अँग्री यंग (!) वुमन

कोव्हिड लॉकडाऊनच्या निमित्ताने मानवी वर्तणूक, विचार, लिखाण आणि अभिव्यक्ती याचं प्रदीर्घकाळ निरीक्षण, वाचन आणि मनन करायची संधी मिळाली. माझा भोवताल आणि संपर्कातली बहुसंख्य माणसं शहरी, ब्राह्मणी किंवा फारातफार मराठा मध्यमवर्गीय. त्यामुळे शीर्षक असं का दिलं असेल, याची थोडीफार कल्पना करता येऊ शकेल. मला ठळकपणे जाणवलेल्या/दिसलेल्या काही गोष्टी मांडते.
१. लॉकडाउनच्या सुरवातीला टाळ्या, थाळ्या वाजवणे आणि दिवे लावणे ह्या प्रकारात अत्यंत उत्साहाने सहभाग आणि त्याचं समर्थन करायला देशभक्ती, सामाजिक एकता, सकारात्मकता वगैरे भावपूर्ण स्पष्टीकरण किंवा सूडोसायन्सचा संतापजनक वापर (भारतातल्या लोकांची इम्युनिटी घाणीत राहिल्याने कशी जगात भारी असते वगैरे ज्ञान यातच आलं). पण चार तासांची मुदत देऊन टाळेबंदी करताना हातावर पोट असलेल्या 'त्या' लोकांचं काय होईल याचा विचारदेखील डोक्यात न येणे.
२. तबलीघ जमातीमुळे करोना भारतात सर्वत्र पसरला हे अत्यंत ठाम मत. पण दिल्लीत त्या मेळाव्याला परवानगी कोणी आणि का दिली याबद्दल जाणीवपूर्वक अंगी बाणवलेली अनभिज्ञता. मुंबईत याच मेळाव्याला परवानगी नाकारली होती हे सांगितल्यावर 'हो का?' एवढाच प्रतिसाद.
३. स्वतःचा पगार चालू असताना घरकामात मदत करणाऱ्या बायकांचा पगार देताना होणारी घालमेल. पण गरीब लोकांचे कसे हाल होताहेत यावर गप्पा.
४.मैलोनमैल चालत घरी निघालेल्या लोकांवर - कशाला यांना घरी जायचंय, देव जाणे वगैरे टीका. पण स्वतःच्या होस्टेलवर असणाऱ्या मुलाला घरी यायला कशी शेवटची फ्लाईट मिळाली पण एअरपोर्टवर कसे हाल झाले याची दर्दनाक वर्णनं.
५. लॉक डाऊन हा निरनिराळ्या पद्धतीचे खाद्यपदार्थ घरी बनवून त्याचे फोटो सोशल मीडियावर टाकण्यासाठी मिळालेला वेळ असावा अशा पद्धतीने केलेल्या पोस्ट्स. त्यासाठी लागणारं सामान आणायला (यात केक डेकोरेशनसुद्धा आलं!) रोज दुकानाच्या रांगेत उभं राहताना मजुरांच्या घरी जायच्या गर्दीविषयी रोष.
६. घर गाठायला नाईलाजापोटी चालताना रेल्वेखाली मृत्युमुखी पडलेल्या दुर्दैवी जिवांविषयी करुणा न वाटता त्यांच्या बुद्धीविषयी शंका किंवा घरच्यांना एक दोन लाख रुपये मिळतात म्हणून मुद्दाम केलं असेल, ही संवेदनाशून्य मखलाशी.
७. स्वतः आज किती स्टेप्स/किलोमीटर चाललो, ऑनलाइन योगा किंवा वेट्स वगैरे कसे केले याचं सोशल मीडिया प्रदर्शन. स्लिम अँड फिट राहण्याने मेंटल हेल्थ चांगली राहाते नं ! पण ते एका टिनाच्या खोलीत दाटीवाटीने राहणारे लोक कसे बिनधास्त बाहेर फिरतात यावर मौलिक टिप्पणी.
८. फॅमिली बाँडिंगसाठी देश-विदेशातल्या नातेवाईक-मित्रमैत्रिणींंना आवर्जून केलेले व्हिडीओ कॉल आणि त्यासाठी केलेला नट्टापट्टा. पण बिल्डिंग मध्ये रोज कामाला येणारा अमराठी वॉचमन कुठून आला आहे, त्याचं पोट तो कसं भरतो हे विचारावं, असं सुद्धा न वाटणे.
९. करोना बाधित केसेसचा आकडा वाढत असताना ते कसे 'या झोपडपट्टीवाल्यांंमुळे' वाढत आहेत आणि परराज्यात गेलेल्यांना कसं परत येऊ देता कामा नये वगैरे मुद्दे मांडणे. त्याच वेळी मारवाड्याच्या दुकानात रोज सामान आणायला जाणे आणि मराठी दुकानदार कसे आळशी आणि माजुरडे असतात यावर मतप्रदर्शन.
१०.सुशांतसिंग किंवा सीमेवरची चायनीज आगळीक हे मुद्दे मिळाल्यावर रोख बदलून एकदम माणसाचा एकटेपणा आणि सीमेवरील जवान यांविषयी उठसूठ चर्चा करणे. शेवटी आपलं आयुष्य बरं आहे बुवा, असा सुस्कारा टाकणे.
११. ऑनलाइन शाळा आणि इंटरनेटस्पीड विषयी तक्रार करताना खेड्यापाड्यातली किंवा शहरातली गरीब मुलं काय करत असतील असा विचार डोक्यात आला तरी तो झटकून त्यांच्याकडे टिकटॉक बघायला इंटरनेट असतं की, वगैरे मौलिक विचार मांडणे.
१२. बॅन चायनीज गुड्स चा नारा देताना वन प्लस एट करता गुपचूप पैसे भरणे आणि आपण घेत असलेली औषधं सुद्धा मेड इन चायना आहेत याविषयी गंधवार्ता नसणे.
अजून बऱ्याच गोष्टी लिहिता येऊ शकतील. वर उल्लेखलेल्या गोष्टींंपैकी कोणतीही बाब मला लागू होत नाही, असा दावा अजिबात नाही. पण आपल्या समाजातील एका सुशिक्षित वर्गाने एका पिढीच्या अवधीत सुसंस्कृतपणा, जागतिक-सामाजिक परिस्थितीची जाणीव आणि सहानुभूती गमावल्याची ही ठळक चिन्हं आहेत. डोळ्यांवर पट्टी बांधून भोवतालचं काही दिसणार नाही, कानात बोळे कोंबून ऐकू येणार नाही पण 'आतल्या आवाजाचं' काय करायचं? तो ऐकावा असं वाटलं, तर निराशा येण्याची शक्यता अधिक. कारण आपण आणि आपले बहुसंख्य नातेवाईक आणि मित्रपरिवार याच गटात मोडतो..

टीप: अनेक लोकांनी एकमेकांना आणि अडचणीत असलेल्याना संवेदनशीलतेने बरीच मदत केल्याची उदाहरणेसुद्धा नक्कीच आहेत, पण माझ्या सभोवताली ती संख्येने कमी सापडली, किंवा वाचनात, प्रत्यक्षात दिसली/समजली नाहीत. अशा लोकांची आधीच क्षमा मागते.