कोण बरं ही परी? कोन्मरी

तशी मलाही आवडते आवरासावरी.
पण पसारा असलेलं घर,
एखाद्या निवांत रविवारी,
मनापासून आवरुन देणारी,
ही हसरी, सुंदर परी!
आहे बरी लहानखुरी,
पण जगाला भुलवणारी,
कोण बरं ही परी?- "कोन्मरी"

ती मला अलिकडेच भेटली...कुणीतरी तिचा टी-शर्ट्ची घडी घालण्याचा मिनिटभराचा व्हिडीयो फ़ेस्बुकावर टाकला होता. सहज पाहिला आणि सोडून दिला. असे बरेच व्हिडीयो येत असतात. त्यातले सगळेच काही आपण मनावर घेत नाही. पुन्हा काही दिवसांनी तिच्यावरचा लेख वाचला. मग वाटले ही बाई वेगळीच आहे! ह्या जपानी बाईचे नाव- "मारी कोन्डो" आणि वय अवघे ३२! तिचा लोकांची घरे आणि ऑफ़िसे आवरुन देण्याचा व्यवसाय आहे. तिच्या पद्धतीचे नाव "कोन्मरी" (कोन्डोमधलं ’कोन’ अन नावातलं मारी)! कोन्मरी ही केवळ आवरासावरीची पद्धत नसून एक नवीनच जीवनशैली आहे. ती म्हणते की एकदा ह्या शैलीचा स्वीकार केला की माणसे पुन्हा गचाळपणाकडे जातच नाहीत. तिच्या चार पुस्तकांच्या दहा लाखांहून अधिक प्रती खपलेल्या आहेत. मुख्य म्हणजे भोगवादी अमेरिकेतील कित्येकांना तिने आपल्या अत्यल्पवादी जीवनपद्धतीची दीक्षा यशस्वीरित्या दिलेली आहे.

माझ्या घरात आवरासावरीला सुरुवात कुठून करावी हा प्रश्न कठीण होता. माझा अंतर्वस्त्रांचा ड्रॉवर उपसला. गच्च भरलेला! नेहमी वर काय दिसेल ते उचलायचे आणि अंघोळीला जायचे. कपडे धुवून आले की घड्या ड्रॉवरमध्ये खुपसायच्या आणि कसाबसा ड्रॉवर आत सरकवायचा असा शिरस्ता. सटीसामाशी कपाट आणि हा ड्रॉवर आवरला जातो. पण एक-दोन आठवड्यात पुन: येरे माझ्या मागल्या! गडबडीच्या वेळेला कुडता मिळाला तर सलवार गायब. दोन्ही मिळाले, तर ओढणी पसार असली परिस्थिती. बऱ्याचदा सगळ्यात खालची साडी काढतांना सगळ्या साड्यांचा ढीग कोसळायचा, तो तसाच कोंबून मी वरचेवर असलेला सलवार-कुडता घालून बाहेर पडायचे. यू-ट्युब वर विडीयो बघत प्रथम माझे कपडे, स्वयंपाक खोली, शेकडो पुस्तके आणि कॅसेट्स कोन्मरी पद्धतीने आवरायला घेतल्या. जवळ जवळ २०० कॅसेट्स आणि डबल कॅसेट्सचा बूम्बॉक्स ह्या गोष्टी नुसत्या पडीक होत्या. त्या प्रथम मोडीत काढल्या. अभ्यासाची जुनी पुस्तके सेवाभावी संस्थांना दिली. मारीचे "स्पार्क ऑफ़ जॉय" पुस्तक ’किंडल’वर घेतले. (आणखी एका पुस्तकाचा पसारा वाढू नये म्ह्णून किंडलवर!) कोन्मरीने मलाही वेड लावले आणि माझी "साफसफाई मॅरेथॉन" सुरु झाली. मारी म्हणते की रोज हळूहळू आवरत बसू नका. कारण तुम्ही एक खोली आवराल आणि दुसरी आवरायला लागेपर्यंत पहिली मध्ये पुन्हा पसारा वाढेल. एकदम तीन-चार दिवसांत घर असं आवरा की पुन्हा पसारा होणारच नाही. आणि उरलेले आयुष्य मजेत जाईल! कोन्मरी खटाटोपातील माझे काही अनुभव इथे देत आहे.

गहन प्रश्न : कुठल्या वस्तू ठेवायच्या आणि कुठल्या फेकायच्या?

काही तज्ञ म्हणतात की दोन वर्षे वापरली नाही की वस्तू फेकून द्यायची. कधीकधी वाटते की ही कोणाला बरे उपयोगी होईल? मग अशी गरजू व्यक्ती शोधेपर्यंत ती वस्तू तशीच धूळ खात पडून राहते. भेटवस्तू म्हणून आलेल्या कितीतरी वस्तूंचा काही एक उपयोग नसतो. बऱ्याचदा वस्तू फेकली की लगेचच काही कारणाने ती हवी असते. काही वस्तूंचा उपयोग नसला तरी केवळ "पैसे पडलेत" ह्या कारणास्तव आपण त्या ठेवून देतो. कोन्मरी पद्धत ही तर्कावर आधारीत नाही. कारण मूलत: भावनिक विचार (emotional thinking) करणारा माणूस तर्कसंगत विचार (rational thinking) करायला लागला तर पसारा आवरला जाणार नाही. कारण प्रत्येक वस्तू आपण का घेतली व कशी जरुरीची आहे ह्याचे कारण शोधत बसतो. मारी म्हणते की प्रत्येक वस्तू हातात घेऊन स्वत:ला विचारा-"ही वस्तू मला सुख देतेय का?" त्या वस्तूची भविष्यातील उपयुक्तता, कुणी दिली, का दिली, देऊन टाकली तर काय होईल इ. प्रश्न विचारायचे नाहीत. दुसरी गोष्ट म्हणजे आपण काय फेकतोय ते शक्यतो आपल्या आईला सांगायचे नाही. कारण एकदा भावूक मानसिकता आली की वस्तू जमत जातात. आणि आवरणे राहते बाजूला. गेली कित्येक वर्षे मी कपडे दान करत होते पण तरीही कपाटातील पसारा तसाच असायचा. कोन्मरीमुळे माझा दृष्टीकोनच बदलला. कुणीतरी कधीतरी दिलेल्या नको असलेल्या साड्या, न आवडणारे ड्रेसेस, कधीतरी पुन्हा होतील अशा वेड्या आशेने ठेवून दिलेली ब्लाऊजेस अशा कितीतरी कपड्यांना बाहेरची हवा दाखवली. बरेच कपडे मोलकरीण खुशीने घेऊन गेली. जे तिला नको होते ते शेजारी-पाजारी देणार म्हणाली. आता उरलेले कपडे मला सुख देतील असे आहेत.

मारीची घड्या घालण्याची पद्धत
सर्वसामान्यपणे आपण कपड्याच्या घड्या घालून एकावर एक ठेवतो. त्यामुळे, सर्वात खालच्या कपड्यावर दाब पडतो. आणि तो कपडा काढतांना वरचे सर्व कपडे पडण्याची दाट शक्यता असते. शिवाय वरचे कपडे पटकन दिसतात आणि घातले जातात. तर खाली असलेले कपडे तसेच पडून राहतात. त्यांच्या कडा मळकट होतात व कपडे जुने वाटू लागतात. मारी टी-शर्ट, पॅन्ट्स, स्कर्टच्या घड्या अशा काही खुबीने घालते की त्या उभ्या लावता येतात. मी साड्या व ब्लाउज तिच्या पद्धतीने पुठ्याच्या बॉक्समध्ये बसवल्या. उभ्या लावल्यामुळे कपडे पटकन दिसतात व पटकन काढता येतात. मारीची घडी घालण्याची पद्धत हेच एक ध्यान असते. मनापासून कपडे लावतांना आपण आपोआपच आहेत त्या कपड्यांची नीट काळजी घ्यायला शिकतो. पूर्वी धुतलेले कपडे दोरीवरुन काढून घड्या घालणे मला अजिबात आवडत नसे. आता तेच काम मी आवडीने करते! बरेच कपडे कमी करुनही एका स्तरावर मावले नाहीत पण तरीही सलवारी, लेगिन्ग्ज रोल केल्याने चटकन सापडतात. आता पुढची पायरी म्हणजे बॉक्सेस वापरुन कप्पे तयार करणे. मारी काटकसरी आहे. ती पुठ्ठयाचे बॉक्स, जुने डब्बे, बाटल्या ह्यांचा पुनर्वापर करायला शिकवते. बुटांच्या बॉक्समध्ये मोजे कसे ठेवायचे ती पद्धत छान आहे.

स्वयंपाकखोलीची कोन्मरी

स्टीलची भांडी, प्लास्टीकचे डबे, काचेच्या बरण्या, क्रोकरी, विजेची उपकरणी, सत्राशे साठ मसाले, धान्ये. आवरण्यासाठी ही सर्वांत कठीण खोली पण धीर करुन एक दिवशी आवरायला घेतली. सर्वांत आधी "सुख न देणाऱ्या" भांड्यांना मोडीत काढले. मग "बेस्ट बिफोर" तारखा पाहून मसाले वगैरे फेकायला सुरुवात केली. त्यांत एक मसाला चक्क ८ वर्षांपूर्वीचा होता! ऒट्यावर तुपाच्या तीन रिकाम्या झालेल्या बाटल्यांना तूप चिकटलेले होते. एका बाटलीत जरासा जाम होता. दुसरीत जुनाट लोणच्याचा खार होता. प्लास्टीकचे दहा-बारा टेक-अवे/बिस्कीटांचे डबे बाजूला काढले. पूर्वी तेल तापले की मी गच्च भरलेल्या ड्रॉवरमध्ये झारा शोधण्यात वेळ घालवत असे. त्यात पापड नाहीतर पुरी काळी व्हायची. आता एका झटक्यात झारा मिळतो. ट्रॉलीमध्ये पूर्वी चमचे अडकत. आता मी जुने चौकोनी डबे व त्यांची झाकणे वापरुन कप्पे तयार केले व त्यामध्ये चमचे, सोलाणे,कॅन-ओपनर ह्या वस्तू ठेवल्या. लाकडी व रबरी उलथणी एका कप्प्यात आणि स्टीलची दुसऱ्यात ठेवली. ह्या वर्गीकरणाचे ट्रेनिंग नवऱ्याला व मोलकरणीला दिले! टेफ़्लॉन निघालेली भांडी व तवे मोडीत काढले. त्याजागी फक्त जरुर तेवढीच भांडी ठेवली. सगळे कप्पे चकाचक पुसले. अशा स्वयंपाकखोलीत स्वयंपाक करायला नवी उत्साह आला.

प्रपंच करावा नेटका

काही लोक म्हणतील आम्हांला पसाराच आवडतो! किंवा आपल्यासाठी घर की घरासाठी आपण? पण मारीचे निरीक्षण असे सांगते की घराच्या सजावटीतील बदल मानसिकता व आयुष्यामध्येच बदल घडत असतो. घर आवरतांना आणि आवडीच्या वस्तू नीट ठेवतांना आपण आपल्याकडे पहायला लागतो. मारीच्या एका गिऱ्हाईक स्त्रीच्या लक्षात आले की तिला नक्की काय हवं आहे आणि काय नको आहे. त्या नंतर तिने घटस्फोट घेतला व सुखाने एकटी राहू लागली. तर दुसरी एक स्त्री म्हणते की घर आवरतांना ती व तिचा नवरा खूप जवळ आले आणि त्यांचे एकमेकांशी चांगले पटू लागले. म्हणजे दोघींचेही भलेच झाले असे म्हणायला हरकत नाही. माझा अनुभव असा की पूर्वी मला घरकामात वेळ वाया जातो असे वाटे. आता बऱ्याच अनावश्यक वस्तू कमी केल्याने मोकळे वाटते व कामाचे ओझे वाटत नाही. कामानंतर वस्तू जागच्या जागी चटकन जातात. कोन्मरी ही नुसती पद्धत नव्हे तर ते एक जीवनाचे तत्वज्ञान आहे. त्यामध्ये अर्थशास्त्र, विज्ञान, मानसशास्त्र, कला व कार्याभ्यास (ergonomics) इ. अनेक विषय सामावलेले आहेत. याशिवाय, कामे करता करता तुमचे अवधान पूर्णपणे त्या कामावर असल्याने साहजिकच उत्पादकता आणि सृजनशीलता वाढते. नकारात्मक विचार कमी होतात व दृष्टीकोनच बदलतो.

सुखी माणसाचा सदरा हवा आहे? तुमच्याकडेच आहे तो. कोन्मरी पद्धतीने आवरा - नक्की सापडेल!

गौरी दाभोळ‌क‌र‌

संदर्भ:
http://tidyingup.com/
The Life-Changing Magic of Tidying Up: The Japanese Art of Decluttering and Organizing लेखिका- मारी कोन्डो
निव‌ड‌क फोटो -https://photos.google.com/album/AF1QipOz2I55NLLpJS4mO7UrrEonlTnE9pfThAz…