पांडुरंग सांगवीकर सम लैंगिक आहे का?

चार्ली मलातरी गे वाटला नाही. मी ओरीअंटेशनच्या दृष्टीने पाहातदेखील नाही म्हणा.
यावरुन आठवलं 'द पिक्चर ऑफ डोरीयन ग्रे' ही मी वाचलेली पहीली कादंबरी. १२वीच्या सुट्टीत वाचलेली. आणि मला त्यातला गे अँगल कळलादेखील नव्हता. अँगल तर दुरच गे, बाय असं काही असतं हेच मला फार उशीरा कळालं. बहुतेक कल हो ना हो पाहिल्यावर. आणि त्यानंतर वाचुनदेखील शेरलॉक, गे असेल असं स्वतःहुन वाटलच नाही. गाय रिचीच्या चित्रपटांचा रिव्ह्यु वाचल्यावर मग आम्ही 'हम्म असेल असेल'
असो. कोसला वाचली नाही. पण तुम्ही दिलेल्या वाक्यांवरुन पांडुरंग गे असू शकेल वाटतय.
रस्कीन बाँडच्या एका कादंबरीची (देल्ही इज नॉट फार???) आठवण झाली. त्यातला नायक गे/बाय नक्कीच होता. हे मात्र मला स्वतःहुन जाणवलेल

कदाचीत अवांतर: काही दिवसांपुर्वीच 'अॅलीस इन वंडरलँडचा लेखक लुई केरॉल पिडोफाइल होता का' अशी एक चर्चा वाचलेली. मी जास्त खोलात न जाता माझ्यापुरती ती शक्यता डिस्कार्ड करुन टाकली...

समजा असला किंवा नसला, त्याने माझ्या आयुष्यात नेमका काय फरक पडतो?

पांडुरंग सांगवीकरला मी जाणत नाही, यापुढील आयुष्यात जाणण्याची शक्यता नाही (आणि जाणून घेण्याची इच्छा तर नाहीच नाही), त्याच्याशी माझा कोणत्याही प्रकारे संबंध नाही आणि यापुढील आयुष्यात संबंध घडून येण्याची शक्यता (अथवा संबंध घडवून आणण्याची इच्छा) नाही. अशा परिस्थितीत, त्याच्या लैंगिकतेची चिकित्सा मी काय म्हणून करावी?

फॉर द्याट म्याटर, पांडुरंग सांगवीकर समलिंगी असला किंवा नसला, याने आपल्या (द्वितीयपुरुषी आदरार्थी अनेकवचनी) आयुष्यात नेमका काय फरक पडतो?

(अतिअवांतर: 'जाणण्या'च्या अनेक अर्थांपैकी काही पुरातन अर्थ अतिशय रोचक आहेत. उदाहरणादाखल, 'अमक्यातमक्याने आपल्या पत्नीस जाणले आणि तिच्यापासून त्यास पुत्रप्राप्ती झाली' अशा प्रकारचे उल्लेख बैबलात ठिकठिकाणी सापडतात. असो.)

नेमाडे स्वत(:) पुढे येऊन पांडुरंग च्या लैंगिकतेचा खुलासा करतील ही शक्यता सूतराम नाही. त्यामुळे पांडुरंग च्या लैंगिकतेची पण अनेक perceptions आणि versions तयार होतील. पण चर्चा होणे हे नेहमीच चांगले.

यावर एक उतारा म्हणजे फ्यान फिक्शन..

आपल्या मेघनातैनी शेरलॉकच्या एका ब्लॉगाचे रुपांतर येथे केले आहे..
तस्मात असे काही लिखाण झाल्यास यावर प्रकाश पडू शकेल..

हिंदी चित्रपटवाल्या बिनडोकांनी गे' व्यक्तिमत्त्वांचा विनोद निर्मितीसाठी उपयोग सुरू केल्यापासून (अपवाद ऋतुपर्णो घोषच्या 'मेमरीज इन मार्चचा', पण इथेही पिफ्फसारख्या ठिकाणी देखील प्रेक्षकांना अस्थानी हसताना पासून पूर्वग्रह हेच बलवान असतात याचा प्रत्यय आला, पण ते असो.) किंवा तथाकथित स्वातंत्र्यवाद्यांनी स्वातंत्र्याची सांगड 'होमोफिबिया'शी घातल्यापासून जिथे तिथे या गे असण्याचे/नसण्याचे मूल्यमापन सुरू झालेले दिसते. पांडुरंग 'गे' आहे की नाही याबाबत मत व्यक्त करायचे त्याने करावे पण इथे कार्यकारणभावाची जी भयंकर गल्लत होते आहे तेवढ्याच मुद्द्याबाबत मी बोलतोय.

<<कॉलेज मध्ये असताना मुली दिसल्या की पांडुरंग आपला रस्ता बदलतो. सहली ला गेल्यावर मुली पासून दूर पळण्याला प्राधान्य देतो. प्रसंग कुठलाही असो आपण मूलीना शरण जात नाही असा सार्थ अभिमान त्याला असतो. नाही म्हणायला रमि नावाची एक मुलगी त्याच्या आयुष्यात येते. पण तिला असणार्‍या फुफ्फुस च्या विकारामुळे निव्वळ सहानुभूती पोटी पांडुरंग तिला बोलतो . एकूणच करमणूक म्हणून पण मुली वैतागच असे पांडुरंग चे मत.>>
यातून फारतर पांडुरंगाला स्त्रीद्वेष्टा म्हणता येईल वा त्याला फीमेल-फोबिया आहे असे म्हणता येईल. भारतासारख्या लैंगिक-दमन-संस्कृती देशात असे हजारो पांडुरंग सापडतील. तेवढ्यावरून त्याचे 'गे' असणे सिद्ध होत नाही. (उरलेले सुरेशबाबतचे विवेचन अलाहिदा). 'गे' प्रवृत्ती निर्णायकरित्या सिद्ध करण्यासाठी समलैंगिक आकर्षण सिद्ध करावे लागेल (विरुद्धलिंगी तिरस्कार पुरेसा नाही!!!)

एरवी न'वी बाजू यांच्याशी सहमत. एखाद्या साहित्यिक कृतीने, चित्रपटाने, ध्वनिमुद्रिकेने मला/समाजाला/लेखकाला काय दिले, तिचा/त्याचा त्या त्या माध्यमात परिणाम वा स्थान याची चर्चा करणे समजू शकतो. एखादे पात्र समलैंगिक आहे की नाही याची चर्चा नक्की काय साध्य करते? कदाचित धागाकर्त्याने 'समजा तो समलैंगिक असेल तर त्या कादंबरीच्या आकलनात असा असा फरक पडतो, पारंपारिक/आजवरचे आकलन असे असे उघडे पडते वा बाधित होते' हे मांडून दाखवले असते तर काही उजेड पडला असता. अन्यथा हा धागा नुसतेच निरर्थक चर्चेचे गुर्‍हाळ चालू केल्यास कारणीभूत होईल नि लेखकाला फारतर प्रतिसाद मोजून आपले लेखन लैच प्रतिसादांचे धनी झाले म्हणून कॉलर वर करून हिंडायला सहाय्यभूत होईल इतकेच.

@अस्मि: डोरियन ग्रे ही कादंबरी माझ्या अतिशय आवडती आहे. केवळ लेखकाच्या नावावरून नि त्याच्याबद्दलच्या कथित प्रवादांवरून त्यात समलैंगिकता आहे असे म्हणावे हे थोडे अन्यायकारक आहे असा माझा समज आहे (तुम्ही तसे म्हटले नाही हे ठाऊक आहे, केवळ ऐकले आहे असे तुमच्या प्रतिसादावरून ध्वनित होते) समलैंगिकतेचा आरोप (आरोपण या अर्थी, गुन्हा या अर्थी नव्हे) फक्त बेसिलच्या डोरियनबद्दलच्या भावनांबाबत करता येऊ शकतो. पण तिथेही तो फक्त डोरियनच्या चित्राबद्दल (खुद्द डोरियनबद्दल नव्हे) बोलतो आहे. 'मी या चित्रात स्वतःला फारच जास्त ओतले आहे.' असे त्याचे वाक्य आहे. कदाचित हे एखाद्या गायकाला, कलाकाराला बेसिलची भावना अधिक चांगल्या प्रकारे समजू शकेल. एखादी कलाकृती जीव ओतून करावी नि प्रेक्षकांसमोर ठेवताच त्यांनी तिची निर्दयपणे चिकित्सा करावी हे अतिशय वेदनादायी असते. माझ्या मते केवळ याच भावनेतून बेसिलने डोरियनच्या चित्राला प्रदर्शनात ठेवण्यास नकार दिला आहे. या पलिकडे वैयक्तिक, भावनिक पातळीवर दोघांचे कोणतेही बंध निर्माण झालेले दिसत नाहीत. याउलट डॉ. हेन्री नि डोरियन यांच्यात एकप्रकारे मेंटॉर नि प्रोटेजी या स्वरूपाचे नाते दिसते, पण ते ही अ-भावनिक दिसते.

हा संशय आम्हाला सुरेशचे प्रकरण वाचून आला होता. कादंबरी पुढे वाचावी की नको या विचारातच पुढील प्रकरणे वाचली व हा विचार मनातून निघून गेला.

या दुव्यातला शेवटचा परिच्छेद अशा प्रकारच्या लैंगिकतेबद्दलच्या चर्चांविषयी वेगळा दृष्टिकोन देतो.

पांडुरंग सांगवीकर ज्या काळात आणि ज्या वातावरणात वाढला त्यात वाढलेले अनेक पुरुष स्त्री-पुरुष संबंधांबाबत (म्हणजे निव्वळ लैंगिक संबंध नाहीत) काहीसे बावचळलेले आणि अवघडलेले दिसतात. मराठी वास्तववादी कथा-कादंबऱ्यांत असले अवघडलेले पुरुष पानोपानी सापडतील. तुमच्या निकषांनुसार मग अख्खं मराठी साहित्यविश्वच समलैंगिक पुरुषांनी बुजबुजलेलं आहे असं म्हणता येईल. तद्वत हा (पक्षी : सांगवीकराचे स्त्रियांसोबत वर्तन) मुद्दा ह्या संदर्भात गैरलागू आहे.

राहता राहिला सुरेश तांबेबरोबरचा प्रसंग. त्याला समलैंगिक आकर्षणाचा नमुना म्हणण्यापेक्षा खरं तर समलैंगिक नसण्याचीच कबुली म्हणता येईल. समानलिंगी व्यक्तींसोबत जिव्हाळ्याची मैत्री असणं ही तर आपल्यापैकी बहुतेकांच्या नित्य अनुभवातली बाब असते. ही मैत्री कितीही जिव्हाळ्याची झाली, तरी तिला शारीर स्वरूप देता येत नाही ह्याची खंत ही समलैंगिक आकर्षणातून येईल, की उलट समानलिंगी व्यक्तीविषयी हळव्या संवेदना बाळगणाऱ्या, पण समानलिंगी व्यक्तीशी संभोगरत व्हायला असमर्थ असणाऱ्या व्यक्तीकडून येईल? 'शरीरानं सगळी गोची करून ठेवली आहे' अशी (पक्षी : 'क्रियेवीण वाचाळ') प्रतिक्रिया देत बसण्याऐवजी आहे त्या शरीराचा जनहितार्थ इशारा चालू : पुढील दुवा NSFW असू शकतो (पक्षी : कार्यस्थळी तो उघडण्यामुळे काही धोके संभवतात) /इशारा संपला सुयोग्य रीतीनं उपयोग करण्याकडे समलिंगी व्यक्तीचा कल असावा.

जाताजाता : सूर्याखालच्या (किंवा इतरत्र), असलेल्या-नसलेल्या कोणत्याही विषयावर आपलं काय म्हणणं आहे हे कुणी विचारलेलं नसताना भरभरून मांडणारे मराठी संकेतस्थळावरचे सदस्य एखाद्या विषयात 'त्याने माझ्या आयुष्यात नेमका काय फरक पडतो?' असा प्रश्न विचारताना दिसले हे सांगवीकराच्या असलेल्या-नसलेल्या समलैंगिकतेचं नशीब फळफळल्याचं लक्षण मानावं की तिचं दुर्भाग्य मानावं?

मला तरी तो गे नाही वाटला.
मुळात कोसला एका कोषात गुरफटलेल्या माणसाची कथा आहे. त्यामुळे पांडुरंग सांगवीकर मधे कुठेच कशातच पुर्णत्व नाही आहे. कोसल्यातील सुरवंटाचे कधीच फुलपाखरु झाले नाही. म्हणुन तो प्रत्येक बाबतीत अपूर्णच आहे. मग स्त्रिया असो किंवा आणखी काही.
पांडुरंगचा दृष्टीकोन प्रत्येक बाबतीत उपरोधीकच आहे. त्यामुळे मी स्त्रीयांना कसे दुर ठेवले, कॉलेज कसे सोडले, गावकडचे लोक कसे असतात, आमचे मित्र म्हणजे थोडे असलेच.असाच सूर सगळीकडे आहे. अतिसंवेदनाशील डोक्यात वादळे घेउन जगणारा आणी त्यामुळे काहिच न करणारा.
<<अनेक पुरुष स्त्री-पुरुष संबंधांबाबत (म्हणजे निव्वळ लैंगिक संबंध नाहीत) काहीसे बावचळलेले आणि अवघडलेले दिसतात>> यालाही अनुमोदन.

बाकि कोसला माझी खुप आवडती कादंबरी आहे. ही माझ्या मते एक अत्युच्च कलाकृती आहे. याने माझे आयुष्य समृद्ध केले आहे. कोसला हा माझ्या जिव्हाळ्याचा विषय आहे. एखादी कलाकृती विविध लोकांना अनेक प्रकारे भावू शकते वेगळे अर्थ लागू शकतात. या वेगळ्या चर्चांमुळे एखादा वेगळाच दृष्टीकोन मिळु शकतो. यामुळे एक वेगळेच बौद्धीक खाद्य मिळते.
त्यामुळे या प्रश्नाने माझ्या आयुष्यात तरी फरक पडतो.

कोण समलैंगिक? सांगवीकराचा पांडू काय?

होयसा वाटतो..

तुम्हाला म्हणून सांगतो.. या माणसाची नजर एकीकडें.. पावलें एकीकडें.. काय सांगू आता..

-गविनाना मलुष्टे.

(मधली आळी, रत्नांगिरी)

कोसला मुळातच बंडखोर, आपलेपणापासुन दुरावलेल्या, गोंधळलेल्या अशा अनेक मुद्द्यांना हाताळणारी कथा आहे,आणि हेच मुद्दे त्या कथेचा आत्मा आहेत. वाचक म्हणून कथानायकाच्या आयुष्यातील एका किंवा अनेक मुद्द्यांशी/विचारांशी ओळख पटणे कथेचे यश आहे, पांडुरंगच्या वयात असलेल्या अनेक युवकांना कोसला आवडण्यामागे हेच कारण असावे.

समानलिंगी व्यक्तींसोबत जिव्हाळ्याची मैत्री असणं ही तर आपल्यापैकी बहुतेकांच्या नित्य अनुभवातली बाब असते. ही मैत्री कितीही जिव्हाळ्याची झाली, तरी तिला शारीर स्वरूप देता येत नाही ह्याची खंत ही समलैंगिक आकर्षणातून येईल, की उलट समानलिंगी व्यक्तीविषयी हळव्या संवेदना बाळगणाऱ्या, पण समानलिंगी व्यक्तीशी संभोगरत व्हायला असमर्थ असणाऱ्या व्यक्तीकडून येईल?

मी चिंतातुर जंतूंच्या मताशी सहमत आहे, ही नक्कीच नित्य अनुभवातली बाब आहे.


कॅचर इन द राय च्या होल्डनच्या व्यक्तिरेखेविषयीही अशा अनेक चर्चा जालावर आहेत, पण 'कॅचर'इतका समलैंगिकतेचा उघड उल्लेख कोसलामधे आढळत नाही, पण तरिही होल्डनबद्दलही असे मत बनविणे सापेक्षच ठरावे.


असे असुनही असे निष्कर्ष काढणे कलाकृतीच्या अस्वादाचा एक भाग असावे, त्यामुळे त्यास सगळ्यांची सहमती मिळेलच ह्याची खात्री नाही.

डोरीअन ग्रे मुव्ही पुस्तकावर बेतलेली आहे का?

अशा गोष्टी 'चव्हाट्या'वर आणू नयेत!

>> पण पांडुरंग च मला जाणवलेल सम्लैन्गिक्त्व हे शारीर नसून मानसिक पातळीवरच आहे. <<

मानसिक पातळीवरची समलैंगिकता म्हणजे नक्की काय अभिप्रेत आहे? मी वर म्हटल्याप्रमाणे समानलिंगी व्यक्तींसोबत कमालीच्या जिव्हाळ्याची मैत्री असणं ही तर आपल्यापैकी बहुतेकांच्या नित्य अनुभवातली बाब असते. म्हणजे त्यात विशेष उल्लेखनीय काहीच नाही. हे तुमचं मानसिक पातळीवरचं समलैंगिकत्व त्यापेक्षा वेगळं कसं ते समजावून सांगा. त्यात तुम्ही पुढे जाऊन हे म्हणता -

>> मुद्दा असा आहे की समलिंगी आकर्षण हे सनातनी वातावरणात दाबून जाऊ शकते <<

आता हे जे तुमच्या मते दाबलं जातंय ते शारीर आकर्षण आहे की मानसिक?

फेसबुकवरला पांडुरंग सांगविकर उभयलिंगी आणि अनेकलिंगी(बर्‍याच व्यक्ति चालवत असलेला अकाऊंट) असावा का? :-B