मुंबईतील बलून
आजच्या दिनविशेषात पुढील माहिती दिली आहे:
<१८६७ : प्रोफेसर वेल्स यांनी मुंबईत बलूनचे यशस्वी उड्डाण केले.>
हे मुंबईतील किंवा हिंदुस्तानातील पहिले उड्डाण असावे असे येथे स्पष्ट म्हटलेले नाही पण ते तसेच म्हणायचे असावे, अन्यथा दिनविशेषात त्याची नोंद झाली नसती.
मजजवळची ह्या बाबतीतील माहिती थोडी वेगळी आहे. दिनशा वाछा (१८४४-१९३६) ह्यांनी आपल्या Shells from the Sands of Bombay ह्या मुंबईच्या जुन्या आठवणींच्या पुस्तकात ते ८ वर्षांचे असतांना म्हणजे १८५२ साली मुंबईत पाहिलेल्या बलून उड्डाणाचे वर्णन केले आहे. काइट (Kyte)नावाच्या इंग्रजाने सध्याच्या राणीच्या बागेच्या जागेमध्ये - तेव्हा ती जागा गावाबाहेर होती आणि गवताच्या गंजी रचण्यासाठी वापरली जात असे - हे उड्डाण केले असे वाछांनी नोंदवले आहे. (हे उड्डाण करणार्याचे नाव 'काइट' असावे ही एक गंमतच!) ३-४ प्रयत्नांनंतर हे सल्फ्यूरिक अॅसिडवर चालणारे बलून अखेर उडाले आणि खाडीपलीकडे ठाणे परिसरात उतरले असे दिसते.
ह्या नोंदीला एक आधारहि मला उपलब्ध झाला आहे. ह्या जागी Indian Journal of History of Science च्या मार्च १९९२ च्या अंकातील 'The First Indian Aeronaut' असा एक लेख मिळतो. लेख रामचंदर चटर्जी नावाच्या व्यक्तीबाबत आहे. १८८९ मध्ये कलकत्त्यात बलून उड्डाण करणार्या पहिल्या भारतीयाचा मान त्यांच्याकडे आहे. त्या लेखात तत्पूर्वी कलकत्त्यात झालेल्या बलून उड्डाणांचीहि काही माहिती आहे. त्यामध्ये नोवेंबर ६, १८५० ह्या दिवशी फिट्झहर्बर्ट काइट (Fitzherbert Kight) ह्या व्यक्तीने कलकत्त्यात बलून उड्डाण केल्याचा उल्लेख आहे. नावाच्या स्पेलिंगमध्ये थोडी तफावत दिसते पण तोच तो काइट असावा असा तर्क करता येतो.(हिंदुस्तानातील पहिले बलून उड्डाण डी.रॉबर्टसन नावाच्या व्यक्तीने मार्च १६,१८३६ ह्या दिवशी केले अशीहि नोंद लेखामध्ये आहे.)
प्रतिक्रिया
रोचक माहिती. अवांतरः शिवंकर
रोचक माहिती.
अवांतरः शिवंकर बापूजी तळपदे यांनी जे काही उड्डाण केले ते अशाच प्रकारचे काहीतरी असावे काय? त्याबद्दल नक्की माहितीचा सोर्स काय आहे? नेटवर अन पुस्तकांतही १८९५ साली मुंबैच्या चौपाटीवर तळपद्यांनी विमान उडवले इतकेच वाचले आहे. याला मूळ आधार काय??????????
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
काही नाही. ते तळपदे प्रकरण
काही नाही. ते तळपदे प्रकरण म्हणजे अन्य कोणी काही कर्तबगारी केल्यानंतर अतिपश्चात जागृत होऊन आपली बाडे चापसत वृथा अभिमान दर्शवण्याचे आणखी एक उदाहरण.
ते आहे ओ, त्यांनी खरंच विमान
ते आहे ओ, त्यांनी खरंच विमान उडवलं असं मलाही वाटत नै. वृथाभिमानाबद्दल कुडंट अग्री मोर.
पण उत्सुकता आहे की बॉ या बातमीचा नक्की उगम आहे तरी कुठे???? त्यांनी काही तरी उडवलं ते विमान नव्हतं तर काय होतं? बलून नसावा कारण या लेखात बलूनवाल्यांचा शेप्रेट उल्लेख आहे. तसं काही असतं तर त्यांचाही उल्लेख आला असता. कुछ तो सच्चाई होगी असे वाटते आहे.अॅट मॅक्स काहीतरी विमानसदृश उडवले असेल-अनम्यान्ड लहानसे कैतरी-मिनिएचर छाप.
पण समकालीन म्हणा उत्तरकालीन म्हणा, याचा पुरावा काय???????
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
या विषयावर मी अनेक ठिकाणी
या विषयावर मी अनेक ठिकाणी डोकं फोडून घेतलं आहे. अगदी सुरुवातीला या विषयावर वाचल्यावर माझी प्रतिक्रिया अशी काहीशी उखडल्यासारखी होती.
शिवाय तळपदेंचा उल्लेख करुन राईट बंधूंना तिथल्यातिथे कमी दाखवण्याचा प्रयत्न सगळीकडेच होतो. राईट बंधू आणि तळपदेंची तुलना मला अत्यंत खटकते.
त्यावरही थोडंफार:
तुमच्या प्रतिक्रियेशी सहमत
तुमच्या प्रतिक्रियेशी सहमत आहेच की ओ. राईट बंधूंचे स्थान कोणी हिरावून घेऊ शकत नाही.
पण पण पण या बातमीचा सोर्स काय???????? हा प्रश्न अगदीच निरर्थक नसावा असे वाटते.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
त्यावेळी केसरीत आली होती
त्यावेळी केसरीत आली होती बातमी. मूळ प्रत उपलब्ध आहे का माहीत नाही.
सयाजीराव गायकवाड, खुद्द टिळक उपस्थित होते वगैरे म्हटलं जातं. इतके प्रतिष्ठित लोक उपलब्ध असताना आणि "मर्क्युरी आयन प्रपल्शन" तंत्र वापरुन (ज्यासाठी नासा त्यांच्या प्रचंड इन्फ्रास्ट्रक्चरसहित आत्ता आतापर्यंत धडपडत होते) कुटिरोद्योग पातळीवर बनवलेलं विमान उडलं असताना त्याचा परिणाम केवळ एका विस्मरणात गेलेल्या बातमीपुरताच रहावा आणि नंतर तो विमानाचा नमुनाही रॅली ब्रदर्सना विकला जावा आणि त्यानंतर आपल्या हाती मूळ प्रयोगाचे रिप्लिकेशन करण्याइतकेही काही राहू नये आणि रॅली ब्रदर्सनीही पुढे शतकभर मर्क्युरी आयन प्रकारचे इंजिन आणू नये या सर्वाचा अर्थ त्या प्रयोगात, झाला असलाच तरी, काही सबस्टन्स नसावा.
धन्यवाद. पाहतो काय आहे ते.
धन्यवाद. पाहतो काय आहे ते.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं