अस्टेरॉइड २०१२DA१४

millions of sleepless people staring in helpless terror at the incandescent sky; and then, low and growing, came the murmur of the flood. And thus it was with millions of men that night – a flight no whither, with limbs heavy with heat and breath fierce and scant, and the flood like a wall swift and white behind. And then death.

—H. G. Wells, “The Star”

फेब्रुअरी २०१३
जगातील खगोलशास्त्रज्ञ उत्सुकतेने अस्टेरॉइड २०१२DA१४ची वाट पाहत होते.
अस्टेरॉइड २९१२DA१४चा शोध एका वर्षापूर्वी एका स्पॅनिश दंतशल्याने(!) लावला होता. तो हौशी आकाश निरिक्षक होता. स्पॅनिश वेधशाळेने टिपलेल्या आकाशाच्या फोटोंची तपासणी करत असताना हा लघुग्रह त्याच्या नजरेस पडला. अवकाशात असे लाखो लघुग्रह फिरत आहेत. त्याची रुंदी १५० फूट होती. ही देखील सर्वसामान्य गोष्ट होती. ह्यात काही नवल विशेष नव्हते. तरी देखील ह्या लघुग्रहाने शास्त्रज्ञांचे लक्ष वेधून घेतले. कारण एक वर्षाने म्हणजे १५ फेबुअरी २०१३ रोजी हा पृथ्वीच्या जवळून म्हणजे फक्त १७००० मैल अंतरावरून जाणार होता. शास्त्रज्ञांनी ह्याच्या कक्षेचा अभ्यास करून हे भाकीत केले होते. तसेच १७००० मैल अंतर ही गोष्टही फारशी चिंताजनक नव्हती. दोनच वर्षांपूर्वी रिचर्ड कोवाल्स्की ह्या खगोलशास्त्रज्ञाने शोधलेला २०११CQ१ हा तीन फुट रुंदीचा अतिलघुग्रह पृथ्वीपासून केवळ ३४०० मैल अंतरावरून गेला होता. फरक इतकाच होता कि २०१२DA१४ इतक्या जवळून जाणारा त्या आकाराचा पहिला लघुग्रह होता. २०११CQ१चे अस्तित्व पृथ्वीशी “डावी-उजवी” व्हायच्या आधी काही तासच लक्षात आले होते. पण २०१२DA१४ चे “स्वागत” करायला शास्त्रज्ञांना एक वर्ष मिळणार होते.
हा लघुग्रह दुर्बिणीशिवाय दिसणारा नव्हता, पण साध्या दुर्बिणीतून किंवा चांगल्या प्रतीच्या बायनाक्युलर मधून त्याचे दर्शन होऊ शकले असते. खगोलशास्त्रज्ञ जय्यत तयारीनिशी सज्ज झाले होते.
वर्तमानपत्रे मागे कशी राहतील? त्यांनी भडक मथळे देऊन ही बातमी प्रसृत केली.
“अस्टेरॉइड पृथ्वीच्या जवळून घोंघावत जाणार.”
“पृथ्वी थोडक्यात वाचणार.” इत्यादी.
आणि आजचे वर्तमानपत्र असते तर?
“ही ह्याच्यापासून थोडक्यात वाचली. समजून घ्या कोण आहे ही?” असे क्लिक-बेट मथळे दिले असते.
नासाने जाहीर केले की आमचे तज्ञ लाघुग्रहाबद्दलच्या कोणत्याही प्रश्नाला उत्तर देण्यासाठी सज्ज आहेत. ज्या दिवशी हा लघुग्रह पृथ्वीच्या जवळून जाणार होता त्या दिवशी विएना मध्ये ह्या विषयातील तज्ञांची बैठक भरणार होती.
एकूण लोकांनी ह्या लघुग्रहाची हवा हवा केली होती, पण...
हा लघुग्रह पृथ्वीच्या जवळून जाणार होता त्याच्या आधी केवळ सोळा तास रशियातील चेल्याबिंस्क या शहरात एक विचित्र घटना घडली. एक नवीन “नभोनाट्य” घडले.
आणि क्षणात लोक २०१२DA१४ विसरून गेले.
चेल्याबिंस्क हे कुप्रसिध्द औद्योगिक शहर होते. जवळच मायाक प्लुटोनिअम प्रोड्युसिंग प्लांट होता. हा कारखाना त्यांचा किरणोत्सर्गी कचरा जवळच्या नदीत फेकत होते. ह्या कारखान्यात एकदा स्फोट होऊन प्रचंड प्रमाणात अगदी चेर्नोबिल पेक्षाही जास्त प्रमाणात किरणोत्सर्ग झाला होता. अशा ह्या शहरातील रहिवासी रोगग्रस्त होतील यात नवल ते काय?
सूर्योदयाच्या सुमारास एका २० मीटर रुंद लघुग्रहाने ताशी ४२००० मैल वेगाने पृथ्वीच्या वातावरणात प्रवेश केला, ती जागा होती चेल्याबिंस्क! आता त्याने पेट घेतला होता. अश्या ह्या अग्निगोलकाचा चेल्याबिंस्क शहरावर १४ मैलावर हवेत स्फोट झाला. ह्या शक्तिशाली स्फोटाची ताकत ५०० किलोटन होती. हिरोशिमा शहरावर टाकलेल्या अणु बॉंबच्या पेक्षा ३० पटींनी जास्त होती. ह्या स्फोटामुळे आघात तरंग (शॉकवेव) तयार झाले. नव्वद सेकंदानंतर ह्या तरंगाने चेल्याबिंस्कला धडक दिली.
आकाशातला अग्निगोल आणि स्फोट बघायला लोक घराच्या खिडक्यात उभे होते. शॉकवेवमुळे खिडक्यांची तावदाने फुटली आणि लोकांच्या डोळ्यांना, चेहऱ्याला जखमा झाल्या. धक्क्यामुळे लोक इतस्ततः फेकले गेले. एका स्त्रीच्या मणक्याला इजा पोचली, स्फोट बघितलेल्या काही लोकांची दृष्टी अधुरी झाली. हजारांपेक्षा जास्त इमारतींची हानी झाली. लघुग्रहाचे हजारो तुकडे झाले. कोई यहा गिरा कोई वहा गिरा. सुदैवाने प्राणहानी मात्र झाली नाही.
ह्या शतकातील तीन मोठ्या घटनांचा अनुक्रम असा आहे.
१. तुंगाश्का
२. चेल्याबिंस्क
३. सिखोट अलिन पर्वत
ही तिन्ही घटनास्थळे रशियात आहेत हा योगायोग नाही. रशियाचा भौगोलिक विस्तार इतका मोठा आहे कि तिथे अश्या घटना घडण्याची शक्यता १ in ३२ आहे तर मालदीव सारख्या बेटावर ही आपत्ती कोसळण्याची शक्यता १ in २००००० आहे. रशिया जैसे देशमे ऐसी छोटी मोटी चीजे होती रहती है.

दुसऱ्या दिवशी वृत्तपत्रात अद्वा तिद्वा मथळे देऊन ही बातमी छापून आली. अनेक अफवांचे चर्वितचर्वण सुरु झाले. जसे
“रशियन हवाई दलाने हल्ला करून लघुग्रह पडला...”
“अमेरिकेने गुप्त अस्त्राची चाचणी केली....”
खगोलशास्त्रज्ञ पुरते गोंधळून गेले. ते ज्या लघुग्रहाची दुर्बिणी रोखून वाट पाहत होते त्या ऐवजी ही बया कुठून आली. झाल्या प्रकाराची त्यांना थोडी लाज वाटली. नंतर नीट खुलासा झाला. २०१२DA१४ चा ह्या उत्पाताशी काहीही संबंध नव्हता. हा निव्वळ योगायोग होता. चेल्याबिंस्कच्या आकाशात स्फोट झालेला उपग्रह सूर्याला पाठी ठेऊन पृथ्वीकडे झेपावला होता. आणि त्या वेळच्या दुर्बिणी सूर्याकडे रोखणे शक्य नव्हते. (कारण त्यांची “दुर्बीण-फ्राय” झाली असती.) त्यामुळे तो नजरेतून निसटला होता. हा जर आधीच दिसला असता तर चेल्याबिंस्कच्या लोकांना आगाऊ तयारी करता आली असती.
ज्या संशयात्म्यांना अजूनही धोक्याची गंभीरता लक्षात आली नसेल त्यांच्यासाठी कृपा करून “थोडक्यात चुकामुक” झालेल्या लघुग्रहांची यादी इथे मिळेल---

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_asteroid_close_approaches_to_Earth

चेल्याबिंस्कच्या लघुग्रह स्फोटाचा विडीओ
https://www.youtube.com/watch?v=dpmXyJrs7iU&ab_channel=Tuvix72

२०१२DA१४चे आताचे नाव आहे 367943 Duende आहे. द्युएन्ड हे परीकथेतील उपद्व्यापी गॉब्लिनचे नाव आहे. वेट अ मिनिट हा पुन्हा १५ फेब्रुअरी २०४६ला परत येणार आहे!
आता एक सिक्रेट सांगणार आहे. पण मी सांगितले असे कुणाला सांगू नका. हे जे जुन्या काळाचे प्लेग आणि सध्याचा कोविड ह्यांचे विषाणू अशाच लघुग्रहांनी/ धुमकेतूंनी पृथ्वीवर आणले असे काही खगोलजीवशास्त्रज्ञांचे मत आहे असे म्हणतात म्हणे. खर खोट देव जाणे!