अनवट मराठी शब्द, वाक्प्रचार, संदर्भ
गविंनी काढलेला इंग्रजी शब्दांसाठी धागा वाचला. माझी समस्या उलट आहे, म्हणून हा मिरर धागा काढतेय - मराठीतले काही खास शब्द, जे इंग्रजी माध्यमात शिकलेल्यांच्या परिचयात फार उशीरा येतात, असे एकमेकांना सांगणार्‍यांसाठी. त्यांनी म्हटल्यासारखेच शब्दांपेक्षा शब्द समूह, वाक्प्रचार आणि कोलोक्वियल भाषा इडियमॅटिक लेखनात कशी वापरावी हा प्रश्न नेहमी मला पडतो. मराठी दहावीपर्यंत शिकले असले, आणि बोलता-वाचता चांगले येत असले तरी अलिकडेच सीरियस मराठी लेखनाला सुरुवात केली. त्याची अजून सवय व्हावी, सारखं सारखं शब्दकोशाकडे न धावता लिहीता यावं अशी खूप इच्छा आहे, आणि ऐसीवर पडीक राहून गेल्या दोन तीन वर्षांत बरीच सुधारणा झाली आहे. पण पारिभाषिक शब्दकोशही ठराविक विषयांवर भर देतात - कोलोकियल शब्दछटांचा सुरस अनुवाद नसतोच.
उदा: flag-waving patriots हे मराठीत इडियमॅटिकली कसे म्हणायचे? फॉर दॅट मॅटर इडियमॅटिकली चा चांगला मराठी शब्द काय आहे?
मराठीतली समाजशास्त्रीय परिभाषा इंग्रजीतून थेट अनुवाद करून तयार झाली आहे, आणि बोजड वाटते. अर्थपूर्ण, पण सुरस मराठीत लिहीणे जमायला पाहिजे.
irredeemable (इथे "मदतीच्या पलिकडे" अभिप्रेत आहे, पण शब्दकोशात बँकिंग शब्दावलीचे चेक रिडीम करण्याचे पर्याय दिसतात)
compromising position / in flagrante delicto (याचा अर्थ फ्रेंच/लॅटिन धागा-धुरंधर नंदन सांगेल)
cultural transmission (पिढ्यांपिढ्या सांस्कृतिक ज्ञानाला पास ऑन करणे)
kiss of death
असे बरेच आहेत, दुसर्‍यांनी ही भर टाकावी...
धाग्याचा प्रकार निवडा:
माहितीमधल्या टर्म्स
आहे मनोहर 'परि'
'परि' हा प्रत्यय इंग्रजीतल्या मेटाच्या अभिप्रेत अर्थाच्या (एखाद्या गोष्टीला बाहेरून वेढून, तिच्याकडेच निर्देश करण्याचा भाव) अधिक जवळ जातो, असं वाटतं.
पण समस्या अशी आहे, की साधारण याच अर्थाचे जवळपास अर्धा डझनवारी प्रत्यय (अधि-, बृहत्-, पर/पार/परि-, बाह्य-, उत्-, प्र) वेगवेगळ्या संदर्भात आपण वापरतच असतो. त्यांच्या निरनिराळ्या शक्यतांचा पल्ला बराच मोठा असल्याने ते सरसकट 'मेटा'करता वापरता येणार नाहीत.
क्योंकि यह संस्कृत भाषा
क्योंकि यह संस्कृत भाषा पहलेसेही बहुत मेटा है! :-)
मला अधि ठीक वाटतो. अधिचर्चा (metadiscourse) अधिभाषा, अधि-इतिहास, हे काही मेटा-अमुकतमुक पेक्षा कृत्रिम नाही वाटत.
"So I just saw this film about these people making a movie, and the movie they were making was about the film industry..." "Dude, that's so meta.
मेघना, मेटा चा स्लँग वापर बृहत् द्वारे का नाही होऊ शकत - "माहितेका, मी हा सिनेमा पहिला, त्यात लोक सिनेमा बनवत होते, आणि तो सिनेमा सुद्धा सिनेमावरच होता..." - लेका, हे भलतंच बृहत् वगैरे आहे, गप आता, डोकं फुटेल माझं."
वजनदार शब्दाचा मुद्दामहून हलका-फुलका वापर: मेटाचा सुद्धा आणि बृहत् चा ही. पण बृहत् चा एकाकी वापर केला तरी अर्थ कळतो (मोठ्या आवाक्याचं काहीतरी), जो अधि वापरून होईलच असं वाटत नाही.
YMMV!
मेघना, मेटा चा स्लँग वापर
मेघना, मेटा चा स्लँग वापर बृहत् द्वारे का नाही होऊ शकत - "माहितेका, मी हा सिनेमा पहिला, त्यात लोक सिनेमा बनवत होते, आणि तो सिनेमा सुद्धा सिनेमावरच होता..." - लेका, हे भलतंच बृहत् वगैरे आहे, गप आता, डोकं फुटेल माझं."
वजनदार शब्दाचा मुद्दामहून हलका-फुलका वापर: मेटाचा सुद्धा आणि बृहत् चा ही. पण बृहत् चा एकाकी वापर केला तरी अर्थ कळतो (मोठ्या आवाक्याचं काहीतरी), जो अधि वापरून होईलच असं वाटत नाही.
मान्य.
एकूण ही चर्चा आता 'बाहेरची' झाली! ;-)
मेटा साठी अधि हा प्रत्यय
मेटा साठी अधि हा प्रत्यय पुरेसा मराठी नाहीये हा सोवळेपणा अस्थानी वाटतो. मराठीत या प्रत्ययाची गरज पडेल असं लिखाण झालंय ते सर्व संस्कृत शब्द घेऊनच. त्यामुळे वेगळ्या प्रत्ययाची गरज पडली नाही.
अगदी त्या जर्मानिक फ्यामिलीतल्या इंग्रजीनेही ग्रेकोलॅटिन शब्द भारंभार घेतलेच ना? मग मराठीने संस्कृत शब्द उचलणे हे मराठीच्या कमकुवतपणाचे लक्षण का मानावे? और वैसेभी, देशभाषा आणि कॉस्मोपॉलिटन भाषा यांमध्ये हा फरक कायम राहणारच आहे त्याला इलाज नाही.
पाहिले. एक टिप्पणी करतो
पाहिले. :)
एक टिप्पणी करतो फक्तः चपखल प्रतिशब्द इ. शोधणं ठीकच आहे, पण जिथे वैचारिक क्षेत्रातले प्रतिशब्द पाहिजे असतील तिथे देशभाषा तितक्या पुर्‍या पडतील असं वाटत नाही. देशभाषा आणि कॉस्मोपॉलिटन भाषा यांच्या वापराचा इतिहासच काहीसा असा आहे की देशभाषा ओन्ली गुड फॉर फीलिंग & नॉट फॉर विचार इन जण्रल असा एक मुद्दा शेल्डन पोलॉक मांडतो. विचारांती तो पटतोही.
मेटाडेटा
अधिविदा शब्द नको असेल तर पितृविदा हा शब्द सोयीस्कर ठरावा.
पितृ सुद्धा संस्कृत असला तरी मराठीमध्ये अधि ह्या प्रत्ययापेक्षा तो अधिक प्रचलित आहे.
किंवा उगम, मूळ , बीज हे शब्द प्रिफिक्स म्हणून वापरावेत असे सुचवतो.
उदा :- उगमविदा किंवा मूळविदा किंवा बीजविदा म्हंजे मेटाडेटा.
मला स्वतःला बीजविदा किंवा पितृविदा हे अधिक योग्य वाटताहेत.
पहिल्यांदाच ऐकत असल्यानं सुरुवातीस वेगळे वाटतील; पण सवय होउन रुळतील असे वाटते.
.
.
नैतर .....
एक भन्नाट आयडिया.
मेटाफोटो ह्या शब्दाचा अर्थ काय होतो ?
फोटोचा फोटो!
'फोटोचा फोटो' ह्या शब्दसमूहाबद्दल आपण 'चा-फोटो' किंवा 'चाफोटो' हा शब्दप्रयोग रुढ केला तर ?
ह्याठिकाणी 'चा' ह्या शब्दाच्या आधी 'फोटो' हा शब्द अध्याहृत आहे.
उदा :-
चाविदा, चाफोटो, चाइतिहास,चासिनेमा
.
.
'चा' हा प्रत्यय म्हंजेच 'मेटा' ह्या शब्दाचे अस्तित्व.
शिवाय 'चा' विभक्ति प्रत्यय हा १००% मराठमोळा!
एक मेटाप्रतिसाद
कणभौतिकशास्त्राला यद्वत कोणत्या एकजिनसी प्राधिकणापासून सर्वद्रव्यभवन झाले आहे हे उमगत नाही वा मूलतः असा प्राधिकण असावाच कि नाही उमगत नाही तद्वत काहीसे शब्दांमागील संकल्पनांचे झालेले असणे संभव आहे. मूळात व्यक्तिगणिक मांडावयाच्या मनसोत्पन्न संकल्पना समानच असाव्यात काय? आणि असल्यास एकाधिक मूलभूत संकल्पनांचा समुच्चय जो एकाच शब्दाने अभिव्यक्त होतो त्या एकत्रीकरणात व्यक्तिगणिक उणेअधिक होत असावे काय? या शिवाय प्रत्येक मूलभूत संकल्पनेचे जे गुणधर्म आहेत त्यांचे देखिल मूल्य कमिअधिक करण्याचे स्वातंत्र्य मानवी चेतनासंस्थेस असावे. याने प्रकटीकरण करावयाच्या बाबीच्या अमापनीय अनंत छटा राहून जात असाव्यात काय? मग यापुढे जाऊन अन्यभाषिकांशी संवाद करताना, जिथे मूलभूत संकल्पनांचे स्वरुपच भिन्न असू शकते, वा त्यांच्या एकत्रीकरणाची परियोजना भिन्न असू शकते वा त्यांच्या गुणधर्माच्या मूल्याच्या चयनाची प्रक्रिया भिन्न असू शकते तिथे समानार्थी संज्ञा शोधणे सयुक्तिक असावे काय?
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
सदर अर्थघन प्रतिसाद टिंकूतैच्या आणि त्यांचेसोबत ऐसीवरील प्रतिसादांचे सहवाचन करणारांच्या चरणी सादर समर्पण करण्यात येत आहे.
मेटा
रसायनशास्त्रांत 'मेटा' चा अर्थ एखाद्या ग्रुपची रिलेटिव्ह पोझिशन दाखवण्यासाठी वापरतात. उदा.- ऑर्थो(२), मेटा(३) वा पॅरा(४) डायनायट्रोबेंझिन. किंवा मेटा क्लोरो- अ‍ॅनिलिन वगैरे.
त्यामुळे कित्येक दिवस, मला मेटाडोर या वाहनाचा दरवाजा मध्यभागी असतो, म्हणून तसे नांव आहे असे वाटायचे.
"सिझनिंग केलं" ला
"सिझनिंग केलं" ला "चविष्ट/सुवासिक/सुरस केलं" हे चालेल काय?
थॉ करणे - सामान्य तापमानाला आणणे किंवा 'गुठळ्यामोड' तापमानाला आणणे ;)
ब्लांच करणे - उकळी काढणे?
टॉस करणे - याला टॉस करणेच म्हणावे. असा प्रकार भारतीय /मराठी पाकृमध्ये करत नसल्याने बळंच पर्यायी शब्द नको. सोवळ्यांनी पांढरा ठसा वाचु नये: (रोचक अवांतरः अनिलिंङ हा एक दोन व्यक्तींमधील शरीरसंबंधाचा प्रकार (ज्याला अ‍ॅनस-टु-ओरल सेक्स म्हणतात). आम्रिकेतल्या जेलमध्ये कैदी आपापसातल्या भांडणात शिक्षा म्हणून हा प्रकार काही वेळा करायला लावतात त्याला "टॉसिंग सलाड" किंवा "ही टॉस्ड सलाड" अशा प्रकारचे स्लँग वापरले जाते. ;) अशावेळी जे 'टॉसिंग' वापरले जाते त्या अर्थाने मराठी प्रतिशब्द भिरभिरवणे ;)करता येईल का :P)
कुठल्या पाककृतीचा अनुवाद
कुठल्या पाककृतीचा अनुवाद करतीयेस?
सीझनिंग - चवीला/ चवीसाठी "त्यात चवीला काळी मिरी शेवटी ताजी कुटून घालावी." (season with fresh ground black pepper at the end) "त्या ऑमलेट मधे ताज्या चाइव्ज ने चव येते (that omelette is seasoned with fresh chives)
थॉ - एकाच शब्दाऐवजी "बर्फात गोठले असल्यास वितळवून घेणे" बरे वाटते. पुढे जागा अथवा गरज असल्यास कसे डीफ्रॉस्ट करायचे हे सांगता येईल.
ब्लांच करणे - "बदामांना क्षणभर उकळत्या पाण्यात बुडवून लगेच गार पाण्यात टाकावे, सालं लगेच निघतात."
टॉस - कठीण आहे. मिसळणे, मिसळून घेणे, कुठलेच बसत नाही.
शब्दंपाक
toss - हिंदळणे, आंदुळणें/आंदोळणें, हेलकावणें (ते सलाद चांगलं हिंदळून घे रे जरा !)
blanch - अर्धवट उकडून घेणे
thaw - नरम होणे/करणे. (गोठल्यामुळे आलेला दडदडीतपणा (ताठा) नाहिसा होणे या अर्थी 'वरमणे' वापरायला हरकत नाही ;) )
season - बळंच वापरायचं असल्यास 'चव चढवणे' असे वापरता येईल. एरवी मराठीत आपण सविस्तार सांगतो. आल्याचा वास लाव. हिरव्या मिरचीचं वाटण लाव. खोबरं भुरभुरंव, इ.
@गवि नाही हो, फोडणी कशी काय?
@गवि
नाही हो, फोडणी कशी काय? तिखटमीठ घालणे, वरून मसाले भुरभुरवणे, एखादा मसाला वाटून 'लावणे'... हे ठीक. पण फोडणी? नाही पटत. पाखडणे मात्र मस्त आहे! फक्त त्या क्रियापदात काहीतरी नकोसा पदार्थ बाहेर टाकण्याची क्रिया अंतर्भूत आहे. इथे तर काही बाहेर सांडू न देण्यातच सगळी गंमत.
@रोचना
नाही गं, मेट्यास जाऊनयेऊन कंटाळले, म्हणून बरेच दिवसांपासून पडलेले प्रश्न विचारून घेतले झालं! तुझी सगळी भाषांतरं पटली. या सगळ्या संज्ञा संस्कृतिबाह्य असल्यामुळे त्यांची भाषांतरं करताना प्रतिशब्द मिळणे नाही. ओढून ताणून केलीच तर त्यात गंमत नाही.
@ऋ
सामान्य तापमानाला आणणे परफेक्ट आहे. ’गुठळ्यामोड’ मात्र उगाच! ब्लांचमध्ये उकळी अभिप्रेत आहे का? उकळत्या पाण्यातून थेट बर्फगार पाण्यात पदार्थ नेण्याची क्रिया?
@अमुक
आंदुळणे नाही बा. माझ्या डोळ्यांसमोर एका गोजिरवाण्या बदकाच्या पिल्लाला कढईत आंदुळणारा टॉम आला! आंदुळणे आणि बाळं यांच्यात घनिष्ट लागेबांधे आहेत. हिंदळणे ठीक. पण तो मुद्दाम केलेला. हेलकावण्यात तर स्पष्टच द्रव पदार्थाचं सूचन आहे.
वरमणे - हम्म!
बाकी सीझनिंगबद्दल मान्य. निदान मराठी स्वैपाकात तरी वरून कोरडं काही शिवरायची (!) / भुरभुरवण्याची पद्धत नाही. असलीच तर ती शोभेसाठी. चवीसाठी नव्हे. चवीसाठी ’वाटून लावणे’ हेचं खरं.
येस. मी पोह्यांनंतर
येस. मी पोह्यांनंतर मिसळीकडे वळलो तेव्हा हा प्रकार लक्षात आला! पण म्हणजे सगळे भाग आहेत, गुड. थोडी निराशा झाली कारण "अजून एक फराळी चिवड्याचा पॅक आहे" असं वाटून दोन दिवस चिवडा चापावा आणि परत एकदा बशी भरून घेताना हाच शेवटचा पॅक आहे हा शोध लागावा तसं थोडंसं झालं :p
तू चकली करण्याबद्दल लिहिलयंस. मुळात मला मी बायकोला मदत करायला लागल्यावर साक्षात्कार झाला की अगदी चारच जणं घरातली धरली तरी त्याना सकाळ-संध्याकाळ करून घालायला काय काय कटकटी असतात! आणि आता फार जाणवतं की आपण शाळा/कॉलेजात असताना आईला कधीही ईतकी/अशी मदत केली नाही. :( आईने डबे भरभरून चिवडा/चकल्या/लाडू करायचे, सणासुदीला पक्वान्नं करायची आणि आपण ती फस्त करायची या पलीकडे माझं डोकं कधी चाललं नाही याचं आता वैषम्य वाटतं. असो.
आसडणे
आसडणे हा शब्द माहीत आहे परंतु तो 'टॉस' या अर्थी कमी नि अचानक खेचणे (जर्क) वा हिसकावणे या अर्थी वापरला जातो अशी समजूत होती. किंबहुना तो हासडणे / हसडणे हाच असावा असा संशय आहे (उदा. जीभ हासडून काढेन).
आसडीचा तांदूळ हा प्रकार ऐकला आहे. त्यात तांदूळ अनेकवार धोपटण्याची क्रिया असते असे ऐकून आहे. त्यात कितपत तथ्य आहे ते माहीत नाही.
तादूळ सडण्यासाठी - झोडपणीसाठी
तादूळ सडण्यासाठी - झोडपणीसाठी एक दंडगोलाकार लांबलचक शिळा असते. त्यावर अनेक मजूर भाताच्या ओंब्या घेऊन झोडपणी करतात. त्यामुळ तांदूळ वेगळा होण्यात मदत होते.
बाजारात मिळतो तो मशीनवर विलग केलेल्या तांदुळावरील लेअर नष्ट होतो.
--
उरण-पेण-पनवेल या भागांत जुनी कौलारू घरे होती तेव्हा अनेक घरांसमोर असे दगड, उळख वगैरे गोष्टी अंगणार असत. आमच्या जीआयजोंचे ते गडकिल्ले असत ;)
सडणे..
धान्य सडणे म्हणजे झोडपणे नव्हे. झोडपणी(threshing) होते ती ओंबी/लोंबीपासून भातगोटे वेगळे करण्यासाठी. एकदा भात मिळालें की त्याचे टरफल काढून टाकून तांदूळ बनवावे लागतात. यासाठी दोन क्रिया असतात, एक सडणे आणि दुसरी भरडणे. भल्यामोठ्या लाकडी जात्यातून भरडणी होते. हलक्या मुसळाचे हलके घाव उखळीतल्या भातावर मारले की त्याला भाताच्या बाबतीत सडणे म्हणतात आणि भाताशिवाय अन्य धान्यांसाठी कांडणे म्हणतात.(अलीकडे कांडणेच म्हणतात. त्यातूनही देशावर साळी कांडणे आणि कोंकणात भात सडणे असा सूक्ष्म भेद करता येईल.)याने भातगोट्याचे वरवरचे टरफल निघून येते आणि लालसर असा तांदूळ मिळतो. हा हाताने सडलेला म्हणजे हातसडीचा असतो.यामध्ये फक्त outer husk निघून येते.सालालगतचा पोषक थर दाण्याला चिकटून रहातो. म्हणून हा तांदूळ जाडाभरडा वाटला तरी पौष्टिक असतो.पण आता मानवी श्रमाने काढलेले दाणे चवीला मानवत नाहीत, मानवी श्रम महाग पडतात आणि उत्पादनही कमी मिळते म्हणून सरळ milling करतात. याने तूस निघते पण कोंडाही निघून तांदूळ सत्त्वहीन होतो. पण दिसायला शुभ्र चकचकीत आणि बारीक होतो.
आसडणे, हासडणे आणि सडणेचा फारसा संबंध दिसत नाही. हां, आता सडलेले तांदूळ आसडावे म्हणजे हलकेच पाखडावे लागतात.
जीभ हासडणे(उपटणे, खेचणे) आणि शिव्या हासडणे(फेकणे,तोंडावर आपटवणे)यामध्ये हासडणेचे वेगळे अर्थ दिसतात असे वाटते.
सॅलेडमध्ये खाऊन बघण्यासारखे धान्य
सॅलेडमध्ये खाऊन बघण्यासारखे धान्य आहे, म्हणजे वेगळी चव आणि पोत लक्षात येण्यास बरे.
(नीट शिजवल्यानंतर हे धान्य भातापेक्षा पुष्कळ टचटचीत लागते. म्हणजे अपेक्षा योग्य असेल तर "टचटचीत" वगैरे कोणी म्हणणार नाही, पण मऊ भाताची अपेक्षा असल्यास... )
फायबर, प्रथिने, व्हिटामिने वगैरे भरपूर असलेले हे धान्य आहे. चविष्टही. परंतु अन्य धान्यांच्या तुलनेने किलोचा दर बराच महाग आहे.
मला झोडपणे नी सडणे सेमच वाटे
मला झोडपणे नी सडणे सेमच वाटे (ओंबीपासून दाणे वेगळे/मोकळे करणे). त्यानंतर थेट भरडणे बघितलेय. भरडणे वेगळे हे माहित होते.
हे उखळात घालून सडताना कधी बघितले नव्हते. वर म्हटल्याप्रमाणे त्या दगडाच्याच नाजुला मोठी उखळ असायची खरी. पण आम्हाला त्या वयात, याचा उपयोग मसाले कुटायला असेल असा स्वतःच समज करून घेतलेला. शिवाय तेथल्या काही बायका सांडगे मिरच्यांत भरायचा कुटाणा त्या उखणात करताना बघितल्याने तेच डोक्यात फिट्ट आहे.
तुमचे ह्या माहितीबद्दल अनेक आभार!
एकुणातच हा धाग चांगलाच बहरलाय! :)
उखळात भात सडण्याचा उल्लेख. अवान्तर
'मुद्राराक्षस' नाटकाच्या प्रस्तावनेमध्ये सूत्रधार त्याच्या घरात चाललेल्या काही समारंभाच्या तयारीचे वर्णन करीत आहे. तो म्हणतो:
वहति जलमियं पिनष्टि गन्धान्
इयमियमुद्ग्रथते स्रजो विचित्रा:।
मुसलमिदमियं च पातकाले
मुहुरनुयाति कलेन हुंकृतेन॥
एक (सेविका) पाणी भरत आहे, एक गन्ध उगाळत आहे, एक चित्रविचित्र माळा गुंफत आहे, आणखी एक सेविका मुसळ खाली पडत असतांना त्याच्याबरोबर 'हुं हुं' असे आवाज करीत आहे.
आजहि कांडप करणार्‍या स्त्रिया 'हुं हुं' असा आवाज मुसळाबरोबर करतात हे पाहिले आहे.
अजून अवान्तर.
वृत्त कुठले?
वहति जलमियं पिनष्टि गन्धान् - न-न-र-य.
इयमियमुद्ग्रथते स्रजो विचित्रा:। - न-ज-ज-र-ग.
मुसलमिदमियं च पातकाले - न-न-र-य.
मुहुरनुयाति कलेन हुंकृतेन॥ - न-ज-ज-र-ग.
अर्धसमवृत्त तर दिसतेच आहे, पण कुठले? पुष्पिताग्रा? द मोस्ट फेमस अर्धसमवृत्त?
गूगल केल्यावर दिसले. पुष्पिताग्राच आहे.
अवान्तर चालू
पुष्पिताग्रेचे अजून एक उदाहरण - हे उत्तरामचरितातीलः
अनियतरुदितस्मितं विराजत्-
कतिपयकोमलदन्तकुड्मलाग्रम्।
वदनकमलकं शिशोः स्मरामि
स्खलदसमंजसमुग्धजल्पितं ते॥
(कारणाशिवाय हसू आणि कारणाशिवाय रडू, दाताच्या काही कळ्या, बोबडे आणि असमंजस बोलणे अशांमुळे गोड वाटणारे तुझे मुख मला आठवते.)
हे झाले माझे अतिगद्य भाषान्तर. ह्याचेच नवनीतकार परशुरामपंततात्या गोडबोले ह्यांचे थोडक्या शब्दातले कवितेत भाषान्तरः
बाई माझे लाडके सिताबाई
बालपणिचे कवतूक वदू काही|
तुझे जेव्हा मी पाहतसे मूख
काय मजला ते होय वदू सूख||
धन्यवाद. परशुरामतात्यांचे
धन्यवाद. परशुरामतात्यांचे भाषांतर गोड आहे - यद्यपि काही मालमसाला गाळलेला आहे.
बादवे त्यांचे भाषांतर दिंडी वृत्तात आहे ना?
आणि त्यांची इतर ग्रंथसंपदा कुठली आहे? ती कुठे मिळेल? मला नवनीताचे संपादनच माहितीये फक्त.
(आणि वृत्तदर्पण- सुदैवाने त्याची एक हार्ड कॉपी माझ्याकडे आहे. :) )
"हे वेचे बहुयत्नें मेळविले परशुरामतात्याने
ज्यानें त्यानें अवलोकावे, पावावी शीघ्र रसिकता त्याने". :)
काही शब्द
tactical यासाठी धोरणीपणे किंवा मुत्सद्दीपणे हे योग्य वाटतात.
saute साठी (कमी तेलात)भराभर परतणे असा शब्द समूह वापरावा लागेल. stir साठी ढवळणे.
शिवाय कढईत (जास्त तेलात) तळणे, कढईत (तळणीपेक्षा कमी तेलात)करचळणे, तव्यावर भाजणे,शेगडीत शेकणे, हुलसणे, हुलपवणे, आच देणे, धुरी देणे असे अनेक शब्द (ऐकले)आहेत.
उत्स्फूर्त साठी स्पाँटॅनिअस
उत्स्फूर्त साठी स्पाँटॅनिअस हा शब्द जास्त योग्य आहे. कँडिड या शब्दाची अर्थच्छटा वेगळी आहे- स्पष्टपणे एखाद्या बाबीचा उलगडा करणे इ.इ.
===================
ऑन सेकंड थॉट, यादृच्छिक कसं वाटतंय? त्याला रँडमनेसची छटा आहे हे मान्य करूनही दुसरा शब्द आठवेना. हां अर्थात पुरेसा ओवळा नाही हा एक आक्षेप असू शकतो.
इथे मान्य. पण एकुणात ही
इथे मान्य. पण एकुणात ही 'उलट'तपासणी (मराठी शब्दाला इंग्रजी शब्द मिळाल्यास नि तो वेगळा असल्यास नापाशी) मला तितकी अचूक वाटत नाही. कारण त्या त्या शब्दाच्या दोन्ही भाषांमधल्या एका छटेत साम्य असलं, तरी इतर छटा निराळा भाव व्यक्त करणार्‍या असू शकतात. उदाहरण आठवलं की लिहीन.
'यादृच्छिक'? मला त्याचा अर्थच ठाऊक नाही. रँडम, ना? अहं. रँडममधे एक निष्काळजी छटा आहे. सोवळे-ओवळेपणाचं एक आहेच!
अवश्य लिहा. बाकी यादृच्छिक
अवश्य लिहा.
बाकी यादृच्छिक म्हणजे नॉट एग्झॅक्टलि रँडम- मोर लाईक निसर्गतः, आपोआप घडणार्‍या गोष्टी.
बाकी अलीकडे असे वाटतेय की भारंभार इंग्लिश शब्द आहे तसे मराठीत कोंबून घ्यावेत. त्याने काही फार नुकसान होणार नाही. यादवोत्तरकालीन मराठीतला अरबीफारसी शब्दांचा भरणा पाहता, ते शब्द आणि त्या व्याकरणच्छटा जशा पचवल्या तसेच इंग्लिशचेही होईल- नव्हे, होणारच आहे. फक्त हे पचवून मराठीचं वेगळेपणही उठून दिसलं पाहिजे इतकंच.
अन्यथा कँडिड म्हणजे
अन्यथा कँडिड म्हणजे सुस्पष्टता, थेटपणा ना?
कँडीड मंजे थेटपणा पण तो ऐसीय थेटपणा नव्हे. मनात कोणते किल्मिष नसताना सहजपणे सगळे सत्य समोरच्यास कमित कमी दु:ख होइल, विचित्र वाटेल असे सांगणे.
--------------------------------------
उदा. प्राजंळपणे सांगतो, अजो तुम्हाला तुमच्या प्रतिसादांची धार* कमी करणे आवश्यक आहे.
------------------
(*संख्या आणि तीव्रता दोन्हीपैकी कोणताही अर्थ)
candid photograph ला काय
candid photograph ला काय म्हणता येईल?
खूप जुने, नीट मेंटेन न केलेले फोटो बुरसटतात. तस्मात बुरशी लागलेला फोटो असं ढोबळपणे म्हणता येईल.
.jpg)
मेटाहिस्टरी आणि
In reply to Historiography by अरविंद कोल्हटकर
मेटाहिस्टरी आणि हिस्टोरिऑग्रफी शब्द कधी कधी अदलून-बदलून वापरली जातात. पण त्यांच्यात फरक असा, की हिस्टोरिऑग्रफी इतिहासलेखनपद्धतीवर (मेथोडोलॉजिकल) भर देतो. बॅटमॅन ने म्हटल्याप्रमाणे हिस्टोरिऑग्रफी:
1) एखाद्या भौगोलिक, कालिक विषयाची हिस्टोरिऑग्रफी असू शकतो (ठसे, चर्चा, स्रोतांचे प्रकार, वाद, एकूण तर्क),
२) खुद्द लेखनपद्धतीची शिकवण असू शकतो (तर्क कसा मांडायचा, स्रोतांना कसं वाचायचं, त्यातून उपयुक्त माहिती कशी शोधायची, माहिती आणि तर्कात नेमका फरक काय, तळटीपा कधी व कशा द्यायच्या) आणि
३) तात्त्विक मुद्द्यांवर आधारित इतिहासलेखनाच्या विविध पद्धती असू शकतात (न्यू कल्चरल हिस्टरी, आनाल्स, मार्क्सवादी इतिहासपद्धती, माइक्रोहिस्टरी, लिटररी हिस्टॉरिसिसम, सबॉल्टर्न स्टडीज, सोशल हिस्टरी). तात्त्विक मुद्द्यांवर आधारित इतिहासलेखनचर्चेला फिलॉसॉफी ऑफ हिस्टरी (इतिहासलेखनमीमांसा म्हणता येईल) देखील म्हणतात - यात ऐतिहासिकतेवर, ऐतिहासिक जाणीवेवर, स्रोतांच्या शक्यता आणि मर्यादांवर, स्मृती/इतिहास द्वंद्वावर वगैरे भौतिक पेक्षा तात्त्विक भर असतो (उदा. हेगेल चे फिलॉसॉफी ऑफ हिस्टरी)
मेटाहिस्टरी हा एका ठराविक पुस्तकाचं नाव आहे खरं. पण इतिहासलेखनाच्या मुळाशी असलेल्या काही साहित्यिक स्ट्रक्चरचा उलगडा करायच्या अर्थाने त्यात मेटाचा वापर केला आहे - an overarching, and underlying structure that is present in, and informs a body of scholarship.