फुसके बार – ११ जानेवारी २०१६ पासून पुढचं संकलन

फुसके बार – १२ जानेवारी २०१६
‘
१) उसाचा वाजवी दर किती?

सहकारमंत्री चंद्रकांतदादा पाटील यांच्या उपस्थितीत काही जणांची बैठक. दादा, इथलेच एक शेतकरी आहेत. शिक्षकही अहेत. त्यांना आजच्या बैठकीला बोलवू का?
बोलवा की.
बैठक सुरू.
इकडचे तिकडचे विषय सुरू.
अहो सर, भावाचा विषय काढा की.
अहो, मंत्री विचारत नाहीत, आणि आपणच कसा विषय काढायचा?
नाही, तुम्हीच काढा. मीच सांगतो दादांना. दादा, हे बघा, सर काय म्हणतात उसाच्या दराबद्दल.
बोला सर, किती भाव पाहिजे उसाला तुमच्या म्हणण्याप्रमाणे?
टनाला पंचवीस हजारच्या आसपास पाहिजे.
काय सांगता, इथे तीन हजार देता देता मारामार होती आहे आणि तुम्ही पंचवीस हजाराच्या गोष्टी करताय? कसं काय?
हे बघा दादा, १९७२च्या काळात सोन्याचा दर तोळ्याला ११०-१२० रूपये होता. तर उसाला टनामागे मिळणारा भाव साधारण तेवढाच किंवा त्यापेक्षा थोडाच कमी होता. त्या काळात महाराष्ट्रात साखर कारखान्यांचे पेव फुटलेले नव्हते. पंढरपूर-सोलापूर भागातला ऊस कर्नाटकातल्या बाळकुद्री साखर कारखान्याला जाई. आमच्या भागातील नेते याबाबतीत शेतक-यांना मदत करत, त्यात लबाडीचा भाग नसे. उसाचा जो दर मिळे त्यातल्या शंभर टनामागे दोन टनाचे पैसे सोडून इतर उसाचे पैसे शेतक-याला देत. दोन टनाच्या बाबतीत त्या शेतक-याला रोखीने पैसे न देता त्याबदल्यात त्याला तेवढ्या रकमेचे सोने द्यायचे. त्यामागचे कारण असे सांगायचे, की पुढच्या कुठल्या वर्षी पाऊस झाला नाही अन मुलामुलीचे लग्न करायचे झाले, तर पैसे कोठून आणणार? गरज पडल्यास दर वर्षी अशा पद्धतीने जमवलेले सोने मोडून त्यासाठी लागणारे पैशाची सोय तरी त्यावेळी करता येईल.
आता सोनं दहा ग्रॅमला पंचवीस हजाराच्या आसपास घोटाळते आहे. बाकी किती तरी गोष्टींमध्ये सोन्याच्या भावाशी तुलना करतात. उसानेच काय घोडे मारलेय? म्हणजे उसाचा भाव एवढा नाही तरी निदान त्याच्या आसपास तरी असायला पाहिजे की नाही दादा?
हा चांगला डाव टाकलात सर तुम्ही. केव्हापासून शेती करताय?
जेव्हापासून समजू लागले तेव्हापासून.
होय का? सांगा रे, सरांच्या बोलण्यात कोठे गडबड दिसत आहे का?
आणखी काय सर?
उसाच्या या भावाने साखरेची किंमत काय असायला हवी दादा?

२) ये चांदसा रोशन चेहरा
जुल्फोंका रंग सुनेहरा
ये झील सी नीली ऑंखे
कोई राज है इनमें गहरा

या गाण्याचे वैशिष्ठ्य असे की यातली कोणतीही एक ओळ पूर्ण गाण्याच्या चालीवर म्हणता येते. आता याचे येथे प्रात्यक्षिक करून दाखवणे अवघड आहे. पण प्रयत्न करून पहा.

३) ‘होणार सून मी या घरची’ हा हॉरर कम कॉमेडी शो संपतो आहे तेवढ्यात काही जण ‘पसंत आहे मुलगी’ या साधारण तशाच शोची धमकी देत आहेत. काही दिवस तरी आनंदाचे जावेत एवढी साधी इच्छासुद्धा हे लोक पुरी होऊ देत नाहीत.

४) आज दुस-या एका विषयावरून बाजीप्रभू देशपांडेंची आठवण आली. दुस-याचा जीव वाचवण्यासाठी आपण बाजू लावून ठेवायची. आपण जिवंत राहणार नाही याची खात्री असूनही.

तिकडे कारगिलच्या लढाईतला तो कॅप्टन विक्रम बात्रा म्हणतो की उद्याच्या ऑपरेशनमधून जिवंत परत येईन की नाही याची शाश्वती नाही. पण एक नक्की आहे, की मी उद्या तिरंगा फडकवत खाली येईन किंवा मीच त्यात गुंडाळलेला तरी असेन.

कोठून येते ही मानसिक शक्ती?

५) शाळांमध्ये बलात्कार होण्यावरून उच्च न्यायालयाने शाळांमध्ये सीसीटीव्ही लावण्याची सूचना राज्य सरकारला केली आहे. शासकीय अनुदान मिळणा-या शाळांमध्ये याबाबतची सक्ती करण्यास सांगितल्याचे ऐकले. हा विषय इतका गंभीर आहे, तेव्हा अनुदानप्राप्त असो वा नसो, असा भेद करण्याची आवश्यकता का पडली असावी?

६) टीचर्स रूममध्ये ऐकलेल्या काही गोड तक्रारी:

अ) अहो मॅडम, ती मला डार्क शर्ट व लाइट कलरची पॅंट घालायची जबरदस्ती करते. मला नाही आवडत तसे कॉंबिनेशन. पण करू काय?
आ) अहो मॅडम, ती आठवड्यातून एकदा तरी कार्ल्याची भाजी करते आणि मी ती संपवेपर्यंत समोर बसून राहते. मी तिला म्हणतो की तुला कार्ले गाजरासारखे कच्चे खायचे तर खा, हवे ते कर. पण माझ्यावर भाजीची जबरदस्ती करू नकोस, पण ती ऐकतच नाही.
इ) अहो मॅडम, तिने तिला आवडणारा परफ्युम माझ्यासाठी आणून दिला आहे. मी शर्टला इस्त्री केली रे केली, की ती त्यावर स्प्रे मारते आणि तो वास दिवसभर मला सहन करावा लागतो.

फुसके बार – १३ जानेवारी २०१६
‘

१) 'लाजाळू' की ‘स्पर्श करू नकोस’

प्रत्येक जण एखाद्या घटनेकडे कसा पाहतो, त्यावरून काढलेले निष्कर्ष वेगळे असू शकतात.

आता हेच पहाना, लाजाळूच्या झुडपाला आपण तसे नाव देण्यामगे कदाचित कवीकल्पना असावी. हिन्दीतही त्याला छुईमुई किवा लाजवंती असे नाव अहे. मात्र या नावांपेक्षा इंग्रजीतील ‘Touch me not’ हे नाव अधिक समर्पक वाटते. त्याची परवानगी न घेता आपण त्याला हात लावणार आणि वर त्याने आपले अंग आक्रसून घेतल्यावर ते ‘लाजले’ असे आपणच सोयीस्करपणे समजणार. हा कोणता न्याय? म्हणूनच म्हटले, Touch me not हे नाव अधिक समर्पक वाटते. की ते सांगते अहे, की तुझे मला असे हात लावणे मला आवडलेले नाही. येथून गेलास/गेलीस तर थोड्या वेळाने मी पुन्हा उमलेन.

एखाद्या व्यक्तीला वा मुलीला हात लावला व परिस्थितीप्रमाणे ती बावरली व तिने अंग आक्रसून घेतले तरी आपण ती व्यक्ती वा मुलगी लाजली, अशी समजुत करून घेणार का? उलट तो तर विनयभंग ठरू शकेल.

हे म्हणजे वर उल्लेख केलेल्या कवीकल्पनेऐवजी त्याकडे थोडे कायद्याच्या दृष्टीकोनातून पाहण्यासारखे झाले.

यामध्ये मला एका कवितेचे किंवा शेराचे बीज दिसते आहे. कोणी मनावर घेईल काय?

२) आज विवेकानंदांची जयंती. त्यांनी अमेरिकेत जाऊन केलेल्या ‘ब्रदर्स व सिस्टर्स’ या ऐतिहासिक भाषणाची नक्कीच आठवण होणार. ती परिषद विविध धर्मांमधली होती. पण त्या काळात आपल्या धर्मात तरी एकमेकांना ब्रदर्स व सिस्टर्स म्हणण्यासारखी समानता होती का? त्यानंतर शंभरापेक्षा अधिक काळ उलटून गेल्यानंतर आज तरी तशी परिस्थिती आहे का?

अर्थात दोष विवेकानंदांचा नाही, आपला आहे.

३) आजच जिजाबाईंचीही जयंती.

माहेर व सासरच्या दोन घराण्यामध्ये हाडवैर असल्यामुळे लग्नानंतर त्यांच्या मनाची जी तगमग झाली असेल, त्यावर कोणी सविस्तार भाष्य केल्याचे पाहण्यात आहे का?

ते सगळे पचवून अस्थिर राजकीय वातावरणात धीराने राहणे व एवढेच नाही तर त्यातून ‘पुढचा मोठा’ विचार करणे हे खरोखरच थोर काम आहे.

४) महात्मा फुलेंच्या चौथ्या व पाचव्या वंशजांपैकी काही जण संघाच्या शिवशक्तीसंगमात सहभागी झाले होते. याचीही बातमी झाली आहे. तीही तशी व्हायला नको होती. ते कुठल्या समाजवादाचा उद्घोष करणा-या पक्षाशी संबंधित असते, तर त्यांचे कौतुक केले गेले असते. मग भलेही त्या पक्षाचा प्रत्यक्ष समाजवादाशी काही संबंध नसेना का! किंवा काही विशेष करत नसते तरी कोणाला त्यांच्यात रस वाटला नसता.

मात्र तसे न होता ते संघात असल्याचे दिसल्यामुळे काही जणांचा मुड गेला आहे. अर्थातच त्यांना हे आवडलेले नाही.

आता कोणी म्हणत आहेत, की ते महात्मा फुले यांचे थेट वंशज नाहीत. कारण त्यांच्या दत्तक पुत्राला एक मुलगी होती, त्यामुळे त्यांचे थेट वंशज आता होले या नावाचे आहेत. तरी ‘ले’ सामायिक आहे हे विशेष.

शिवछत्रपतींच्या आजच्या वंशजांपैकी एकजण जवळजवळ सदैव तारेत असतात, तर दुस-यांना बळेबळे घोड्यावर बसवून त्यांच्या नावाने राजकारण केले जाते. हा आणखी एक प्रकार.

चार पिढ्यांमध्ये एवढा गोंधळ, तर इतर वंशावळींमध्ये काय होत असेल? एकूण ही ‘वंशज’ वगैरे भानगड मोठी किचकट आहे.

५) 'दहशतवादी' अफझल गुरू आणि त्याचा हुशार मुलगा

दहशतवादी कारवायांच्या आरोपांखाली फाशी दिला गेलेला अफझल गुरू याच्या मुलाला दहावीच्या परीक्षेत ९५% गुण मिळाल्याची बातमी वाचली.

वडलांना झालेल्या शिक्षेमुळे त्याच्याकडे समाजाचे डोळे नेहमी वेगळ्या नजरेने रोखलेले असणार. त्यातून अभ्यासावर लक्ष केंद्रित करणे हे काही साधे काम नाही.

तेव्हा दहशतवाद्याचा मुलगा म्हणून त्याची टिंगल करण्यापेक्षा त्याला या कामगिरीत साथ देणा-या त्याच्या कुटुंबियांचे स्वागत करू या. एक कुटुंब चांगल्या मार्गाला लागल्याचा चांगलाच परिणाम समाजावर होईल.

६) स्टार गोल्ड एचडी हे भलतेच धाडसी चॅनल आहे. सिनेमा चालू असताना मधूनमधून दाखवल्या जाणा-या जाहिरातींमध्ये ’थर्टी मुव्हीज टू वॉच बिफोर यू डाय’ मध्ये चक्क सिंघमचे नाव होते.

आता हा सिनेमा पाहिलाच नाही म्हणजे भरपूर जगायला मोकळे. अन्यथा इतका विनोदी सिनेमा पाहतानाच हसून हसूनच जीव जायचा.

फुसके बार – १४ जानेवारी २०१६
‘

१) छोटी क्रांती

पूर्वी ब-याच घरांमध्ये नवरा संडासला निघाला की त्याच्या तांब्यात पाणी भरून देण्याचे काम त्याच्या बायकोकडे असे. अर्थातच विधी उरकून परत येईपर्यंत त्याची वाट पहात बसणे आणि नंतर हातापायावर पाणी घालण्याचे कामही तिचेच.

आजही ग्रामीण भागात काही ठिकाणी ही प्रथा चालू असू शकेल.

त्या काळामध्ये निमशहरी भागातली एक मुलगी निम-निमशहरी भागात लग्न करून गेली. त्या काळात सहसा एकत्र कुटुंबपद्धती होती.
तर सांगायचे म्हणजे सकाळी उठल्यावर घरातली एक छोटी तिला सांगायला आली की काका संडासला चाललेत.
थोड्या वेळाने तिच्यापेक्षा मोठा मुलगा जो असेल, तो सांगायला आला, की काका संडासला चाललेत.
हिने ‘ठीक आहे’ म्हणून सांगितले.
मग थोड्या वेळाने मधली जाऊ सांगायला आली की अगं तो संडासला चालला आहे. त्यावर हिने ‘तर मग काय’ असे भाव चेह-यावर आणले.
मग मात्र मोठी जाऊ सांगायला आली.
तोच निरोप.
मग मात्र ही म्हणाली, अहो चार वेळा हाच निरोप मिळाला आहे. चालले आहेत,चाळे आहेत, तर जाऊ देत. मी काय करू?
जाऊबाईंचा चेहरा असा झाला की आता हिचे काय करू!
अगं, काय करू काय विचारतेस, जा त्याच्या लोट्यात पाणी घाल.
हिला हा मोठाच धक्का.
काऽऽय, मी नाही असली कामे करणार. त्यांचे त्यांना लोट्यात पाणी भरून घेता येत नाही का? जायचे तर जाऊ दे नाही तर तसेच बसू दे.
अर्थातच तिचे राव थोड्या वेळाने सेल्फसर्विस करून विधीसाठी प्रस्थान ठेवते झाले.
झाले, जवळजवळ दिवसभर घरात तोच विषय. तरी मी सांगत होते की शिकलेली मुलगी नको घरात आणायला. पण माझे कोणी ऐकेल तर खरे ना!

दोनतीन दिवसांनंतर घरातले सारेच राव सेल्फसर्विस करू लागले. कारण त्यांच्या बायकांनी ही तसे करत नाही तर मी का करू हा पवित्रा घेतला.

छोटी क्रांती. कधीकधी कोणी तरी निर्धाराने एखाद्या गोष्टीला 'नाही' असे म्हणण्याचा अवकाश असतो.

२) प्राचीन भारतीय विज्ञानावरील प्रदर्शन

डेक्कन कॉलेजमध्ये नुकतेच प्राचीन भारतीय विज्ञान यावर तीन दिवसांचे प्रदर्शन भरवले होते. विविध सत्रांमध्ये माधवन नायर, चिदंबरम यांच्यासारख्या नामवंत शास्त्रज्ञांची भाषणे झाली. मी कोणत्याच भाषणांना हजर राहू शकलो नाही तरी प्रदर्शनाला भेट दिली.

एक विभाग होत तो अग्निहोत्राशी संबंधित. त्यावर चालू असलेल्या संशोधनाशी संबंधित. माहिती देण्यासाठी देसाई कॉलेजमधील मुले होती.
अग्निहोत्र चालू असताना आसपासच्या हवेचे घेतलेल नमुने व नेहमीची हवा यांच्यात वाढणा-या बॅक्टेरियाच्या वाढीतील फरक, त्याच पद्धतीने अग्निहोत्रातून राहिलेल्या राखेपासूनही तशीच केलेली परीक्षा वगैरे दाखवत होते. त्याचा उपयोग घरातील, रूग्णालयातील जागा प्रभावी पद्धतीने निर्जंतुक करण्यासाठी करता येईल अशी शक्यता व्यक्त केली गेली होती.

अग्निहोत्राशी संबंधित सामग्रीत तांदूळ, गाईच्या शेणापासून केलेली गोवरी आणि गायीच्या दुधापासून केलेले तुप हे तीन घटक.
दिवसांतून दोन वेळा करायचा उपचार. सुर्योदयाच्यावेळी व सुर्यास्ताच्या वेळी दोन्हीवेळी म्हणायचे मंत्र वेगळे.

त्यांना विचारले की गायीच्या ऐवजी म्हशीच्या शेणाची गोवरी आणि म्हशीच्या दुधाचे तुप वापरले तर काय फरक पडतो? लगेच उत्तर आले, की त्यापासून कार्बन मोनॉक्साइड तयार होतो, तो विषारी असतो. गायीच्या शेणापासून बनलेल्या गोवरीपासून तसे होत नाही. त्यांना म्हटले, पूर्ण ज्वलन झाले की कशापासूनही कार्बन डायॉक्साईडच बनेल, मोनॉक्साइड नाही. तेव्हा हा दावा योग्य नव्हे. मग उत्तर आले की गायीच्या व म्हशीच्या आतड्यातील जीवाणूंमध्येही फरक असतो, त्यामुळेही रिझल्ट वेगळे असतील. म्हटले की तुम्ही तर ते जाळताच आहात, मग वेगवेगळ्या जीवाणुंनी काय फरक पडेल?

यावर मग ४० वर्षांपासून यावर संशोधन करणा-या कोणाचा तरी दाखला दिला गेला आणि त्यांनी म्हशीपेक्षा गायीपासून मिळणा-या पदार्थांपासून मिळालेले रिझल्ट्स चांगले आहेत असे सांगितले आहे असे ती मुले म्हणाली.

एकूण बॅक्टेरियांच्या वाढीपेक्षा इतर बाबतीतील संशोधनासाठी आणखी बराच पल्ला गाठणे बाकी आहे असे दिसले.

अग्निहोत्रातून वा यज्ञातून ऑक्सिजन मिळतो असे म्हणणारे अज्ञानी असतात, अर्धवट माहितीवर बिनधास्त चुकीचे दावे करत असतात. त्यामुळे हे प्रकार हास्यास्पद होतात.

अक्कलकोटमध्ये अग्निहोत्रावर संशोधन चालते ही माहिती जवळजवळ ३० वर्षांपूर्वीची आहे. असे जर निश्चित दावे करणारे निष्कर्ष काढता येत असतील, तर आजवर या गोष्टी रोजच्या व्यवहारात वापरात का आलेल्या नाहीत हा प्रश्न पडतो. याबाबतीत ब्रिटिशांना किंवा इतक्या दशकांच्या कॉंग्रेसच्या राजवटीला दोष देऊन चालणार नाही.

जर्मनीसह इतर अनेक देशामध्येही याबाबतचे संशोधन चालू असल्याचे सांगण्यात आले. पण हे ज्वलन ज्या पात्रामध्ये करायचे त्याच्या आकाराला अवाजवी महत्त्व देण्यापेक्षा भट्टीमध्ये ज्या पद्धतीने ज्वलन होते त्या पद्धतीने हा विधी पार पाडला तर काय फरक पडतो या व अशा प्रश्नांना उत्तरे मिळत नाहीत. तर मग इतकी दशके संशोधन झाले म्हणजे नक्की काय झाले असा प्रश्न पडतो.

याच प्रदर्शनामध्ये आणखी एक प्रयोग दाखवण्यात आला. कल्हई लावणा-याकडे हवेचा पुरवठा करण्यासाठी जी फुंकणी असते, त्यातून हवा सोडून त्यावर वजनाला अगदी हलकी अशी थर्मोकोलची चौकोनी वस्तु उडलेली दाखवण्याचा ‘पराक्रम’ दाखवण्यात आला.

व्हर्टिकल लिफ्ट या तंत्राप्रमाणे विमान कसे उडवता येऊ शकेल याचेही प्रात्यक्षिक होते. त्याची तुलना कशाशी केली होती तर धनुष्याची प्रत्यंचा ओढल्यानंतर व बाण सोडल्यानंतर बाण तर वेगाने निघून जाईलच, पण त्याच वेळेस धनुष्यही हातातून सोडले तर तेही थोडेसे पुढे जाईल. या तत्वाचा उपयोग विमान उभे उडवण्यासाठी होऊ शकेल असे सांगण्यात आले.

काही वैज्ञानिक सत्ये दडलेले श्लोक रोजच्या पुजेत म्हणले जात असल्याचे सांगण्यात आले. त्यातला एक श्लोक तर एक असे अलॉय (धातुक) करण्याचा फॉर्म्युला सांगतो, की ते कोणतेही रेडिएशन शोषून घेऊ सकते. या धातुकाचा थर विमानावर दिला तर ते विमान रडारलाही शोधता येणार नाही अशी शक्यता आजमावता येईल असे सांगण्यात आले. या धातुकाचा नमुना प्रदर्शनात ठेवण्यात आला होता.

यात एक सर्वात इंटरेस्टिंग वाटणारा प्रयोग पाहण्यात आला. अगस्त्य ऋषींच्या एका श्लोकामध्ये विद्युतघट (बॅटरी) वापरून पाण्याचे पृथ:करण करून हायड्रोजन वायु कसा बनवायचा याचे वर्णन आहे. त्याप्रमाणे बनवलेला एक विद्युतघट तेथे ठेवलेला होता. मात्र हा प्रयोग फारच मूलभूत पातळीवर होता. तो औद्योगिक पातळीवर नेता येईल का किंवा ही पद्धत प्रचलित पद्धतीपेक्षा वेगळी आहे का, वगैरे माहिती सादरकर्त्यांकडे नव्हती.

या विषयावरील संशोधनामध्ये सुसुत्रता येण्यासाठी डेक्कन कॉलेजमध्ये त्याचा विभाग चालू करण्याचा मानस असल्याचे सांगितले गेले.

संस्कृत ग्रंथांचे परंपरागत ज्ञान भटजींकडे; मात्र त्यांना शास्त्राचा (विज्ञानाचा किंवा शास्त्रीय दृष्टिकोनाचा) गंध थोडाही नाही. तर दुसरीकडे शास्त्रज्ञांनी स्वत:च काही करू म्हटले तरी त्यांना संस्कृतचा गंध नाही. या दुष्टचक्रातून बाहेर पडणे गरजेचे असल्यामुळे यावरील संशोधनाला वेळ लागतो आहे असे सांगण्यात आले.

एकूण दिल्ली अभी बहोत ही दूर है असा प्रकार आहे. पण त्यातून खरोखर काही निष्पन्न होईपर्यंत त्याबद्दल आमच्या पूर्वजांचे ज्ञान वगैरे अभिनिवेशाने होणारी बडबड करण्यापासून वाचाळवीरांना रोखले पाहिजे.

फुसके बार – २१ जानेवारी २०१६
‘

१) नाटकामध्ये एखाद्या पात्राची विंगेत एक्झिट झाल्यावर जर रंगमंचावरची पात्रे “गेला एकदाचा” किंवा “गेली एकदाची” असे एकमेकांना जोरात टाळी देत व अगदी जोरात म्हणत असली तरी ते त्या पात्राला ऐकू आलेले नाही हे प्रेक्षकांनी समजून घ्यायचे असते.

२) एकदा एक मित्राने एक मिनिट किंवा तत्सम कमी वेळात संपूर्ण गणपती अथर्वशीर्ष म्हणू शकतो म्हणून सांगितले. घाई असेल तेव्हा म्हणायला सोयीचे पडते असे त्याचे म्हणणे होते. आणि तसे म्हणून दाखवलेही.

त्याला म्हटले की अरे, त्यासारखे काही तरी वाटले, पण एकही शब्द स्पष्ट म्हणता येत नाही, ना ऐकू येत नाही. तुझा हेतु यातून पुण्य मिळवायचा असेल तर गणपतीला ते नीट ऐकू तरी जायला हवे की नको?

३) सिक्किम हे नुकतेच पूर्ण सेंद्रिय राज्य घोषित करण्यात आले. बारा वर्षांपासून या दृष्टीने प्रयत्न सुरू केले गेले. सिक्किमनेच सर्वप्रथम प्लॅस्टिकपासून मुक्ती मिळवण्यासाठी चळवळ सुरू केली होती. हे अगदी अभिनंदनीय आहे.

अशा छोट्या राज्याला हे सगळे नखरे करणे शक्य आहे, आपल्याला ते शक्य नाही आणि गरजही नाही अशी सोयीस्कर समजुत करून घेऊन कीटकनाशके खात-पित राहू या व गायींच्या पोटात प्लॅस्टिकच्या पिशव्या कोंबत राहुयात.

४) प्रधानमंत्री या एबीपी न्यूजवर प्रसारीत झालेल्या कार्यक्रमामधून अनेक माहित नसलेल्या गोष्टी समजत आहेत. स्वातंत्र्यानंतर सर्वात प्रथम बनलेल्या आंध्र प्रदेशचे गठन करताना तेव्हाचे मद्रासही त्याबरोबर जोडावे अशी प्रमुख मागणी होती. शिवाय यासाठी गांधीवादी नेते पोट्टी श्रीरामुलु यांचे झालेले आमरण उपोषणही मद्रासमध्ये झाले होते. हैद्राबाद वगैरेमध्ये नाही.

आता मद्रास म्हणजे आजचे चेन्नई कोठे आणि आंध्र कोठे हे पाहिले तर या मागण्या अविश्वसनीय वाटतील.

५) प्रधानमंत्री या वर उल्लेख केलेल्या मालिकेत काश्मीरच्या भारतातील सामीलनाम्याचाही भाग आहे.

मुळात आणीबाणीच्या परिस्थितीत महाराजा हरिसिंग यांनी भारतात सामील व्हायचा निर्णय घेतला. तेथे पाकिस्तानी घुसखोरांच्याविरूद्ध लढण्यासाठी भारतीय सेना तातडीने पाठवण्यापूर्वी माऊंटबॅटन यांनी अट घातली होती की तेथे शांतता प्रस्थापित झाल्यावर सार्वमत घेतले जावे. नेहरू व पटेल यांनी त्यास नाइलाजाने संमती दिली होती. परंतु सर्वात मोठा घोळ झाला तो नेहरूंनी रेडिओवरून केलेल्या भाषणात. असे सार्वमत घेण्यास आमची संमती असल्याचा निर्वाळा त्यांनी दिला. निम्म्यापेक्षा अधिक काश्मीर पाकिस्तानच्या ताब्यात असताना असे सार्वमत घेणे व्यावहारिक कसे होईल, याचा विचारही नेहरूंनी तेव्हा केला नाही.

एवढेच नव्हे, तर भारताने सेना पाठवण्याचा निर्णय घेतल्यावर जीनांनीही पाकिस्तानची सेना तेथे पाठवण्याचा आदेश दिला. पण गंमत म्हणजे दोन्ही देशांच्या सेनेची सूत्रे तेव्हाही इंग्रजांकडेच होती. त्यांनी पाकिस्तानचे सैन्य तेथे पाठवण्यास नकार दिला. त्यावेळी जीनानी माउंटबॅटन यांना नेहरूंसमवेत चर्चेसाठी लाहोरला येण्याचे आमंत्रण दिले. त्यावेळीही नेहरूंची भूमिका ही आपली सेना ही काश्मीरवर कब्जा करण्यासाठी आपण पाठवलेली आहे अशी नव्हती. अशा कचखाऊ भुमिकेमुळे भारतसरकार काश्मीरच्या बाबतीत कधीच निर्णायक भूमिका घेऊ शकले नाही. या सर्व परिस्थितीत आणि पाकिस्तानच्या सेनेचा या आक्रमणात हात नसल्याचा निर्णय इंग्लंडने दिला. व त्यांनीच १ जानेवारी १९४८ रोजी पाकिस्तानने घुसवलेले कबिलेवाले अजून काश्मीरच्या भूमीवर असतानाही एकतर्फी युद्धबंदीचा आदेश दिला.

राज्य स्थापनेच्या बाबतीतही आधी आंध्र, मग मुंबईसह महाराष्ट्र अशा एकापाठोपाठ एक राज्यांच्या निर्मितीबाबत नेहरूंचे सगळे अंदाज चुकत गेले. प्रत्येक वेळी परिस्थिती हाताबाहेर गेल्यावर, हिंसाचार झाल्यावरच त्यांनी निर्णय घेतले. प्रत्येक निर्णय त्यांच्या मूळ निर्णयाविरुद्धच होता.

६) शेअर बाजार गेल्या वीस महिन्यातल्या नीचांकी पातळीवर अशी बातमी पाहिली. मुळात देशामधली परिस्थिती गेल्या काही वर्षांमध्ये वाईट असताना, कोणतीही वृद्धी होत नसताना बाजार वाढत कसा गेला याचा प्रश्न कोणालाच कसा पडला नाही याचे आश्चर्य वाटते. जेव्हा वेळ येते तेव्हा पेरूसारख्या नगण्य शेअर बाजारामध्ये झालेल्या घसरणीचे कारण द्यायलाही कमी करत नाहीत. इतक्या पोकळपणावर हे प्रकार चालतात आणि प्रत्येकवेळी सोयीप्रमाणे ते शास्त्र असल्यासारखे आलेख काढून त्याबद्दलचे स्पष्टीकरण दिले जाते.

फुसके बार – १८ जानेवारी २०१६
‘

१) माजी राष्ट्रपती ग्यानी झैल सिंग हे निर्बुद्ध समजले जायचे.

त्याच्याबद्दलचा एक किस्सा मौजच्या दिवाळी अंकात आलेला आहे. विजय कुवळेकरांनी खुशवंत सिंगावर लिहिलेल्या लेखातून.

खुशवंतसिंगांनी त्यांची एक आठवण सांगितली. त्यांच्या विनोदी बुद्धीची एक झलक. ते निवृत्त होण्याच्या दोनेक आठवडे आधी खुशवंत सिंग यांच्या एक पुस्तकाचे प्रकाशन होते. खुशवंत सिंग त्यांची पुस्तके एखाद्या सुंदर स्त्रीला अर्पण करत आणि शक्यतो ती स्त्री प्रकाशनावेळी हजर राहील असेही पहात. प्रमुख पाहुण्याने सर्वात शेवटी अर्पणपत्रिका वाचायची व त्या पुस्तकाची प्रत त्या स्त्रीला द्यायची अशी त्यांची पद्धत असे.

झैलसिंग अर्पणपत्रिका वाचू लागले. “जिने आमच्या अनेक मैफिलींमध्ये रंग भरला, वगैरे वगैरे”. ती स्त्री खुशवंत सिंगांच्या घनिष्ट कौटुंबिक संबंधातली होती. ते एकेक ओळ वाचू लागले, तसे तिच्या लक्षात येऊ लागले की ती अर्पणपत्रिका तिच्यासाठीच आहे व ती खुशीने लालेलाल होत गेली. शेवटी ग्यानींनी तिचे नाव उच्चारले. टाळ्यांच्या कडकडाटात ती व्यासपीठावर आली. आणि तिने खुशवंतसिंगांचे चुंबन घेतले. ग्यानी अगदी बापुडवाण्या चेहयाने तिच्याकडे पहात म्हणाले, “देखो जी, हम तो ठहरे देहाती आदमी, देहात में ऐसा होता है, की जो डाकिया डाक लाता है, उसे कुछ ना कुछ मिलता ही है। लेकिन जो पढ के बताता है, उसे भी चवन्नी-अठन्नी मिल ही जाती है। असे म्हणून ते क्षणभर थांबले आणि तसेच बापुडवाण्या नजरेने बघत म्हणाले की “तो ये रही आप की किताब”. असे म्हणत पुस्तक तिच्या हातात ठेवले. त्यांचा ढंग इतका लाजवाव होता की सर्वांनी टाळ्यांचा कडकडाट करून व हसून त्यांना दाद दिली.

२) याच लेखात भारत-पाक युद्धाच्यावेळचीही खुशवंतसिंगांची एक आठवण सांगितली आहे. न्यूयॉर्क टाइम्सला भारत-पाक संबंधांवर एक लेख तातडीने हवा होता. त्यांनी खुशवंत सिंगना भारतात फोन केला. तेव्हा त्यांना कळले की ते अमेरिकेतच आहेत व ते दीडदोन तासातच भारतात परतायला निघणार आहेत. त्यांनी विचारले की उद्या किती वाजेपर्यंत लेख देऊ शकाल?

या विषयावरचे सगळे संदर्भ त्यांच्या लक्षात होतेच. तेव्हा ते भारतात परतल्यावर दोन-तीन तासांमध्ये हा लेख देता येईल, असे ठरले. विमानातच त्यांनी बराचसा लेख लिहून पूर्ण केला. ठरल्याप्रमाणे टाइम्सवाल्यांचा फोन आला व फोनवरच चाळीस मिनिटांमध्ये तीन हजार शब्दांचा लेख तिकडच्या स्टेनोने उतरवून घेतला. ती म्हणाली की थोडा वेळ घरीच थांबा. लेख वाचून झाल्यावर वाचून दाखवते. बरोबर पाउणेक तासाने पुन्हा फोन आला. भारतीय शब्दांचे स्पेलिंग, अचुकपणा वगैरे सगळे तपासून घेतले.

न्यूयॉर्क टाइम्समधला हा लेख खूप गाजला. त्यांना या लेखाच्या मोबदल्याच्या स्वरूपात शब्दाला सहा रूपये मिळाले होते. तेव्हापासून अनेक परदेशी वृत्तपत्रे त्यांच्याकडून लेख मागवू लागली.

३) मालद्याची हिंसक घटना म्हणजे हिंदू-मुस्लिम जातीय दंगल नव्हती. मात्र “आता खरी ‘हिंदू-मुस्लीम’ दंगल घडवून आणण्याचं निमित्तच संघ परिवाराला मिळणार आहे. संघ परिवाराची कार्यपद्धती बघता एखाद्या मंदिराचा विध्वंस मुद्दामच केला जाऊ शकतो अथवा एखाद्या धार्मिक नेत्याचा खूनही केला जाऊ शकतो. त्यावरून सहज दंगल पेटेल आणि मग ती खऱ्या अर्थानं ‘हिंदू-मुस्लिम’ दंगल असेल.” असे प्रकाश बाळ यांच्या लोकमतमधील एका लेखातील विधान उद्धृत करून राजीव साने यांनी बाळ यांच्या विश्वासार्हतेवर प्रश्नचिन्ह उठवले आहे.

बाळ काहीही म्हणोत, हिंदू-मुस्लिम नसली तरी मुळात मालद्याची घटना जातीयच होती व हिंसक होती. एवढे पुरेसे आहे. पण ती केवल हिंदू-मुस्लिम दंगल नव्हती म्हणून त्यास जबाबदार असणा-यांना बाळ दोषी धरत नाहीत हा त्यांच्या बुद्धीचा दोष आहे. आता ते म्हणतात तशी दंगल झालीच, तर पहा मी म्हटले नव्हते असे होईल म्हणून टीव्हीवर झळकायला तयार. असा हा डाव आहे.

एरवी ते ज्या आक्रमकतेने संघाविरूद्ध बोलतात, तेवढ्याच आक्रमकतेने अशा वाईटाला वाईट म्हणायची त्यांची तयारी दिसत नाही, यातच त्यांचा एकांगीपणा दिसून येतो. संघ दंगल घडवून आणू शकेल असा दावा ते करतात. खरे तर एवढी मोठी हिंसा झाली तरी आपल्याला सरकारी संरक्षण मिळते व कोणतीही मोठी कारवाई होत नाही हे दिसल्यावर कोण अधिक निर्ढावल्यासारखे वागेल व कोणापासून अधिक धोका संभवतो? पण बाळ यांच्यासारख्या ठरवून खोडसाळपणा करणा-यांना हे प्रश्न पडणार नाहीत. मालदा व तेथील भागात असलेली बांगलादेशींची मोठी संख्या पाहता हा देशाच्या सुरक्षिततेचाही मुद्दा आहे. बाळ यांच्यासारख्यांना सोयीकरपणे हे मुद्दे दिसत नाहीत.

४) टीव्हीवरील चर्चेत भाग घेणा-यांना किती बिदागी मिळते? त्यात राजकीय पक्षाच्या प्रवक्त्यांना कदाचित त्यांच्या पक्षाची भूमिका स्पष्ट करायची संधी दिली मिळते म्हणून त्यांना काहीच मोबदला दिला जात नसावा (की दिला जातो?).

मात्र जे राजकीय पक्षांशी संबंधित नाहीत, त्यांना याबद्दल किती मोबदला मिळतो? त्यातही काही प्रमुख वाहिन्या आणि फार प्रेक्षक मिळत नसलेल्या वाहिन्या यांच्याकडून मिळणा-या मोबदल्यात फरक असतो का?
मुद्देसूद बोलणा-यांची वानवाच दिसते, पण काही जण नव्हत्याचे होते करून खोडसाळपणे मते मांडताना दिसतात. वर प्रकाश बाळ यांच्या खोडसाळपणाचे उदाहरण दिलेच आहे. ते किती मोबदल्यासाठी असे करायला तयार होतात, त्याचाही अंदाज यावरून येईल.

५) साहित्य संमेलनाध्यक्षांवर टीका करणारा लेख लिहिल्यामुळे संमेलनात असलेल्या चपराकच्या स्टॉलवरील आयोजकांनी जबरदस्तीने हलवले. खरे तर हा लेख संमेलन चालू होण्यापूर्वीच प्रसिद्ध झालेला आहे. त्यानंतर चपराक या प्रकाशनाला त्यांचा स्टॉल उभा करण्यास परवानगी कशी दिली?

शिवाय कशाबद्दल आक्षेप असेल तर महामंडळाने त्याबाबतची भूमिका घ्यायला हवी होती. चपराकच्या कोणा प्रतिनिधीने तेथे काही गैरवर्तन केलेले नव्हते. तेव्हा आयोजकांनी त्यांच्या अधिकारात हा उद्योग करण्याचे कारणच नव्हते.

या अशा कारणावरून अशी मनमानी करणा-या या शिक्षणसम्राटांच्या संस्थांमधले वातावरण किती मोकळे असेल याची यावरून कल्पना यावी.

६) काल साहित्य संमेलनात गुलजार यांनी कुसुमाग्रजांची कणा ही त्यांनी रीड या नावाने हिंदीत अनुवादीत केलेली कविता ऐकवली.

त्यांची मूळ मराठी कविता पुढे देत आहे.

कणा

ओळखलत का सर मला?’ पावसात आला कोणी,
कपडे होते कर्दमलेले, केसांवरती पाणी.
क्षणभर बसला नंतर हसला बोलला वरती पाहून,
‘गंगामाई पाहुणी आली, गेली घरट्यात राहुन’.
माहेरवाशिणीसारखी चार भिंतीत नाचली,
मोकळ्या हाती जाईल कशी, बायको मात्र वाचली.
भिंत खचली, चूल विझली, होते नव्हते नेले,
प्रसाद म्हणून पापण्यांवरती पाणी थोडे ठेवले.
कारभारणीला घेउन संगे सर आता लढतो आहे
पडकी भिंत बांधतो आहे, चिखलगाळ काढतो आहे.
खिशाकडे हात जाताच हसत हसत उठला
‘पैसे नकोत सर’, जरा एकटेपणा वाटला.
मोडून पडला संसार तरी मोडला नाही कणा,
पाठीवरती हात ठेउन, तुम्ही फक्त लढ म्हणा!

फुसके बार – २२ जानेवारी २०१६
‘
१) रोहित वेमुला आत्महत्या – इतरांवरील कारवाई मागे घेतल्यावर मूलभूत मुद्द्यांकडे दुर्लक्ष होणार?

आजच इतर चार विद्यार्थांवरची कारवाई मागे घेतल्याचे कळते आहे. याहीपुढे जाऊन आर्थिक मदत, कोणाची तरी गच्छंती यावर हे प्रकरण मिटले, तरी अनेक मूलभूत प्रश्न अनुत्तरीत राहणार आहेत. यात कोठेही दलित अँगल नसताना त्यावरून राळ उठवली गेली. पप्पू, ममता बॅनर्जीच्या पक्षांच्या लोकांनी तेथे भाषणे दिली. पप्पूच्या पक्षाचे सरकार केद्रात व राज्यातही असताना दहापैकी मागच्या नऊ दलित विद्यार्थ्यांच्या आत्महत्या झाल्या. तिकडे ममता बॅनर्जी उघडपणे अनाचाराचे सरकार चालवत आहेत. अशा लोकांना आंदोलनकर्त्यांनी स्वत:ला वापरू दिले. पप्पूला तर आंदोलनकर्त्यांनी याबद्दल एक प्रश्नही विचारला नाही. जणू आधी आत्महत्या केलेल्या दलितांशी त्यांना काही देणेघेणे नव्हते. (या अर्थाने हे आंदोलन ‘दलितां’शी संबंधित नव्हते असे म्हणता येईल).

या आंदोलनाच्या दरम्यान हैद्राबाद विद्यापीठाने या पाच विद्यार्थांची शिष्यवृत्ती सात-आठ महिन्यांपासून बंद केली असा आरोप केला गेला. आजच्या टीव्हीवरील चर्चेत ऐकले की याचा व आंदोलनाचा काहीही संबंध नाही आणि कितीतरी विद्यार्थ्याची स्कॉलरशिप थकलेली आहे. तेथील रचनेत काहीतरी बदल झाल्यामुले हे झाल्याचे व ती यथावकाश एक-रकमी मिळेल असे कळते. यापेक्षा अधिक तपशील माझ्याकडे नाही. तरीदेखील ‘दलिता'च्या पोटावर पाय असा त्याचा प्रचार केला गेल्याचे आपण ऐकले.

मूळ प्रश्न सोडवण्यासाठी काही प्रयत्न न केल्यामुळे काय होईल, की दलितांशी संबंधित प्रश्नावरून काही राजकीय फायदा उठवता येतो का यावर ही सगळीच राजकीय गिधाडे टपून बसतील.

खरे तर आयआयटीतला अभ्यासक्रम न झेपल्यामुळे, कोट्यासारख्या ठिकाणी मानसिक ताण सहन न झाल्यामुळे किंवा असे राजकीय स्वरूपाचे आंदोलन करून आत्महत्या करणारा यांमध्ये फार काही फरक वाटत नाही. सगळ्याच घटना दुर्दैवी आहेत. यात कोठेही कोणाच्या जातीचा प्रश्न नाही. मागासवर्गीय व गरीब अशा मुलांपुढची आव्हाने इतर मुलांपेक्षा वेगळी व मोठी असतात. त्यासंदर्भात मुलांचे प्रभावी समुपदेशन करण्यासाठी देशभरात यंत्रणा उभी करण्यासाठी कोणी प्रयत्न करेल का?

'पहा, या विद्यार्थ्यावरची आधीची कारवाई चुकीची होती, हेच यावरून सिद्ध होते' अशी एक बाजू म्हणेल, तर 'आंदोलन चिघळू नये म्हणून ही भूमिका घ्यावी लागली' असे दुसरी बाजू म्हणेल. मात्र विद्यार्थ्यांनी (मग ते कोणीही असोत) राजकीय आंदोलने करावीत का, हे मूलभूत प्रश्न मागे पडतील किंबहुना अशी आदोलने करण्याचा प्रत्येकाचा हक्कच आहे, हा सोयीचा प्रस्थापित विचारच चालू राहील.

हे प्रकरण शांत झाल्यावरही यातील मूलभूत मुद्द्यांचा पाठपुरावा करत रहायला हवा. तरच आणखी दलित विद्यार्थ्यांच्या नशिबी असा अंत येणार नाही.

२) बिहारमधील नीतिशकुमार सरकारने लालू व त्यांच्या मुलांवरील अनेक खटले मागे घेतले आहेत.

या खटल्यांमुळे कोर्टाचा वेळ वाया जातो, हजारो केसेस कोर्टापुढे प्रलंबित आहेत. त्यामुळे हे पाऊल उचलल्याचे नीतिशच्या पक्षाचा प्रवक्ता सांगतो आहे. मात्र मागे घेतलेल्या खटल्यांमध्ये जातीय आधारावर लालूच्या पक्षाने पुकारलेल्या बंदमुळे दाखल केलेला खटलाही सामील आहे. हा बंद पाटणा उच्च न्यायालयानेही बेकायदेशीर ठरवला होता.

मी मागेही म्हटले होते स्वच्छ नीतिशनी सत्ता राखण्याच्या व मोदींशी वैयक्तिक स्पर्धा करण्याच्या नादात चिखलात उडी मारली आहे आणि बिहारला वीस वर्षांनी मागे टाकणा-या, भ्रष्टाचार व अनाचाराच्या युगात नेणा-या लालू नावाच्या दैत्याशी संग केला होता. लालूला त्यात गमावण्यासारखे काहीच नव्हते. सौदा होणार होता तो नीतिशनी कमावलेल्या पुण्याईचा. तेच होताना दिसत आहे. अगदी दररोज.

त्यातल्या त्यात एक चांगली बातमी काल वाचण्यात आली. निवडणुकीतील आश्वासनाप्रमाणे नीतिशनी महिलांना ३५% आरक्षणाची घोषणा केली. आता केन्द्रातही हे होण्यास हातभार लागावा.

३) एबीपी न्यूजवरील प्रधानमंत्री ही मालिका

चीनशी संघर्ष

१९६२चे भारत-चीन युद्धावर या मालिकेत एक प्रकरण आहे. भारताचे स्वातंत्र्य आणि चीनमधली क्रांती या घटना साधारणपणे एकाच सुमारास झाल्या. त्यानंतर लगेचच म्हणजे १९५०मध्ये चीनने तिबेटवर कब्जा केला. त्यानंतर पंचशील करारामध्ये भारताला तर काहीही मिळाले नाहीच, पण भारताने तिबेटवरचा हक्क मान्य करून टाकला.

एकापाठोपाठ एक चुका करण्याचा विडाच नेहरूंनी उचलला होता. त्यांचे मित्र व्ही. के. कृष्ण मेनन यांच्यात आणि लष्करप्रमुख थिमय्या यांच्यात एकमेकांचे तोंड न पाहण्याइतपत कडाक्याचे मतभेद. मेनन यांच्या मताप्रमाणे चीनपेक्षा पाकिस्तानकडून धोका अधिक होता, त्यामुळे चीनच्या सीमेवर सैन्य तैनात करायला ते तयारच नव्हते. त्यात नेहरूंनी त्याचे नातेवाईक समजले जाणारे बी. एम. कौल यांना लेफ्टनंट जनरल म्हणून बढती दिली. ते करताना त्यांनी अनेक अधिका-यांच्या वरिष्ठतेचा बळी दिला. त्यावरून चिडून जनरल थिमैया यांनी नेहरूंकडे आपला राजीनामा सोपवला. नेहरूंनी तो नाकारला. परंतु नको त्या गोष्टीत ढवळाढवळ करणे नेहरूंनी सोडले नाही.

चीनचे सामर्थ्य ओळखून त्यांनी चीनशी मैत्री करून युद्ध किंवा संघर्ष करण्याचा प्रयत्न चालवला होता. पण हा प्रकार सशाने वाघाशी मैत्री करण्याचा प्रयत्न करण्यासारखा होता. बरे, ब्रिटिशांनी चिनी लोकांच्या महत्त्वाकांक्षा ओळखूनच तिबेट हा एक ‘बफर’ प्रदेश तयार केला होता. परंतु त्यातून धडा घेण्याऐवजी नेहरूंनी त्यावरचा चीनचा हक्क मान्य केला. त्यानंतर फॉरवर्ड पॉलिसी या नावाने चीनच्या सीमेवर सैन्यबल वाढवण्याचे ठरले. पण जसे अर्थसंकल्पांमध्ये घोषणा तर केल्या, पण त्यासाठी निधीच उपलब्ध न करण्याचे प्रकार चालतात, तसाच प्रकार त्यावेळीही झाला. त्यामुळे या काळात जवळजवळ आठ वर्षे मिळूनही त्याकाळात काहीही भरीव प्रगती झाली नाही.

या सगळ्या प्रकारामुळे चीनने चढाई केली तेव्हा भारतीय सैन्याकडे दारूगोळा नव्हता, पुरेसे अन्न नव्हते, होती ती केवळ हिंमत. केवळ हिंमतीवर लढणारे सैन्य किती टिकणार? मागे मी रेझांग ला च्या लढाईत भारतीय सैन्याच्या कुमाऊं बटालियनमधील अहिर यादव जवानांच्या तुकडीने गाजवलेल्या अतुलनीय पराक्रमाबद्दल लिहिले होते. ज्यांची इच्छा आहे त्यांनी या लढाईचे वर्णन जरूर वाचावे.

अरूणाचल सीमेवर तैनात सैन्याचा चिन्यासारखे दिसणारे पुतळे किंवा चित्रे तयार करून त्यांच्याशी लढून बायोनेटचा वापर करण्याचा सराव चालू होता. पंचशीलचे नाटक चालू होते, तेव्हा लष्कराला सांगून चिन्यांचा कोथळा काढण्याचा सराव बंद करण्यास सांगितले गेले.

या सगळ्या प्रकाराचा परिणाम एकच झाला, भारतीय सैन्याची ससेहोलपट.

दोन्ही बाजूंचे नुकसान तपासले तर भारतीय सैन्याचे १३८३ सैनिक मृत्युमुखी पडले. १०४७ जखमी झाले, १६९६ बेपत्ता झाले तर ४००० सैनिकांना चीनने आपल्या ताब्यात घेतले. या तुलनेत चीनचे ७२५ सैनिक मारले गेले तर १७०० जखमी झाले. तर मग कोणी म्हणेल की मग यावरून भारतीय सैन्य हरले असे का म्हणतात. याचे उत्तर दोन्ही बाजूंच्या सैन्यसंख्येत होते. भारताचे १० ते १२ हजार सैनिक चीनच्या ८०हजारांपुढे कसे टिकणार होते? त्यामुळे चीनने आपला ४३,००० स्वे. किमी प्रदेश व्यापला. नेहरू या काळात काही महिने, काही वर्षे हे युद्ध टिकेल असे भाषणांमध्ये सांगत होते. पण नशीब असे (नशीबच म्हणायला हवे) की एका महिन्यानंतर चीननेच त्यांना जे हवे ते मिळाल्यानंतर युद्ध एकतर्फ़ी थांबवले.

या युद्धापूर्वी चीनने भारताला दिलेला पर्याय अस होता की अरूणाचल प्रदेशचा भाग भारताकडेच ठेवून अक्साई चीनचा भाग चीनला देण्याबाबत मान्यता देणे. पण गवताचे पातेही उगवत नाही त्या प्रदेशावरून काय लढायचे अशी नेहरूंची दूरदृष्टी होती. त्यावर तेव्हाचे खासदार यांनी चिडून व उपरोधाने आपली टोपी काढून विचारले होते की माझ्या डोक्यावरही केस उगवत नाहीत, तर माझे डोके निरूपयोगी समजायचे काय?

मागे वळून पाहिले तर पंतप्रधान नेहरू, व्ही. के. कृष्णा मेनन, ले.ज. कौल हे ती जबाबदारी हाताळण्यास अजिबात लायक नसलेले हे त्रिकूटच लष्कराचा व पर्यायाने देशाचा मुखभंग होण्यास जबाबदार होते असे म्हणावे लागते. आपण देशाचे तहहयात पंतप्रधान झालो आहोत असा समजच जणू नेहरूंनी करून घेतला होता आणि एवढ्या मोठ्या नामुष्कीनंतरही ते त्या पदावरून पायउतार झाले नाहीत. बळींचा बकरा बनवले गेले ते मेनन यांना. एवढे झाल्यावरही आपल्याकडच्या लोकांमध्ये कवित्व शिल्लक होते आणि त्यांनी मेनन यांनी राजीनामा दिल्यानंतर यशवंतराव चव्हाण यांना संरक्षणमंत्री बनवल्यावर त्याला हिमालयाच्या मदतीला सह्याद्री धावला वगैरे उपमा दिल्या. धन्य असते लोकांची.

ब्रिगेडियर जॉन परशुराम दळवी यांनी या सगळ्या तमाशावर हिमालयन ब्लंडर हे पुस्तक लिहिले. त्यावर बंदी आणण्याचे काम मात्र भारत सरकारने तत्परतेने केले. तमाशा म्हणणे योग्य एकाच कारणामुळे वाटत नाही की नेते नेभळट निघाले तरी आपल्या जवानांनी हिमालयातल्या ऐन थंडीत आपले रक्त तिथल्या बर्फात सांडले. पुन्हा म्हणतो, या नेभळटांसाठी.