ठेवलेय. माझी आई देव कधीच नव्हती, माझ्यासाठी तरी नाही. मला आठवतेय तेव्हापासून तिने माझा फक्त छळच केला. तशी बाकीच्या भावंडांशी पण प्रेमाने वगैरे ती वागली नाही. तिला फक्त तिचा स्वार्थ कळायचा. 'मुलगा म्हातारपणाची काठी' म्हणून लहानपणापासून तिने भावाला जवळ केलेले! मी वडीलांची फार लाडकी होते. वडील मला कधीच रागवले नाहीत, त्यामुळे ती माझा फार दु:स्वास करायची असे मला जाणवते.
असो.
मी आई म्हणून कशी आहे? ह्याचा मी जेव्हा विचार करते तेव्हा तर् तिचे वागणे मला फार खटकते.
आज मी लेखिका म्हणून ओळखली जाते, माझे व्यक्तिमत्व बॅलन्स आहे ही देवाची कृपा म्हणायची.
ह्याच भावनेवर आधारीत 'आशा आपराद' यांचे 'दु:ख जे भोगले त्याला.." हे आत्मचरित्र वाचा. आपल्यासारखी माणसे अजून बरीच आहेत जगात! :)

नारसिस्ट असावि

https://www.psychologytoday.com/us/blog/communication-success/201908/di…

नार्सिसिस्टिक?
निदान वर्तनाचे विशेषण म्हणून वापरायचे असेल तर.