rtPCRच्या मेसेजमुळे तुम्हीही फसलात का?

डॉ. प्रिया प्रभू (देशपांडे)

RTPCR तपासणी फ्लू आणि कोविड यातील भेद ओळखू शकत नाही म्हणून CDCने ही तपासणी बंद करण्याचा निर्णय घेतला आहे आणि आपल्या सर्वांची भली मोठी फसवणूक होत आहे आणि आपल्याला गुलाम बनवत आहेत अश्या अर्थाचा मेसेज WA ने तुमच्यापर्यंत पोचवला असेलच ना?

वाचला का? पटला का? किती जणांनी मूळ पत्र वाचून समजून घेतले, किती जणांनी ते पत्र खरे आहे का याची पडताळणी केली? किती जणांनी त्या पत्रातील लिंक्स उघडून अधिक माहिती मिळवायचा प्रयत्न केला? किती जणांनी मेसेजमधील पडताळण्याजोगे मुद्दे पडताळले? किती जणांनी असे काहीच न करता विश्वास ठेवला? आणि किती जणांनी ही खोटी माहिती इतरांपर्यंत पोचवून त्यांचे जीवदेखील धोक्यात आणले? तुम्ही नक्की कोणत्या गटामध्ये आहात?

आज पोस्टमधील काही मुद्दे बघूया.
१. CDC ने असे काही पत्र जुलै मध्ये प्रसिद्ध केले आहे का?
होय. पत्राची CDCच्या वेबसाईटमधील लिंक खाली दिली आहे. पत्र मुळातून नक्की वाचा.
२. या पत्रामध्ये ही चाचणी कोविड आणि फ्लू यातील भेद ओळखू शकत नाही असे म्हटले आहे का?
असा कोणताही उल्लेख या पत्रामध्ये नाही. कारण तशी अपेक्षाच नाहीये.
प्रत्येक RTPCR तपासणीसाठी जे प्रायमर वापरले जाते, त्यावरून त्या विशिष्ट आजाराचे RNA किंवा DNA शोधता येतात.
समजा एका HIV बाधित व्यक्तीला कोविड झाला तर त्याला कोविडची RTPCR करावी लागेल. जर त्याने नेहमीप्रमाणे HIVची RTPCR केली तर फक्त HIVची बाधा सापडेल. दोन्ही आजारासाठी RTPCR तपासणी उपलब्ध आहे. हे एक तंत्रज्ञान आहे आणि आपण ज्या आजाराचे प्रायमर वापरू त्यावरून केवळ तो एकच आजार शोधता येईल.

पत्रामधील फ्लूचा उल्लेख वेगळ्या कारणासाठी आहे. अमेरिकेमध्ये हिवाळा सुरु होणार आहे आणि हा फ्लूचा सिझन असतो. अश्यावेळी एका वेळी केवळ कोविडची तपासणी करू शकणारी RTPCR करण्याऐवजी डिसेंबरनंतर एकाच sampleमध्ये एकाच वेळी कोविड आणि फ्लूचीदेखील तपासणी करू शकणारी Multiplex PCR तपासणी वापरायची असा आदेश या पत्राद्वारे देण्यात आलेला आहे. जेणेकरून निकाल कमी वेळेमध्ये मिळेल व आजारी व्यक्ती संसर्ग अधिक काळ फैलावणार नाही. असे केले नाही तर लोक आधी फ्लू आहे का तपासतील. त्याचा परिणाम नकारार्थी आला की मग कोविड आहे का तपासायला जातील. यामध्ये वेळ आणि पैसा यांचा अपव्यय होणार आहे.

तसेच अमेरिकेमध्ये Monoclonal antibody उपलब्ध आहेत तसेच लवकरच Molnupiravir हे औषधदेखील उपलब्ध होईल. दोन्ही उपचार संसार्गानंतर लगेच करावयाचे असल्याने एकाच वेळी कोविड आणि फ्लू या दोन्ही आजाराचे निदान होणे महत्वाचे आहे.

multiplex PCRबाबत अधिक माहितीसाठी खाली लिंक दिली आहे. यामध्ये वापरले जाणारे primer हे एकाहून अधिक आजाराला लागू होणारे असते. एका वेळी ४-५ आजार ओळखणे या तंत्राने शक्य आहे. (फोटो पाहा.)

तसेच PCR (Polymerase Chain Reaction) या तंत्रज्ञानाच्या वापराने किती विविध प्रकारच्या तपासण्या होऊ शकतात याबद्दलच्या लिंक्सदेखील सोबत दिल्या आहेत. RTPCR बाबत माहितीची लिंक देखील आहे. RTPCR आणि Multiplex PCR हे एकाच तंत्रज्ञानाचे दोन प्रकार आहेत. कोणते प्रायमर वापरले यावर प्रकार ठरतो. बाकी तंत्रज्ञान अगदी सारखे आहे. (त्याचीही लिंक दिली आहे)

३. RTPCR चे जनक डॉ. कॅरि म्युलीस यांनी rtPCR विषाणू शोधण्यासाठी करू नये असे म्हटले आहे का?
डॉ. कॅरि म्युलीस यांनी नक्की काय सांगितले हे जाणून घ्यायचे असेल तर त्यापूर्वी एक RTPCRचे प्रकार समजून घ्यायला हवेत.

तपासणीसाठी sample प्रयोगशाळेमध्ये आल्यानंतर प्रथम RT म्हणजे reverse transcriptase वापरून RNA पासून DNA तयार केला जातो.
(Reverse अश्यासाठी की निसर्गामध्ये DNA पासून RNA बनतो पण जसे RNA विषाणू स्वतःच्या प्रती बनवण्यासाठी आधी RT वापरून DNA मध्ये रूपांतरित होतात त्याप्रमाणे प्रयोगशाळेमध्येही RT वापरून DNA बनवला जातो.)

जर sampleमध्ये RNA नसेल तर DNA बनणारच नाही. आडातच नसेल तर पोहऱ्यात कुठून येणार? म्हणून RTPCR तपासणीला Gold Standard (मानक) समजले जाते. RAT तपासणी negative असेल आणि लक्षणे असतील तर RTPCR करून पुन्हा खात्री केली जाते. ही तपासणी false positive येण्याची शक्यता नगण्य असते. मात्र जर sample व्यवस्थित घेतले नसेल, व्यवस्थित साठवले नसेल, लक्षणे सुरु झाल्यानंतर खूप उशिरा घेतले असेल, किंवा नवे म्युटेशन असेल तर अश्या वेळी false negative मात्र येऊ शकते.

RT वापरून तयार झालेल्या DNA सोबत हव्या त्या आजाराचे प्रायमर मिसळून DNAच्या प्रतींची संख्या वाढवली जाते. १ DNA सापडणार नाही मात्र जर १०० / १००० DNA झाले की मशीनवर नोंद होते. वरचा तक्ता एका DNAपासून प्रत्येक सायकलमध्ये DNAची संख्या कशी वाढते हे दर्शवतो. जेवढे सायकल मशिनच्या नोंद घेण्याच्या क्षमतेपर्यंत (Detection threshold) पोचण्यासाठी लागले त्याला आपण Ct value असे म्हणतो. प्रत्येक कंपनीच्या कीटची / मशीनची नोंद घेण्याची क्षमता वेगवेगळी असते. एक मिली sampleमध्ये किती विषाणू असल्यास अमेरिकेमध्ये विविध तपासण्या टेस्ट positive report देऊ शकतात (Detection threshold) याविषयीदेखील माहिती CDCच्या साईटवर उपलब्ध आहे.

Qualitative RTPCR ही तपासणी फक्त विषाणू सापडला की नाही असा निकाल देते. विषाणू किती आहे यावर काहीही भाष्य करीत नाही. मात्र Quantitative RTPCR (जशी HIVमध्ये केली जाते) ही तपासणी sampleमध्ये विषाणूंची संख्या किती आहे हे मोजून सांगते.
डॉ. कॅरि म्युलीस यांचे संदर्भित वाक्य HIVच्या Quantitative RTPCR या तपासणीस अनुसरून आहे.
मूळ वाक्य खालील प्रमाणे आहे.

PCR is intended to identify substances qualitatively, but by its very nature is unsuited for estimating numbers. Although there is a common misimpression that the viral load tests actually count the number of viruses in the blood, these tests cannot detect free, infectious viruses at all; they can only detect proteins that are believed, in some cases wrongly, to be unique to HIV. The tests can detect genetic sequences of viruses, but not viruses themselves.

यांचे म्हणणे आहे की *या तपासणीमध्ये विषाणू जिवंत आहे कि मृत किंवा हा विषाणू आहे क त्यातील फक्त जनुकीय भाग यातील फरक समजत नसल्याने या तपासणीचा वापर करून विषाणूंच्या संख्येचा अंदाज करणे चुकीचे ठरेल. ही तपासणी विषाणू “मोजण्यासाठी” नाही केवळ विषाणू आहे का “ओळखण्यासाठी” आहे.

(fact checkची लिंकदेखील खाली दिली आहे.)

आणि हे तर आपण जाणतोच - २०२०मध्ये १४ दिवसांनंतर rtPCR negative झाली की नाही याची खात्री करून डिस्चार्ज दिला जायचा. मात्र बऱ्याच वेळा काही लोकांची तपासणी काही आठवडे positive यायची. कारण आजार बरा झाला तरी मृत विषाणू शरीरामध्ये शिल्लक असतील तरीही ही तपासणी positive रिपोर्ट द्यायची. कारण आपण वापरतो ती तपासणी फक्त विषाणू ओळखणारी आहे - Qualitative RTPCR. म्हणून आता negative RTPCR मिळवणे बंधनकारक नाहीये.

swab मध्ये करोनाचा RNA नसेल तर टेस्ट खोट्या रीतीने positive येऊ शकत नाही. ही अतिशय विश्वासू टेस्ट आहे आणि योग्य प्रायमर असेल तर कोणत्याही विषाणूमुळे होणाऱ्या आजाराच्या निदानासाठी वापरली जाऊ शकते.

समजा तुम्हाला एक पिवळा धातू सापडला. तो धातू म्हणजे सोने आहे का साध्या पद्धतींनी पण शोधले जाते. पण याची अगदी खात्रीशीर तपासणी म्हणजे त्या धातूचा अणु नक्की कसा आहे त्यातील केंद्रामधील विविध कणांची संख्या शोधणे. हा निकाल नक्कीच खात्रीचा असेल हो ना?

त्याप्रमाणे, विषाणूचा संसर्ग झाला आहे की नाही हे ओळखण्यासाठी त्या विषाणूच्या RNAची माहिती मिळवणे व RNA आहे का व माहितीशी जुळतोय का हे तपासणे. याहून चांगला मार्ग असू शकत नाही.

४. RTPCR मध्ये करोना-१ नोंदला जात आहे की करोना-२? यात फसवणूक झाली आहे का?
RNAची जनुकीय मांडणी म्हणजे एखादी नोट नाही. खोटी नोट देऊन एखाद्याची फसवणूक करता येते. पण करोना-२च्या RNAमध्ये ३०,००० बेस (nucleotide रेणू ) आहेत. आणि हे कोड तपासणे मानवी शक्तीला जरी शक्य नसेल तरी कम्प्युटरला सहज शक्य आहे.

प्रत्येक म्युटेशन झाल्यानंतर त्यातील नक्की कोणता बेस बदलला आणि कितव्या नंबरचा बेस बदलला हेदेखील कम्प्युटर ओळखू शकतात. अश्या कम्प्युटर्सना जुनी करोना-१ची मांडणी दिली आहे की एखाद्या नव्या विषाणूची मांडणी आहे हे ओळखता येणार नाही असे समजणे हास्यास्पद आहे.

जेव्हा मांडणी जुन्या कोणत्याही रोगजंतूशी जुळत नाही तेव्हाच आपण नवा विषाणू आला आहे हे ओळखतो.

ही सर्व माहिती जाहीररीत्या कोणासाठीही उपलब्ध आहे. अश्या पोस्ट तयार करण्याऐवजी थोडा शास्त्रीय अभ्यास केल्यास या शंकेतील फोलपणा सहज लक्षात येईल.
WA मधील पूर्ण पोस्ट चा उद्देश भीती पसरवणे व चुकीची माहिती पसरवणे असाच आहे हे यावरून दिसून येत आहे.

इतर शास्त्रज्ञांची नावे आहेत पण पाश्चात्य जगामध्ये भलीभली माणसे anti-vaxxer असतात. त्यामुळे सर्व माहिती नेहमीच विश्वासार्ह असतेच असे नाही. ज्यांना ज्यांना तुम्ही आधीचा मेसेज पाठवला असेल त्यांना हे स्पष्टीकरणदेखील पाठवा.

लक्षणे असताना गैरसमजातून RTPCR टाळणे म्हणजे जीवाशी खेळणे आहे. गैरसमज जीव घेऊ शकतात हे या महासाथी मध्ये लक्षात आले आहे.

योग्य शास्त्रीय माहिती पसरवा. गैरसमज पसरवणाऱ्या पोस्ट फॉरवर्ड करू नका.

विविध लिंक्स:
CDC चे मूळ पत्र
विविध तपासण्यांबाबत FDAचे पत्र ज्यामध्ये सर्व तपासण्यांची माहिती आहे.
Multiplex PCRची माहिती
PCRचे प्रकार
RTPCRची माहिती
PCR तंत्रज्ञानाची माहिती
fact checkबाबत लिंक : Fact check: Inventor of method used to test for COVID-19 didn’t say it can’t be used in virus detection

--
डॉ. प्रिया प्रभू (देशपांडे) M.D. (Community Medicine) साथरोगतज्ज्ञ, मिरज.
#Fighting_Myths_DrPriya
पूर्वप्रकाशित : इथे आणि इथे, ऑक्टोबर २४, २०२१
डॉ. प्रिया प्रभू (देशपांडे) यांचे सर्व लेखन Info Portal by UHC, GMC, Miraj या पानावर उपलब्ध आहे. #Fighting_myths_DrPriya
त्यांचे 'ऐसी अक्षरे'वर प्रकाशित सर्व लेखन इथे उपलब्ध आहे.