मनातले छोटे मोठे प्रश्न - भाग २०

दुसरं गाणं माहिती आहे पण शब्द नाही आठवत.

नाही,
घोड्याला चैनीची गोष्ट म्हणून प्रोजेक्ट केलं गेलं. ईले. घड्याळ ज्यादा अ‍ॅक्युरेट जादा स्वस्त म्हणल्यावर लोक्सनी काट्याच्या घड्याळाला जवळपास ज्वेलरी आयटम करून ठेवलं तसंच. घोडा दोन हजाराला नक्की मिळत नाही. घोड्याला इन्जेक्शन मारायचे हजार दिड हजार रुपये मिळतात असे जनावरांचा डॉक्टर असलेला मित्र म्हणतो.

भारताच्या नोंदी निश्चितच असतील, पण मला त्या सापडणं कठीण आहे. अमेरिकेच्या नोंदी मला अनेक सापडतात. कोणीतरी आपल्या खापर खापर... पणजोबांच्या डायरीतल्या नोंदी इथे दिलेल्या आहेत. १८७२ साली घोडा साधारण ६० डॉलरला मिळायचा. आता या साठ डॉलरची आजच्या किमतींशी तुलना कशी करायची? तर इथे साधारण तुलनात्मक प्राइस इंडेक्स दिलेला आहे. त्यावरून असा अंदाज करता येतो की २०१४ साली किमती सुमारे २५ पट असाव्यात. पहिल्या यादीत दिलेल्या वस्तूंच्या किमती पाहून २५ ते ३० पट हा ठीकठाक प्राथमिक अंदाज वाटतो. तेव्हा घोड्याची सध्याची किंमत १५०० ते १८०० डॉलर असावी. या किमतीत घोडा सध्या निश्चितच मिळतो. हा त्याच दर्जाचा आहे की नाही याची शहानिशा करणं कठीण आहे. (शौक करणारांचे घोडे याच्या दहापट, शंभरपट वगैरेही असू शकतात. रेसचे घोडे तर विचारूच नका.) किमती वाढल्या आहेत का? तर किमती 'स्थिर' आहेत, आणि उत्पादन व खरेदी दोन्ही कमी झाली आहेत असं म्हणता येईल.

बाकी पहिल्या यादीतल्या काही गोष्टींच्या किमती बघून डोळे फाटण्याची पाळी येते!
अंडी ३० सेंट डझन - सध्या अंडी सुमारे २.०० डॉलर डझनावारी मिळतात. १९८० साली सुमारे १ डॉलर... म्हणजे १०८ वर्षांत किमती फक्त सव्वातीनपट, आणि १४२ वर्षांत किंमत फक्त सहापट.
लोणी ३९ सेंट पाउंड - सध्याच्या बाजारात ते ३.५ डॉलर पाउंडाला मिळतं. १९८० साली ते १.७५ ला मिळायचं. पुन्हा १०८ वर्षांत किंमत फक्त साडेचार पट, आणि १४२ वर्षांत फक्त नऊपट.
दूध ३२ सेंट गॅलन - सध्याची किंमत ३.७५ डॉलर. १९९५ साली २.५० ला मिळायचं....

माझा लेख ऐसीवरच असूनही तुम्हाला हे प्रश्न पुन्हा पडावे, अं??

सर्वाधिक लोकसंख्येच्या ५० मोठ्या शहरांत मिळून भारताची १०% लोकसंख्या राहते. यांंचं एकंदरीत क्षेत्रफळ अंदाजे २५००० स्क्वेअर किलोमीटर असावं. भारताचं क्षेत्रफळ आहे ३३ लाख स्क्वेअर किलोमीटर. म्हणजे भारताच्या क्षेत्रफळाच्या ०.७%. माझा अंदाज तिपटीने चुकला असेल तर २%. आता हा टक्का झाला थोडा मोठा तरी शेतीखालच्या जमिनीसाठी उरलेल्या ९९.३% मधून अॅडजस्ट करणं सोपं आहे. भारतात गेली काही दशकं ६०.५% जमीन शेतीखाली आहे, या आकड्यात ढिम्मही फरक पडलेला नाही.

की फक्त एकरे उत्पन्न वाधले, म्हणून लागवडीखालची जमीन कमी होउनही एकूण क्रुषी उत्पन्न वाढले;

शेतीखालची जमीन तितकीच राहिली, आणि एकरी उत्पन्न वधारल्यामुळे एकूण कृषी उत्पन्न वाढलं - हे त्यातल्या त्यात जवळचं उत्तर वाटतं. साठ सालापासून जगभर दर हेक्टरी यील्ड वाढलेले आहेत. विकसनशील देशांत अधिकच. भारतात दर हेक्टरी यील्डइतकंच जवळपास अन्नोत्पादन वाढलेलं आहे.

एक सूचना करू का? असे प्रश्न पडले की ते सरळ गूगलला विचारावेत. बहुतेक वेळा खूप चांगली उत्तरं मिळतात. तसंच त्या प्रश्नांशी निगडित अशा अनेक इंटरेस्टिंग गोष्टीही वाचायला मिळतात. उदाहरणार्थ, भारताचं शेतीखालचं क्षेत्रफळ किती? हे शोधण्यासाठी मी india total area under cultivation असा गूगल सर्च केला. दुसराच दुवा वर्ल्डबॅंकेचा मिळाला. त्यात १९८० सालपासून हे क्षेत्रफळ दिलेलं आहे. तसंच area under cities in india असा गूगल सर्च केल्यावर पहिल्या पन्नास शहरांची लोकसंख्या देणारे अनेक दुवे सापडले. यात मी काही रॉकेट सायंटिस्टगिरी करत नाही. तुम्हीही करून बघा. खूप माहिती असते. ऐसीवरच्या कोणाला तरी विचारण्यापेक्षा मूळ विद्याकडे स्वतःच जाण्याने फायदा होतो.

मागील काही वर्षे भारताचे शहरीकरण वाढते आहे.
कृषी उत्पन्नही वआधते आहे.शहरीकरनादरम्यान परिघावरील गावांची सुपीक जमीनही वस्तीसाठी वापरली जाते.
मग टोटलात लागवडीखालचे क्षेत्र कमी होत असणार ना.

सरकारी माहिती प्रमाणे भारतात लागवडीखालची जमीन आणि जंगले दोन्ही वाढत आहेत.
अशी माहिती "ऑफिशियल" स्रोतांकडून सहज उपलब्ध असते आणि सहसा आशावादी असते. चिमूटभर मीठ लावून घ्यायची.

http://www.data.gov.in/catalog/pattern-land-utilisation#web_catalog_tabs_block_10

Note:
('000 hectares); Data taken from Statistical Year Book of India - 2013, CSO Source: Directorate of Economics and Statistics, Ministry of Agriculture; Below 500 hectares; * The figures are taken from the latest forestry statistics publication, agriculture census, are estimated based on latest available year data received from the States/UTs respectively; NA - Not Available; Note: The figures classified under different columns for different categories of land use do not always add up in sub-totals and as a whole to the area totals at state and all India levels due to rounding off of the figures.

मुंबै, न्यूयॉर्क, हाँगकाँग ही (व इतरही) समुद्रानजीकची शहरं ही व्यापारी बंदरं होती/आहेत. त्यामुळे अर्थव्यवस्थेला चालना, त्यामुळे स्थलांतरितांमुळे फुगलेली लोकसंख्या.

मुंबै, न्यूयॉर्क, हाँगकाँग या तीनही व्यापारी बंदरांना "सेफ हार्बर्स" असण्याचा राजकीय इतिहासही आहे.

मुंबै - इंग्रजांनी पोर्तुगिजांकडून हुंड्यात घेतलं (कोकणपट्टीवर हक्काचं स्थान असावं म्हणून)
न्यूयॉर्क - इंग्रजांनी डचांकडून विकत घेतलं, बदल्यात सुरीनाम दिलं. (न्यूयॉर्कचं जुनं नाव न्यू अ‍ॅम्स्टरडॅम होतं. तिथला हार्लेम या भागाचं नाव ज्या खेड्याच्या नावावरून ठेवलं आहे ते खेडं हेग जवळ आहे.)
हाँगकाँग - चिन्यांनी अफूच्या आयातीवर बंदी घातल्यावर ग्वांगझाऊ/कँटनमार्फत अफूचा चोरटा व्यापार सुरू रहावा म्हणून इंग्रजांनी अक्षरशः तीन भिकारड्या खडकांवर हाँगकाँग वसवलं.

पण देवावर दृढ विश्वास असणार्‍या संतांना मात्र लै लै भारी म्हणतात

म्हणजे? त्यांच्या कोणत्या गुणांना हे पुरोगामी लै भारी म्हणतात? त्यांची भक्ती थोर आहे सर्वानी तशीच भक्ती ठेवली पाहिजे असे हे पुरोगामी म्हंटात की काय?

>> मागे ऐसीवरच "पुरोगामी,सुधारणावादी मंडळी प्रथा परंपरांना आणि देव धर्माला जमेल तेव्हा नावे ठेवतात. खिल्ली उडवतात. पण देवावर दृढ विश्वास असणार्‍या संतांना मात्र लै लै भारी म्हणतात. म्हणजे संत ह्या मंडळींना खरच थोर वाटतात की संतांच्या चुका ह्यांना दिसताहेत पण दाखवायची हिंमत नाही (लोकभयाने वगैरे) असे आहे? " मी पृच्छा केली होती . उत्तर मिळाले ते हे "संत भारीच होते. समता वगैरेचा त्यांनी पुरस्कार केला. लोकांच्या भल्याचा उपदेश करायला त्यांनी देवाचा खांदा वापरला."
अरे??? काय हे ?
ह्यांनी लोकांच्या भल्याचं सांगितलं म्हणजे काय नेमकं? <<

एकट्या तुकारामांनी लोकांच्या भल्यासाठी सांगितलेल्या काही गोष्टी -
तीर्थी धोंडा पाणी । देव रोकडा सज्जनी ।।
बोलाचीच कढी बोलाचाच भात | जेऊनिया तृप्त कोण झाला ।।
नाही निर्मळ जीवन | काय करील साबण ।।
काय दिनकरा | केला कोंबड्याने खरा ।।
नवसे कन्यापुत्र होती | तरी का करणे लागे पती ।।

उंचनिंच कांही नेणे भगवंत। तिष्ठे भावभक्ति देखोनियां ।।
सजनकसाया विकूं लागे मांस। माळ्या सांवत्यास खुरपूं लागे ।।
नरहरिसोनारा घडों फुंकूं लागे। चोखामेळ्यासंगे ढोरें ओढी ।।

'हे आज सांगण्यात काही विशेष नाही, पण तेव्हा सांगण्यात नक्कीच काही विशेष होतं' असं मला पूर्वी वाटत असे, पण आता आजूबाजूला जे काही चाललेलं दिसत असतं ते पाहता जे आज सांगणंसुद्धा विशेष गरजेचं आहे ते ३००-३५० वर्षांपूर्वी सांगणं किती महत्त्वाचं होतं हे विशेषत्वानं जाणवतं ते वेगळंच.

जाता जाता : लोकशिक्षण वगैरे सोडून देऊ. जर हिटलरनं इतक्या दर्जेदार कविता रचल्या असत्या तर मला (कवी म्हणून) तोसुद्धा आवडला असता.

पण ते काहीही असले तरी ह्या शंकांबद्दल अधिक कुणी काही बोललं तर बर्म होइल, नै का ?

नाही. हे प्रश्न कधीकाळी अजालीय अवस्थेत तरंगत होते, आत्ता कुठे इकडे आलेत.

(मनातील छोट्या मोठ्या प्रश्नातील) प्रश्नचिन्ह राहिले काय?

पुढच्यावेळी तिकडे येताना घेऊन येईन नक्की!!

वाचनालयांमधला राबता कमी झाल्यापासून मला हल्ली ही माहिती संस्थळांवर मिळते.

असो. माझ्या माहितीमधला '२०१२ नंतर' हा आकडा थोडा मागेपुढे होईल.

अललितः

- 'समकालीन'चं 'लोकशाही झिंदाबाद' नामक पुस्तक इंट्रेष्टिंग होतं. त्यात निरनिराळी आकडेवारी, तक्ते, बदलती प्रमाणं यांची रेलचेल होती. सुहास पळशीकर + योगेंद्र यादव हे संपादकद्वय इंट्रेष्टिंग वाटत असल्यास हे पुस्तक पाहाच.
- 'ग्यानबाची एचार्डी' हे श्यामला वनारसेंचं पुस्तकही मला इंट्रेष्टिंग वाटलं होतं. कंपन्यांना मानसशास्त्रीय सल्ले देणार्‍या दांपत्याचे अनुभव असं वर्णन करता येईल.
- 'डार्विन आणि जीवसृष्टीचे रहस्य' हे उत्क्रांतिविषयक लेख, प्रकाशक - मनोविकास. संपादकः रवीन्द्र रुक्मिणी पंढरीनाथ, नंदा खरे
- गणेश मतकरीचं 'फिल्ममेकर्स' हे काही महत्त्वाच्या दिग्दर्शकांच्या सिनेमांचा आढावा घेणारं पुस्तक होतं. तसंच त्याचं एक आल्बमसदृश पुस्तकही (चौकटीबाहेरचा सिनेमा) देखणं होतं. त्यात मला वाटतं, त्यानं 'महानगर'साठी लिहिलेल्या परीक्षणांचं आणि सिनेमाच्या पोस्टर्सचं संकलन होतं. पुस्तकात जाम प्रमाणलेखनाच्या चुका होत्या, पण मांडणी मराठी पुस्तकांत वेगळीच होती.

ललितः

- 'राखीव सावल्यांचा खेळ' आणि 'श्रीलिपी' हे किरण गुरवांचे कथासंग्रह.
- 'अवकाळी पावसाच्या दरम्यानची गोष्ट' ही आनंद विंगकरांची कादंबरी. या लेखकाची साधना साप्ताहिकातली लेखमालाही अंगावर काटा आणणारी होती. दुष्काळी प्रदेशातल्या माणसांना भेटून लिहिलेले अनुभव अशा स्वरूपाची होती. त्यातली शेतीबद्दलची, माणसांबद्दलची तुटक, भेदक निरीक्षणं केवळ थोर होती.
- 'खेळघर' ही रवींद्र रुक्मिणी पंढरीनाथांची कादंबरी. त्यात एका सामाजिक प्रयोगाला केंद्रस्थानी ठेवून आधुनिक समाजाबद्दल काही भाष्य वगैरे आहे. (मला बोअर झालं हे पुस्तक जाम.)
- 'रावा' हे शुभांगी गोखलेचे ललित लेख. फारच फ्रेश शैली आहे बाईची.
- अच्युत गोडबोलेचं 'मुसाफिर' मी वाचलं नाही. पण लई लोकांनी लई वाचलं.
- काळसेकरांचं 'वाचणार्‍याची रोजनिशी' आणि शांताबाई गोखल्यांचं 'त्या वर्षी' तर फेमसच आहे.
- 'सावित्रीच्या गर्भात मारलेल्या लेकी' हे लक्ष्मीकांत देशमुखांचं 'मनोविकास'चं पुस्तक. शीर्षकच स्वयंस्पष्ट आहे. ('प्रशासननामा' हे यांचंच पुस्तक ललित-अललित असं म्हणावं लागेल.)

अजून आठवेल तसं लिहीन.

प्रश्न मार्मिक आहे. लाडावलेली अनेक मुले एखाद्या खोलीत जमा झाली असताना त्या खोलीत मोठं आणि समजदार कोणीच नसेल तर जे होईल तेच जगात होईल.
एकतर मोठी माणसे निघून गेल्यावर तसं होईल किंवा खाऊ कमी पडल्यावर.

विलियम गोल्डिंगच्या लॉर्ड ऑफ दि फ्लाइज मधे ह्याचे उत्तर सापडु शकेलसे वाटते.

- फॉक्स न्यूज - आणि अमेरिकेतील एएम ब्याण्डवरील तमाम टॉक रेडियो सर्किट - बंद पडेल.

- गब्बर बहुधा आत्महत्या करेल. (अन्यथा, आता कोणता फडतूस त्यास विचारेल?)

(अतिअवांतर: फॉक्स न्यूज / अमेरिकन रैटविंग टॉक रेडियो सर्किट आदींवरील 'विचारवंतां'सारखी फडतूसांची मांदियाळी त्रिभुवनात शोधूनही बहुधा सापडणार नाही, असे आमचे खाजगी मत आह्रे.)

ठोस निकष असे नाही नाहित. वाचुन/रेफरंसने/रिव्हुवरून किंवा विनाकारणही एखादे पुस्तक वाचायला घेतले जाते. पुस्तक वाचायला घेतले आणि रटाळ वाटले/नावडले तर काही काळ बाजुला ठेवतो व दुसरे पुस्तक घेतो. पुन्हा एकदा पुस्तकाला चान्स देतो, तरीही नै आवडले तर बाजुलाच काढतो (अर्थात असे प्रसंग अगदीच कमी आहेत), मग त्याची पुन्हा कोणी स्तुती केली किंवा त्यातील काही सौंदर्यस्थळे दाखवून/जाणवून दिली तरच ते उघडतो. (हे तर अगदी १-२ पुस्तकांच्या बाबतीत झालंय)

=====

बाकी
It is a truth universally acknowledged, that a single man in possession of a good fortune, must be in want of a wife.
या एका वाक्याचाच नव्हे तर प्राईड अँड प्रेज्युडीसमधील असंख्य वाक्यांचा मी जबरदस्त पंखा आहे. इतका सटल खवचटपणा मला लै म्हंजे लै आवडतो

* एखाद पुस्तक खूप आवडला की त्याच लेखकाची इतर पुस्तक.
* ऑलटैम बेस्ट सेलर.
* हॉलीवुड चित्रपट बनवणार असेल तर ती.
* गुडरीड्सच्या फेसबुक पेजवर दर शुक्रवारी 'या विकांताला काय वाचताय?' अशी पोस्ट येते. तिथे बर्याचजणांनी जर एकाच पुस्तकाच नाव दिलं असेल तर ते. उदा काही दिवसांपुर्वी द बुक थीफ वाचण्याची लाट आलेली.

पुस्तकाच्या प्रेमात पडायचे निकष आणि पुस्तक एकदा तरी वाचून बघण्याचे निकष वेगवेगळे आहेत.

एकदा तरी वाचून बघण्याचे निकष:
- कोणी तरी केलेली शिफारस
- दुसर्‍या पुस्तकातला संदर्भ किंवा दुसर्‍या पुस्तकाने चाळवलेली उत्सुकता
- सहप्रवासी वाचत असलेली पुस्तकं
- सेकंडहँड पुस्तकांच्या दुकानांत मिळणारी पुस्तकं
- आवडलेल्या लेखकाची पुढची/इतर पुस्तकं
- ज्या बाबतींत उगाचच गुप्तता बाळगली जाते / वाचायला प्रतिबंध केला जातो ती पुस्तकं (हे हल्ली कमी झालं आहे)
- वरील निकषांची काँबिनेशन्स

प्रेमात पडायचे निकष
हे नाही सांगता येणार. पण दोन-तीनदा वाचल्याशिवाय पुस्तकाच्या प्रेमात पडलो आहे हे स्वतःशीही कबूल करत नाही. (प्रथमदर्शनी प्रेमावर द्वितीयदर्शन हा उतारा असतो वगैरे...)

पुस्तक वाचण्याचे निकषः

- त्याच लेखकाचं एक पुस्तक इंट्रेष्टिंग वाटलेलं / आवडलेलं असणे
- आपल्याला विश्वासार्ह वाटणार्‍या लोकांनी केलेली शिफारस
- पुस्तक वाचायला घेतल्यावर पहिल्या सात-आठ पानांत भयानक झोप न येणे
- आवडत्या विषयांवरचे पुस्तक असणे
- प्रचंड कंटाळा आलेला असताना / काही कारणाने कुणाची/कशाची वाट पाहण्यात वेळ काढायचा असताना हाताशी तेवढे एकच पुस्तक असणे व आजूबाजूला बोअर लोक / गोष्टी असणे
- पुस्तकात वापरलेली पात्रं आवडती असणे
- इत्यादी.

मनोरंजनाव्यतिरीक्त इतरांना समजतं पण आपल्याला समजत नाही अशी पुस्तकं मी वाचण्याचा प्रयत्न करतो, आपली कुठलीतरी एक बाजु विकसीत झाली नसावी काय ह्या शंकेने मी हे वाचन करतो.

हे पहा.

एक लंबर प्रश्न आहेत. उत्तरांची वाट बघतो आहे.