दोन किलो पुस्तकं...

ऐकून शहारायला झालं होतं. पण मी जाऊन पुस्तकं मात्र पाहीन आणि काही मनाजोगतं मिळालं तर आणीनच, हेही नक्की. दुहेरी वागणं आहे हे, मान्य.

पुस्तकाच्या किमती कमीजास्त असणं याबद्दल मला काही वाटत नाही. पण अशी किलोवारी पुस्तकं मिळत असतील तर आमच्यासारख्यांना बरंच आहे तेवढेच पैसे वाचले.

कोणतेही पुस्तक पन्नास रुपयात या योजनेनंतर
ही योजना वाचून धक्का बसला नाही
चांगली पुस्तके जर कमी किँमतीत मिळत असतील तर हरकत नाही
ती पुस्तके चांगली असण्याशी मतलब
नाहीतरी ट्रेनमधे पुलंचे व्यक्ती आणि व्यल्ली साठ रुपयात मिळते
एकदा सुंदराबाई हाँलला जाऊन बघावे असे वाटते

Books By Weight
असं लिहीलंय म्हणून बरं, नाहीतर मला वाटलं हजाराच्या संख्येत पुस्तकं मिळताहेत शंभर रुपयात!
असो.
असलेल्या पुस्तकांच्या किंमती पडताहेत याचा आनंदही होतो पण पडलेल्या किंमतींमुळे नवीन पुस्तके लिहीणे बंद होईल याची भीतीही वाटते.

वजनावारी विकताहेत म्हणजे नक्कीच चांगली आणि गंभीर पुस्तके असणार! (सेल्फ हेल्प, अध्यात्मिक व मोटिव्हेशनल टाईपच्या पुस्तकांना चिकार मागणी असल्याने ती वजनावर विकत नाहीत असे वाटते).

पुस्तकला पहिल्या सेलच्यावेळी "मूल्य" असते.

ही जुनी सेकंडहॅण्ड (प्री ओन्ड ) पुस्तके आहेत. त्यांचा दर ती कोणाची आहेत यावर अवलंबून नाही.

भंगारात रोल्सरॉईसचा पत्रा आणि इंडिकाचा पत्रा एकाच भावाने जातात.

या पैकी जी पुस्तके जुनी न विकली गेलेली आहेत ती विकली गेली नव्हती कारण त्यांचे "ग्राहकाच्या मनातले मूल्य" त्यावर छापलेल्या किंमतीपेक्षा कमी होते.

तसेही २०० रु किलो म्हणजे फार स्वस्त विकली जात नाहीयेत.

१. पुस्तक किलोनं विकलं जायला काही हरकत असावी असं वाटत नाही.

२. पुस्तकाची किंमत शेवटी बाजारातच ठरते, ते सध्यातरी सिनेमाहून वेगळे नाही, उत्तम पुस्तकाला बरा प्रतिसाद मिळाला की ते कलानिर्मितीसाठी पुरेसे असावे.

३. ओपन सोर्स चा मनी-सोर्स दुसरीकडे असतो ते पुस्तकाच्याबाबत साध्य झाल्यास तीपण ओपन होतील.

४. जिवनावश्यक सेवांमधे बाजारूपणा येणं घातक असेल/आहे, त्याचा दर्जा राखण्याचे निकष पाळले गेल्यास/हमी मिळाल्यास/नुकसान भरपाई मिळाल्यास बाजारुपणा देखील चालेल.

५. बाजारनियमानुसार सर्व गोष्टी योग्य रितीने चालतील का? - उत्क्रांतीचा नियम इथे पण लागू होतो त्यामुळे योग्य-अयोग्य साठी काळ-चौकट ठरवावी लागेल.

एकाच थिएटरमध्ये लागलेले उदा. 'बायको चुकली स्टॅँडवर' आणि 'बालक पालक' ह्यांची तिकिटे वेगवेगळ्या दराची नसतात मग सुहास शिरवळकर आणि भालचंद्र नेमाडे यांच्या पुस्तकांच्या दरामध्ये फरक का असावा?

किलोचा भाव तोलला तर १०० रु. प्रतिकिलो हा काही स्वस्तातला सौदा नक्कीच नव्हे.
(वाड्ग्मयाच्या मौलिकतेबद्दल पूर्ण आदर बाळगून..)

आजही पुस्तकं एका विशिष्ट प्रमाणात वजनावरच विकली जातात. एक अभ्यास करायला हवा. कुठच्याही पुस्तकविक्रेत्याकडे जायचं, आणि १०० पानांची, २०० पानांची, ३०० पानांची आणि ४०० पानांची पुस्तकं बघायची. त्यांच्या किमती नोट करायच्या. माझी खात्री आहे की वजन आणि किंमत यांच्यात उत्तम कोरिलेशन सापडेल. या कोरिलेशनमध्ये काही प्रसिद्ध पुस्तकं आउटलायर असतीलही. जी वजनाच्या मानाने काहीशा अधिक किमतीला विकली जातात. अशी अधिक मागणीची पुस्तकं या अभ्यासातून काढून टाकली तर तयार होणारा आलेख हा अत्यंत लिनियर असेल. मग का झंझट करावी अचूक किमती ठरवण्याची? किलोवर पुस्तकं मिळतात या हव्यासाने कदाचित काही लोक जास्त पुस्तकंही घेतील.

याचं कारण उघड आहे. कोणीही लिहिलेलं पुस्तक असो, लेखकाची रॉयल्टी हा पुस्तकाच्या एकूण प्रकाशनाच्या खर्चाचा फार छोटा हिस्सा असतो. त्यामुळे पुस्तकाची किंमत ठरवताना, मोठा हिस्सा किलोवारीच ठरतो. ही प्रक्रिया आपल्या दृष्टिआड होत असल्यामुळे आपल्याला 'तसं होत नाही' असं समाधान असतं.

आंबे किलोवर विकतात तेंव्हाही एवढेच दु:ख होते. आमच्या मुंबईला मात्र डझनावर मिळतात अजून! (दुसर्‍या कुठल्याही शहराचे नांव घेतले नाहीये)

या गोष्टीकडे जरा वेगळ्या नजरेने बघुयात का? म्हणजे कसं की दुकानदाराने ही पुस्तके लवकर विकली जात नाही म्हणून ही युक्ती केली असावी. मुळ किंमत हे एक न विकलं जाण्याचं कारण असू शकतं. पुस्तके साठवून ती दुकानदाराची जागाच अटवताहेत आणि कुणीही व्यवहारी व्यक्ती/दुकानदार माल खपला जावा म्हणून प्रयत्न करेलच की! आता पुस्तके ही वाचकांकरता 'माल' ह्यापेक्षा पुढची गोष्टं असू शकते/असते हे मान्य. परंतु ह्या पुस्तक विक्रीकडे त्यांनी 'सेल' म्हणून पाहायला हवं. शिवाय, दुकानदार काही अगदीच रद्दीच्या भावाने पुस्तके विकत नाहीये. जी पुस्तके लवकर विकली जाताहेत किंवा ज्याना जास्त मागणी आहे त्यांचा ह्यात नक्कीच समावेश नसेल असे वाटते, पण शोधायला गेलं तर लॉटरीही लागू शकेल.

विक्रीकरिता ठेवलेली पुस्तके नीट निवडली, तर वजनावारी विक्री करता येईल असे वाटते.

सर्वात सोपे उदाहरण म्हणून साधारण एका आकारमानाची (म्हणजे वजनाची, पृष्ठसंखेची म्हणा) पुस्तके निवडूया. मग त्यांच्यापैकी साधारण एका किमतीची पुस्तके निवडूया. अशा पुस्तकांची विक्री वजनावारी केली तर साधारण किंमत तितकीच मोजावी लागेल.

त्याच प्रकारे अशी पुस्तके निवडली की दुप्पट पृष्ठसंख्या असलेले पुस्त्क दुप्पट महाग हवे, तिप्पट पृष्ठसंख्या असलेले पुस्तक तिप्पट महाग... तर अशा पुस्तकांची रास यादीनुसार विका वा वजनानुसार किंमत तीच येईल.

- - -
वरील प्रक्रियेइतकी नेमकी प्रक्रिया अपेक्षित नाही. वाङ्मयीन मूल्य असे काही असते म्हणा. पण तरी जाडजूड पुस्तके अधिक महाग असतात, नाही का? सरासरी वजनावारी किंमत काढली, तर किलोवारी किंमत साधारण मूळ किमतीइतकीच येईल.

- - -
क्षणभर शहारायला झाले, पण अधिक विचार करता मला काही वाईट वाटत नाही.

- - -
पुस्तक काय भाजीपाला काय कॉफी काय, सर्व वेगवेगळ्या प्रकारच्या वस्तू आहेत. परंतु खरेदी विक्रीकरिता ठेवल्या की प्रत्येक रुपयांच्या दरात मोजल्या जाणार. (शिक्षकाबद्दल मुद्दा कळला नाही. भाजीपाल्याच्या बाबतीत म्हणावे, तर शेतकरी हा सुद्धा दुकानदारापेक्षा वेगळा असतो.)

जाडजूड पुस्तकं महागच असतात असं बहुदा सापडेल. नाहीतर इ-बुकं काढावीत आणि/किंवा तेवढीच विकत घ्यावीत. किलोचा सवालच नाही.

बायपास सर्जरीबद्दल अजून ऐकलेलं नाही, पण एका चष्म्यावर पुढचा फुकट किंवा अर्ध्या किंमतीत असं ऐकलेलं आहे. त्यात काही गैर वाटलंही नाही. आयुर्विम्यातही संपूर्ण कुटुंबाचा एकत्र घेतला सूट मिळते.

दातातल्या फिलींगची वर्षाची गॅरेंटी घेतात आमचे दंतवैद्य. सहा-सात महिन्यात फिलींगचा थोडासा तुकडा निघून आला तर पूर्ण काम फुकटात केलं. "Since this is within one year, I'll bear the cost" असं दंतवैद्य म्हणाला तेव्हा अंमळ गंमत वाटली होती.

आमच्या शाळेत काही शिक्षक भयंकर जातीयवादी किंवा मुलांवर अविश्वास दाखवणारे वगैरे होते; एक कारकून होते ते मात्र फार प्रेमळ होते. कोणाच्याही अंगावर कधी ओरडले नाहीत, सगळ्यांना नेहेमी मदत करायचे. शिक्षक कोणी जगावेगळे वगैरे आहेत असं का वाटावं?

मोबाईल, टॅब्लेटवर काही अ‍ॅप्स आहेत. ती फुकट आहेत, पण एवढी आवडतात की त्यांच्यासाठी थोडे पैसे खिशातून आपण होऊन दिले जातात. भिकार चित्रपट, पुस्तकांचे पैसे परत मिळत नाहीत.

हे कदाचित अवांतर वाटेल पण तसं नाही.

विकीपेडिया फुकट आहे म्हणून त्याच्यातली माहिती ठार चुकीची आहे असे नव्हे. मदतीचे आवाहन केल्यास विकीला बर्‍यापैकी पैसे मिळतात. लोक आपणहून पैसे देतात.
ज्यांना पुस्तके वजनावर विकत घ्यायची नसतील (तसे घेणे हा विद्येचा अपमान वाटत असेल) त्यांनी आपणहून पुस्तकाच्या दर्जाप्रमाणे पैसे द्यावेत.

पुण्यात हे होऊन गेलं असं ऐकून आहे.. फारशी चांगली पुस्तकंही नव्हती.. अपेक्षेप्रमाणेच