मध्यमवर्गीय संगोपन मूल्ये : एक प्रसंग, काही निरीक्षणें

सुचना उत्तम आहे. इथे एखाद्या कार्यक्रमात अनेक फोटोग्राफर जे विविध वृत्तपत्राचे असतात वा हौशी असतात त्यांच्या गर्दी व क्लिकक्लिकाटामुळे कार्यक्रमाचा रसभंग होतो असे मला वाटते. तेव्हा आपण केलेली सूचना माझ्या डोक्यात आली होती. लोकांना ती पटेल असे वाटत नाही.कारण त्यात सोयीचा भाग अधिक आहे. सार्वजनिक जीवनात बेशिस्त ही सोयीची असल्यामुळे बिनदिक्कत पाळली जाते. अशा वेळी स्वतःत बदल घडवणे सोयीचे असते. डोक्याला ताप नको असे हळू हळू वाटू लागते.

तुम्ही या विषयाला वाचा फोडलीत हे बरे झाले.

तुमची सूचना योग्यच आहे आणि आजपावेतो सार्वजनिक कार्यक्रमात आयोजकांचे अधिकृत फोटोग्राफर/व्हिडियोग्राफर नसतील असेही नाही. मी तर तुमच्या सूचनेपुढे जाऊन एक-दोन सूचना करतो - १. अधिकृत क्यॅमेरामनव्यतिरिक्त अन्य कोणलाहि क्यॅमेरे आणण्याची बंदी करावी. २. ज्यांना आपल्या पाल्याचा फोटो अथवा व्हिडीओ हवा असेल अशांनी कार्यक्रमाच्या आधी अथवा नंतर आयोजकांशी थेट संपर्क साधावा, फोटोग्राफरशी नव्हे.

पूर्वी उत्तम क्यामेरा हा प्रकार 'महाग' वाटे आणि सर्रास सर्वांकडे क्यॅमेरे नसत तेव्हा आपल्या पाल्याचा फोटो अथवा व्हिडिओ अधिकृत क्यॅमेरामनकडूनच घेतला जाई आणि त्याची प्रत पालक विकत घेत असत. आता फोटोग्राफरच्या क्यॅमेर्‍यापेक्षा सरस क्यॅमेरे पालकांकडेच असल्याने (आणि कदचित आपल्याकडे अमका-ढमाका डिएसेलार विथ ट्रायपॉड, लेन्स किट, बॅफल्स आहे हे सिद्ध करण्याची हौस असल्याने) कार्यक्रमात प्रेक्षागृहापेक्षा स्टेजच्या पायथ्याशी जास्त गर्दी झालेली असते.

हल्ली सभेत कसे वागावे म्हणजे सभ्यपणा काय असतो ते लोक विसरत चाललेले आहेत.
मीही त्याला अपवाद नाही.परवाच झालेल्या(परसूंकीच बात है...) दोन कार्यक्रमांमध्ये माझा स्वतःचा अनुभव असाच होता. पूर्वी मला स्वतःला असे वागण्याची लाज वाटत असे आणि इतरजण तसे वागले तर त्यांचा राग येत असे. पण आता हा प्रकार खूपच अंगवळणी पडत चालला आहे. त्यामुळे इतर गर्दीप्रमाणे मी स्वतः स्टेजजवळ जाऊन फोटो काढले नाहीत तरी भर कार्यक्रमात फोटोग्राफरजवळ चालत जाऊन त्याला 'माझ्या पाल्याचा फोटो काढ' असे सांगण्याचा अगोचरपणा मी करू शकलो. (यातला एक कार्यक्रम आमच्या महाराष्ट्र मंडळातच झाला.)

काळ बदलत चालला आहे आणि आपण जुने झालेले आहोत.

जर त्या महाशयांकडे असा उभा राहणारा मोठा ट्रायपॉड होता तर त्यासोबत बरेसे झूम असणारा कॅमेराही असणार. मग रीतसर मागे उभे राहून कॅमेऱ्यातून झूम करुन फोटो काढायचे. मागे जायची तयारी नसेल तर खाली बसूनही फोटो चांगले येतात. मुळात आपल्या मुलांच्या फोटोंचे कौतुक आपल्यालाच असते (तेवढे ते त्या मुलांनाही नसावे). त्यामुळे आपण काढलेले फोटो जरा कमी दर्जाचे आले तरी ९९ टक्के वेळा आपणच ते पाहणार असतो एवढी जाणीव ठेवली तरी पुरे.

आजकाल या फेसबुक वगैरे प्रकारामुळे ही फोटोची डोकेदुखी वाढली आहे असे मला स्पष्टपणे वाटते. आजकाल काही कॅमेरे व फोन 'फेसबुक रेडी' अशा सोयीने सज्ज मिळतात. म्हणजे काढला फोटो की टाक फेसबुकवर. कधी एकदा तो फोटो काढून जितक्या लवकर शक्य होईल तितक्या लवकर तो फेसबुकवर पोस्ट करायची अनेकांना कोण घाई झालेली असते. अरे समोर काय चाललंय त्याचा आधी आनंद तर घ्या. कधी कधी असे वाटते की एखादी गोष्ट करण्याच्या आनंदापेक्षा आपण ती गोष्ट करत आहोत हे जगाला सांगण्यातच अनेकांना जास्त रस असतो. सोशल नेटवर्किंग वगैरे प्रकार ठीक आहेत पण आज आपण काय जेवलो, आज आपल्याला कंटाळा आला, आपल्या साथीदारावर आपण किती प्रेम करतो. आताच ऑफिसातून निघालो आहे वगैरे काहीही स्टेटस टाकतात आणि लोक ते चघळत बसतात. आपल्या आयुष्यात इतरांना डोकवायला द्यायची ही हौस फारशी समजत नाही.

पण, फोटो वा व्हिडोओग्राफी करु नये असा प्रस्ताव मांड्ला तर? निदान, मोकळ्या डोळ्यांनी जग बघाय्चे असते या विचाराचा प्रसार होईल. अगदीच करायची असेल तर पहिल्या द्हा मिनिटात काय असेल ते फोटो वैगरे. नंतर नाही असे काही?

पुण्यातील शाळांमधे पालकांना फोटो/व्हिडीओ काढण्यास सक्त मनाई आहे, शाळेने काढलेल्या फोटो आणि व्हिडिओचाच आनंद पालकांनी घ्यावा ही सोय असते, फोटो व व्हिडिओसाठी माफक(?) शुल्क आकारले जाते.

ह्या प्रकारामुळे पालकांचे फोटोग्राफी स्वातंत्र्य (अभिव्यक्ती?) हिरावले जाते, पण सर्वांना कार्यक्रमाचा निर्भेळ आनंद घेता येतो जे निदान माझ्या पहाण्यातल्या सर्व पालकांना मान्य आहे.

त्या तीन रांगेतील लोकांनी चक्क तीन गाणी हा प्रकार सहन केल्याचे मला फारच विशेष वाटते आहे, त्यासंदर्भात पण काही शिक्षण(how-to-handle-obnoxious-parents) गरजेचे आहे.

तुम्ही लिहिलेल्या पत्राचा फारसा उपयोग होणार नाही असं माझं मत आहे, असले नियम काटेकोरपणे राबविण्यासाठी पुण्यातील दुकानदारांकडे असलेला निगरगट्टपणा असणं गरजेचं आहे.

मी यांच्या प्रतिसादावरून भारतात लोकं सुसंस्कृत होत चालले आहेत आणि अमेरिकेत गेलेले/आलेले भारतीय मात्र होते तिथेच राहिलेले आहेत असं वाटलं. पण विसुनानांनीही प्रतिसाद दिलेला आहे.

अमेरिकेत असूनही गेल्या दीडेक वर्षात कोणी फक्त भारतीय आहेत म्हणून अनोळखी लोकांमधे मिसळावं असं कधी वाटलं नाही.

आमच्या शहरात, आजूबाजूच्या गावांमधे ऑक्टोबरफेस्ट, वूर्ष्टफेस्ट (सॉसेज फेस्टीव्हल) असे पारंपरिक जर्मन सोहळे असतात. त्याशिवाय बॅटफेस्ट (आमच्या शहरात उत्तर अमेरिकेतली, शहरी भागातली सगळ्यात मोठी वटवाघूळ वसाहत आहे), काईट फेस्टीव्हल, बुक फेस्टिव्हल असे अपारंपरिक सोहळे होत असतात. तिथे येणारे बहुसंख्य लोक वागण्या-बोलण्यावरून सुसंस्कृतच दिसतात. अशा ठिकाणी भारतीय मंडळी तुरळकच असतात. असतील तरी ती मुळातच फार 'देसी' नसावीत किंवा जनाची नाहीतर मनाची बाळगून बरी वागतात. थोडी गर्दी असते एवढं वगळता काहीही त्रास होत नाही. काही वेळा तर मोजक्या मोबदल्यात ठराविक पार्किंग लॉट्सपासून बसेसही सोडतात.

तुमच्या गावात अशा काही 'स्थानिक' गंमतीजमती नसतील तर सहानुभूती. किंवा या गरीबांच्या टेक्सासात.

किस्सा बोलका आहे. स्थानिक महाराष्ट्र मंडळाने ही सूचना स्वीकारली तर उत्तम पायंडा पडेल.

मात्र कार्यक्रमाला काहीएक 'फ्लो' असतो ह्याकडे दुर्लक्ष करून आपल्या पाल्याचा गुणसोहळा आधी घ्यावा ह्यासाठी आयत्या वेळेला आयोजकांना भरीस पाडणे (उदा. 'प्रथम तुला वंदितो'वरच्या ड्यॅन्सच्या आधी पसायदान परफॉर्म करण्याचा आग्रह केवळ 'विशेषी कार्यक्रमीं इये'च होऊ शकतो); आम्ही फक्त आमच्या मुलाच्या श्लोक/गाणे/नाच/कार्यक्रम यापुरते आलो आहोत, आम्हांला जेवण वगैरे काही नको असं सांगून कार्यक्रमाचे प्रवेशशुल्क देण्यात खळखळ करणे इ. लीळा पाहिल्या असल्याने मंडळाने अशी सूचना करूनही किती फरक पडेल, याबद्दल साशंक आहे. एकंदरीत 'त्याचा येळकोट राहीना'चे प्रत्यंतर अशा ठिकाणी वारंवार येत राहते, असाच आजवरचा अनुभव आहे

मुळात हे 'ग्यादरिंग' वैग्रे प्रकार 'बालमजुरी' मध्ये का मोडत नाहीत हा प्रश्नच आहे.

मुळात क्यामेरांच्या घटत्या किंमती, फोटो काढण्याचे झालेले सुलभीकरण, वाढते फेसबुकीकरण आणि सर्वात महत्त्वाचे डिजिटल फोटोग्राफीमुळे किती आणि कशाचे फोटो काढायचे यावर न राहिलेले बंधन या सगळ्या मागे आहे.

परवा मी अशाच एका कार्यक्रमाला गेलो होतो. स्टेजवरील आपले मूल क्यामेरात नीट दिसावे म्हणून ऐन नाचात मुलाला इथे बघ इथे बघ म्हणून पिटातून त्या वडिलांचा आटापिटा चाल्ला होता! ते बिचारे मूल नाचावे की बाबांकडे बघावे या विवंचनेत शेवटी नुसतेच चड्डी धरून दुसरीकडेच पाहत शेवटी उभे राहिले

बाकी, अशा कार्यक्रमातच असे नाही तर वाढदिवस, शालेय खेळ, गॅदरिंग्स, गड-किल्ले, लग्नघर (मयतही सुटलेले नाही ) यातील प्रत्येक ठिकाणी गेले की हल्ली पत्रकार परिषदेला गेल्यासारखे क्यामेरामन तुटून पडतात.

यावरून हे आठवले.

बाकी, सुचना पटली नाही, जर संस्थेचा क्यामेरामन आहे तर डिजिटल क्यामेरांना बंदी घालावी. फिल्मचा असल्यास चालेल असेही सांगावे. (चिंता नको तो क्यामेरा घेण्यापेक्षा पोराचे विडियो विकत घेतील लोकं ते स्वस्त पडावे)

पाल्यांचे फोटो काढा न काढा पण ते करताना इतरांचा रसभंग होऊ नये ही काळजी घ्यावी.
अवांतरः पक्षी निरीक्षण करत असताना पक्ष्यांचे फोटो काढणार्यांमुळे थोडा कधी कधी रसभंग झालेला आहे.

मराठी मंडळांच्या कार्यक्रमात मराठी लोकांनीच शिस्त पाळायची? असे कसे चालेल? इतर 'ऑक्टोबर फेस्ट' मधे वगैरे ते पाळतात ना शिस्त (चुकून गेलेच तर) - आता इथेही? चॉलबे ना
बापट - अहो हे तर काहीच नाही, आमच्य इथे तर काही पालक विंगेतून शूटींग करायचा प्रयत्न करतात. अहो मराठी माणूस म्हणायचे आणि सोडून द्यायचे

मूळ चर्चेविषयी मला काहीच म्हणायचे नाही. फक्त प्रत्येक गोष्टीकडे कॅमेर्‍याच्या लेन्समधूनच बघितले पाहिजे हा अट्टाहास मला समजत नाही. बाकी आपण जुने झालो आहोत असे विसुनानांनी म्हटले आहेच. खरे तर मी आधी म्हटले आणि नंतर विसुनानांनी म्हटले. म्हणजे मी तर विसुनानांपेक्षा जुना आहे.

हे असे वागणे पहील्यापासुन नव्हते? हे "कलागुण / अनन्यसाधारण" कल्चर आपले नव्हे? व आपला सांस्कृतीक वारसा, वैशिष्ट्ये जपणे त्याला वाव देणे ह्या उदात्त भावनेने मंडळ स्थापना वगैरे होत नाही?
घ्या लेखी पुरावे, वाक्यावाक्यत दुजोरा आहे.
१) Marathi Mandal is organized exclusively for promoting the culture, traditions, and language of "Maharashtra" (a western state of India) through various events and services. <ह्या वाक्यातच सगळे आले. मराठी बाणा जोपासला पाह्य्जे म्हंजे पाह्यजे>

२) Mandal plans to organize cultural, social, musical, and theater events related to traditional Maharashtrian culture. The programs such as Ganesh Chaturthi, Kojagiri, Diwali, Makar Sankrant, Gudhi Padawa, Marathi Natak, Marathi Sangeet and many more.[aka Bollywood stuff - अहो आमच्या दादासाहेबांनी नाही का.. आमच्याच मुंबईत...]

३) Our aim is to promote, preserve, cherish and perpetuate the socio-cultural values of Maharashtrian culture as also our history and traditions amongst all Maharashtrians in......... [रिपीट.. रिपीट]

४) We would like to create a forum of all Marathi folks to promote interaction and participation to contribute towards our "uniqueness" ;-). Also in assimilation in the 'नेटिव्ह Way of Life' yet preserving our Maharashtrian Personality and tradition.

५) Welcome once again to the new organization. Please encourage your friends to join the Mandal and contribute to Mandal's activities. We look forward to your active participation.

त्यामुळे मुसुजी 'आयदर यु आर विथ अस ऑर अगेन्स्ट अस' बरं!!

जोक्स अपार्ट, जे हौशी लोक मंडळ चालवतात त्यांच्या हौशीखातर व त्यांच्या स्वयंसेवकगिरी बद्दल कौतुक व आदर ठेवून सुरक्षीत अंतर ठेवणे योग्य व तरीही त्यात सामील व्हायचे असेल तर आपणही कमी जास्त प्रमाणात त्यातलेच आहोत हे मान्य करुन "तक्रार अथवा मी काय म्हणतो" हे तिकडेच आपापसातच ठेवणे योग्य. परिघाबाहेर लोकांचे काहीही मत असले तरी आपल्या मताशी दुजोरा इतके आत्मीक समाधान सोडून त्याचा काही फायदा नाही.

बादवे - हे असे फक्त मराठी/भारतीय मंडळात होते असे नाही अन्य पब्लीक मधेही होते.

हे तरी फारच सोपे प्रकरण आहे. मराठी/ भारतीय लोक विमानात, क्रुझवर, इंटरनॅशनल इव्हेंट्स येथे कसे वागतात हे पाहीले तर .......तुम्ही पण आमच्यासारखे माणूसघाणे व्हाल बरं

"संगोपन मूल्ये" हे मराठीतल्या "म्यानर्स"चे भाषांतर आहे का हो?

वर ऋता ताईंनी म्हटल्या प्रमाणे,

इतरांचा रसभंग होऊ नये ही काळजी घ्यावी.

हा धडा यातून घेतला तर बरे.
आजकालच्या म्यानर्स मधे, माझे उपद्रवमूल्य (न्यूसन्स व्हॅल्यू) जितके मोठे, तितका मी मोठा हे समिकरण स्थापित होऊ पहात आहे. 'माझ्या' सुखाकरता मी इतरांच्या अत्यावश्यक जगण्याच्या अधिकारावरही अतिक्रमण बिनदिक्कीत केले पाहिजे, अशी एक मठ्ठ समजूत आपल्याकडे आहे.

लेख फक्त फोटो काढण्यापुरता मर्यादित असला, तरीही 'इतरांची जाणीवपूर्वक काळजी घ्या' हे 'प्रिन्सिपल' आपण शिकतच नाही, अन शिकलो तरी वापरत नाही. एक ऑफिशिअल फोटोग्राफर पैसे देऊन बोलावला, तर तो या हौशी पालकांपेक्षा जास्त त्रासदायक होतो हे अनेक लग्न समारंभांतून मी पाहिले आहे.

अशा प्रकारचे विचित्र वागणे पाहून नुसते सहन करण्याऐवजी, मी त्या कार्यक्रमात उभा राहून मोठ्या आवाजात त्या महाशयांना बाजूला होण्याची, अथवा संयोजकांना त्यांना बाजूला सारण्याची विनंती केली असती. योग्य कारणासाठी एकाने आवाज उठवला, की आपोआप बाकीचे बघे सामिल होतात व इन्सेसिटिव्ह्स अन बुलीज नरमतात असा अनुभव आहे. नेक्स्ट टाईम करून पहा. त्यांचे म्यानर्स त्यांना असे वागायला सांगत असतील, तर आपण आपल्या म्यानर्स मधे थोडी आक्रमकता आणलीच पाहिजे असा माझा गांधीवादी विचार आहे.

(ट्रायपॉडवाले गृहस्थ अर्नॉल्ड श्वार्झनेग्गर यांचे आकारबंधू असलेत तर त्यांनाच "अहो, माझ्या पण मुलाचा डान्स आहे. तुमच्या शूटिंगची कॉपी मला द्या हं! पेनड्राईव्ह/एस्डीकार्ड वर ट्रान्स्फर होते ना तुमच्या क्यामेर्‍यातून?" असेही सांगता येते )

मराठी मंडळाचे (आणि तत्सम) सदस्य नसल्याने काय काय गमतीजमतींना आम्ही मुकतो आहोत!!!

चालायचंच. न्यु जर्सीहून मुंबईकडे जाणार्‍या विमानात मुंबईच्या लोकलमध्ये चढताना असते (किंवा पुण्याच्या 'पीएमटीत' म्हणा, उगाच प्रादेशिक कलह नको! ) तशी चढाओढ पाहिली होती तेव्हा वाटलं की लवकरच हे लोक मुंबईला जाणारी विमानसेवाच बंद करतील.

अमेरीकेतून भारतात जाणार्‍यांना (विसा वाले) पासपोर्टला जोडलेले 'आय-९४' कार्ड तिथे काढून द्यावे लागते, आधी काऊंटरवरून कार्ड काढून मग रांगेत या असे सांगूनही कोणीही ऐकत नव्हते. मग प्रत्येकाला रांगेतून हाकलून लावत काउंटरकडे पाठवताना तिथल्या कर्मचार्‍यांच्या नाकी नऊ आले. विमानात चढताना तुमच्या सीटक्रमांकानुसार गटागटाने बोलावले जाते (आणि सीटही ठरलेले असते) तरी सुद्धा सगळे लोक तिथे गर्दी करून असे उभे होते की "खिडकीची जागा जाईल"! माझ्या शेजारी बसलेल्या एका गुज्जू काकांनी (ग्रीन कार्ड होल्डर ) प्रत्येक खाद्यपदार्थ दोनदा मागवला. (म्हणजे जेवणातले श्रीखंड दोन वाट्या, नाश्त्यातले पोहे दोनदा, ज्यूस दोनदा वगैरे). एका बापाने (दोन जुळी मुलं) आपल्या चिरंजीवांच्या डायपर बदलण्याच्या प्रोग्रॅम सीटवरच सुरू केला. शेवटी हवाईसुंदरीने खड्या आवाजात दम भरला तरी महाशयांना काही लाज नाही. कॉफी नको म्हणून पाच मिनीटांनी कॉफी मागणारे, पाणी सांडणारे वगैरे अजागळ लोक तर कमी नव्हतेच.

एकंदरीत "आमच्या" लोकांनी केलेल्या तमाशामुळे जवळच बसलेल्या दोन-तीन सुंदर (गोर्‍या) मुलींशी ओळख काढायची आमची संधी हुकली, म्हणून जास्त सल!!

भारतीय संस्कृतीत सार्वजनिक जीवनात कसे वागावे याचे संस्कार नाहीतच असे माझे मत आहे.
आजकाल तर खाजगी जीवनातही कसे जगावे याचे संस्कार पैसा कमावणे आणि उपभोग घेणे याभोवतीच फिरताना दिसतात.
आमच्याकडे मोठं घर, गाडी आणि एक/दोन मुलं आहेत आणि त्यामुळे "आम्ही सुखात आहोत" हे ओरडून ओरडून सांगायची गरज पूर्वी कशी भागवली जायची कोण जाणे?
होपलेस.

या चर्चेत 'देशी' हा शब्द कधी येतो त्याची वाटच बघत होतो. तो आला आणि भरुन पावले. देशी लोकांची बेशिस्त, त्यांचा हावरटपणा, म्यानरलेसपणा आणि त्याचा दर तीन वर्षांनी आम्हाला 'इंडिया'ला जाताना कसा त्रास होतो हे सांगितले नाही तर तुम्ही स्वतःला पुरोगामी कसे म्हणवाल?