पाकिस्तान-१

देश हित हा हेतू तर नक्की नसावा.

ते तर उघड आहे.

१)काँग्रेस ल शह देणे हा हेतू त्या मध्ये स्पष्ट होता .

ही युती संधीसाधू होती, हे तर उघड आहे. परंतु, काँग्रेसला शह देणे हा त्यामागील हेतू असावा, याबद्दल मला थोडी शंका आहे. का, ते सांगतो.

माझ्या अर्धवट माहितीप्रमाणे, त्याअगोदरच्या निवडणुकांत काँग्रेस देशभर मोठ्या प्रमाणावर निवडून आली होती, नि या दोन्हीं पक्षांची धूळधाण उडाली होती. निवडून आल्यावर काँग्रेसने सरकारे स्थापन केली होती, परंतु, हिंदुस्थानी नेतृत्वाला विश्वासात न घेता परस्पर हिंदुस्थानच्या वतीने युद्ध घोषित करून ब्रिटिशांनी हिंदुस्थानला दुसऱ्या महायुद्धात खेचल्याच्या निषेधार्थ, या निवडून आलेल्या तमाम काँंग्रेस सरकारांनी घाऊक भावात राजीनामा दिला. ती पोकळी भरून काढण्यासाठी हे दोन्ही पक्ष सरसावले. आणि, काँग्रेस वाटेतून अनायासे दूर झालेली असतानासुद्धा पुरेश्या जागा मिळविण्याची ताकद या दोन्हीं पक्षांमध्ये नसल्याकारणाने त्यांनी युती केली.

थोडक्यात, युतीचा हेतू अनायासे आलेल्या संधीचा फायदा घेणे हा होता, हे उघड आहे. मात्र, काँग्रेस स्वत:च मार्गातून दूर झालेली असताना, काँग्रेसला शह देण्याचा प्रश्न कोठे उद्भवतो, हे लक्षात येत नाही.

२) दोन्ही पक्षांची पण (मुस्लिम लीग,हिंदू महासभा) एक राष्ट्र एक भाषा एक संस्कृती अशी समान विचारधारा नक्की होती.

हो, होती खरी. (किंबहुना, द्विराष्ट्रवादाचे प्रतिपादन जीनांनी जितके केले, तितकेच ते सावरकरांनीसुद्धा केले. किंबहुना, कदाचित जीनांच्या थोडे अगोदरच केले असू शकेल.)

परंतु, एक मुद्दा लक्षात घेण्यासारखा आहे. विचारधारा समान असली, तरी, परस्परांच्या विरोधात होती. त्यामुळे, अशी युती ही, देशाच्या हिताचे सोडून द्या, परंतु, हे दोन पक्ष ज्या दोन जनसमूहांचे प्रतिनिधित्व करण्याचा दावा करीत होते, त्या दोन जनसमूहांच्या हिताची नक्कीच नव्हती. ('तुम्ही तुमच्या जनसमूहाला लुटा, आम्ही आमच्या जनसमूहाला लुटतो; दोन्ही समूहांना आपापसात झुंजवून मस्तपैकी सत्ता उपभोगू या'-छापाच्या पक्षस्वार्थाकरिता, कोण जाणे, हितावह असेलही कदाचित.)

३)काँग्रेस ल धर्मनिरपेक्ष राष्ट्र हवं होते.ह्याला शह देण्यासाठी त्यांनी युती केली असावी.

(स्वार्थाकरिता का होईना, परंतु) इतका दूरगामी विचार करण्याची क्षमता किमानपक्षी हिंदुमहासभेच्या नेतृत्वाच्या ठायी असण्याबद्दल मी साशंक आहे. त्यामुळे, 'आली संधी, घेतला फायदा, नि त्याकरिता काय वाटेल ते' याहून अधिक विचारप्रक्रिया त्या निर्णयामागे असेल, असे मला वाटत नाही.

दुसऱ्या बाजूने, मुस्लिम लीगमध्येसुद्धा विचारवंतांचा भरणा होता, अशातला काही भाग नव्हता. तोही रेमेडोक्यांचाच बाजार होता. मात्र, एक फरक होता. त्यांच्यातला महंमद अली जीना नावाचा गृहस्थ डोकेबाज होता. धूर्त होता, कावेबाज होता, स्वार्थीही होता, परंतु डोकेबाज होता. त्याची मूळ विचारसरणी खरे तर मुस्लिम लीगशी अजिबात मिळतीजुळती नव्हती. स्वत:च्या महत्त्वाकांक्षेकरिता त्याने मुस्लिम लीगलासुद्धा जेथे पुरेपूर वापरून घेतले, तेथे हिंदुमहासभेला वापरणे ही त्याच्याकरिता क्षुल्लक गोष्ट असावी. त्याला व्यक्तिश: काँग्रेसला शह द्यायचा असू शकेलही, परंतु तो काँग्रेसला धर्मनिरपेक्ष राष्ट्र हवे होते, म्हणून नव्हे, तर स्वत:च्या महत्त्वाकांक्षेसाठी. ('धर्मनिरपेक्ष राष्ट्र' हे खरे तर त्याच्या वैयक्तिक विचारसरणीच्या विरोधात असण्याचे काहीच कारण नव्हते. किंबहुना, त्याची गांधीजींबद्दलची मूळ अढी 'गांधीजींनी राजकारणात धर्म आणला' यावरूनच तर होती! आणि, 'पाकिस्तान' किंवा 'मुस्लिम राष्ट्र' ही संकल्पना तो निव्वळ स्वत:च्या महत्त्वाकांक्षेकरिता नि वैयक्तिक स्वार्थाकरिता उचलून धरत होता. अन्यथा, वैयक्तिक जीवनात तो केवळ नावापुरताच मुसलमान होता. व्यक्तिश: त्याला इस्लामशी फारसे देणेघेणे नसावे, नि त्याचे वैयक्तिक जीवन इस्लामशी बऱ्यापैकी विपरीत होते.)

उर्वरित मुस्लिम लीगबद्दल बोलायचे, तर त्यांची एकंदर वृत्ती ही 'एकदा आमच्या हातात सत्ता तर येऊ दे, नंतर मग आम्हाला हवे तेच आम्ही करू' अशीच जेथे होती, तेथे त्यांना 'धर्मनिरपेक्ष' काँग्रेसला शह देण्याची फारशी गरज वाटली असावी, असे वाटत नाही. (काँग्रेस? कोण काँग्रेस? असतील समजत स्वत:ला धर्मनिरपेक्ष! विचारतो कोण?)

(आणि, खरेच सांगायचे, तर काँग्रेससुद्धा काही फारशी धर्मनिरपेक्ष वगैरे होती, अशातला भाग नाही. म्हणजे, गांधी-नेहरू-आझाद वगैरे 'उच्च नेतृत्व' व्यक्तिश: धर्मनिरपेक्ष असेलही, आणि त्याबद्दल अत्यंत आदर्शवादीसुद्धा असेल. त्याबद्दल शंका नाही. परंतु, मधली फळी आणि ज्याला 'रँक अँड फाइल' म्हणतात, तो थर, यांना धर्मनिरपेक्षतेशी काहीही घेणेदेणे नसावे. एकदा हातात प्रांतिक सत्ता आल्यावर 'नई तालीम'च्या नावाखाली त्यांनी शिक्षणात जो धुमाकूळ घातला, त्याबद्दल अंधुकसे जरी वाचायला मिळाले, तर वाचा; ते त्यांच्या धर्मनिरपेक्षतेचे द्योतक खासे नव्हते. आणि, 'हिंदुबहुल राष्ट्रात मुसलमानांवर हिंदूंचे वर्चस्व' म्हणून जीना वगैरे मंडळी बोंबलून बोंबलून जे व्यक्त करीत होती, त्यांचा रोख काँग्रेसकडे होता, हिंदुमहासभेकडे नव्हे. एक तर हिंदुमहासभा ही त्या काळात राजकारणात जवळपास non-entity होती, त्यामुळे, (हिंदुमहासभेची) विचारधारा काहीही असली तरी त्याची फारशी दखल घेण्याचे कारण त्यांना वाटत नसावे, नि भीतीही वाटत नसावी. त्यामुळे, हिंदुमहासभेशी त्यांचे थेट असे काही वाकडे नव्हते. (किंबहुना, Useful idiots म्हणून संभावना करण्यापलिकडे ते हिंदुमहासभेचा विचार तरी करत असावेत की नाही, हे शंकास्पद आहे.) त्यांचे वाकडे होते, ते काँग्रेसशी, नि त्यांना भीती वाटत होती, ती काँग्रेसची. कारण तेव्हा त्यांना तोच एक पॉवरबाज प्रतिस्पर्धी होता. असो.)