'पल भर के लिये कोई मुझे प्यार कर ले...'

रोचक धागा! विचार करून लिहितो.

आँखोमे तुम , दिल मे तुम हो, तुम्हारी मर्झी, मानो के ना मानो
https://www.youtube.com/watch?v=zAhFP43X5fE
.
प्रचंड आवडतं ते मधुबालाने किशोरकुमारच्या गळ्यात फासा टाकून त्याला नाचवल्यामुळे.
अन किशोरचा आचरटपणा अन वाह्यातपणा तर .... उफ्फ्फ!! कमाल.
_____

https://www.youtube.com/watch?v=GbVKW_gzZEc
मै बंगाली छोकरा करु प्यारको नमष्कारम ....
त्यातल्या घसरगुंडीच्या क्षणामुळे आवडतं.
______________
"जिस देशमे गंगा बेहेती है" - सर्व गाणी आवडतात. कधी पद्मिनीच्या नितंबांवर कोसळणार्‍या धबधब्यामुळे, कधी तिने तिच्या गच्च अन अर्ध-अनावृत्त पाठीवर घुंगरु छन-छन वाजविल्याने.
पद्मिनी सुंदर आणि एकदम उफाड्याची दिसते.
_________
धागा एकदम झकास.

खेळ कुणाला दैवाचा कळला.. तू असो, मी असो, हा असो, कुणी असो..

www.youtube.com/watch?v=bUjwnoWxwd4

कन्नथिल मुथमित्तल या तमिळ चित्रपटातलं 'नेंजिल जिल जिल' हे गाणं निव्वळ चित्रीकरणामुळंही खूपच आवडतं. कुठंही पाऊस, धबधबा असं काही दिसलं की हे गाणं आठवतं. चित्रपटातील कथा श्रीलंकेतील वांशिक युद्धाच्या दरम्यान घडते. तमिळ विस्थापितांचं रखरखीत जीवन, वांशिक युद्धाची हिंसा वगैरेच्या पार्श्वभूमीवर गाण्यात दिसणाऱ्या बुद्धाच्या मूर्ती, धबधबा-पाऊस-धुकं असा ओलावा खूप छान विरोधी प्रतिकात्मक वाटतो. ( [दत्तक] मुलीची समजूत काढण्यासाठी गायलेल्या गाण्याचे शब्दही छान आहेत. रहमानचं संगीत १ नंबर.)

www.youtube.com/watch?v=16AWPWkbzhc

.

मला हे वाचून विजय आनंद च्या 'तेरे मेरे सपने' मधलं 'मैने कसम ली' हे मुमताज देव आनंद यांच सायकल वरचं गाणं आठवलं. त्यात मुमताजचा देव आनंद ला मारायचा लटका अभिनय लाजबाब आहे.
रुतिक रोशन च्या 'लक्ष्य' मधल्या 'अगर मै कहू' ह्या गाण्याचं पिक्चरायजेशन पण आवडतं. रुत्विक रोशन ने त्यात मस्त इनोसंट एक्स्प्रेशन्स दिली आहेत..

सरफरोशचं शीर्षकगीत - जिंदगी मौत ना बन जाए सम्हालो यारों...

शस्त्रांच्या तस्करीची सगळी (प्याकिंगपासून डिस्ट्रिब्यूशनपर्यंत) सप्लाय चेन गाण्यात दाखवली आहे. आणि त्याचे संदर्भ आख्ख्या चित्रपटभर आहेत.

ताज्या हवेच्या प्रसन्न झुळुकीसारखी असलेली दोन गाणी मला ऐकायला आणि बघायला आवडतात. एक आहे गजनी सिनेमातलं ' बेहेका मै बेहेका' आणि दुसरं आहे,जब वि मेट मधलं 'ये इश्क हाये बैठे बिठाये जन्नत दिखाये'. दोन्ही गाण्याच्या कोरिओग्राफीत व्हल्गर किंवा उत्तानपणाचा अभाव असल्याने ,साध्याच लोभस नृत्याने, सुमधुर संगीताने ती संमोहित करतात.
गजनी सिनेमातले माझ्यासाठी एकमेव आकर्षण असलेलं ,एकदम रसरशीत, चटकदार रंगांच्या उधळणित चित्रीत झालेलं हे अत्याधुनिक गीत हळुवार,धुंद आहे.लोकेशन्स आणि छायाचित्रण अफलातून आहे.गुलबक्षी कपडे घातलेला आमीर गुलबक्षी रंगाच्या गाडीवरून अलगद घसरून असीन कडे खेचल्या जाताना गात असतो ……
बेहका मै बेहका
वो बेहकी हवासी आयी
एकही नजरमे सब मंजिल वंजील पायी
हटके अलगसी थी
बिलकुल जुदासी
न कोई अदाए न कोई अंगडाई
उत्फुल्ल ,उत्तेजित हवेच्या झुळुकिसारखी ती आली, मी उत्तेजित झालो.तिच्या एका नजरेतच माझी मंजिल मिळाली .ती निराळीच आहे,नखरे नाहीत की अदाए ...................
असिन या नायिकेत निराळीच जादू आहे. निर्मळ ,उत्फुल्ल आनंदाचे झाडच जणू .या गाण्यात असिनच्या एका तिरप्या कटाक्षाने मोहित झालेल्या आमिरच्या विविध रंगरुपाताल्या सहा प्रतिमा एकाच वेळी संमोहित होउन,हवेच्या झुळुकिगत हेलकावत, लहरत ,लयबद्ध नृत्य करतात .झुमू झुमुक झुमाझुम म्हणणारा फंकी वेशभूषेतला आमीर त्याच्या चेहेऱ्यावर कोवळिक दिसत नसूनही निरागस प्रेमी दिसतो.
उसका चलना ,ऋतूए बदलना
झुठ भी उसके सच्चे लगे ,अच्छे लगे, सच से भी बडे लगे
राह में उसकी , हाथ बांधे , पलके बिछाये हुए,
सर को झुकाये हुए ,खुशबुओसे छाये हुए ,
टकटकी लगाए हुए , बैठे रहे साथ साथ कितने सारे मौसम खडे रहे ……….
संमोहित ,लुब्ध झाल्याचे इतके उत्कट ,विलोभनीय भाव आमिरच्या चेहेऱ्यावर उमटतात की मार डाला .
( गायक : कार्तिक, गीत : प्रसून जोशी, संगीत : ए. आर . रेहमान )

गोल गोल पायर्‍या उतरत उतरत (कुतुब मिनार?) प्रेमाच्या पायर्‍या सांगणारं? कॅमेरा अँगल्स, उतरणे आणि चेहर्‍यावरचे हावभाव लक्षात राहणारे.

बरीच आहेत.. तेव्हा आठवेल तशी अ‍ॅडकवत जातोय. आणि क्रमशः असं काही नाही..
सुरूवात जरा रोम्यांटिक असावी..
१. विजय आनंद साहेबांची जवळपास सगळी गाणी. गाणं, मागचा वाद्यमेळ आणि पडद्यावरचं दृश्य ह्यांची इतकी अचूक त्रिमूर्ती अजून कोणाला साधली नसावी. आणि गाण्यांची जातकुळीही वेगवेगळी आहे.
विजय आनंद वेगळ्या लेखाचा विषय होईल. तूर्तास त्याचं एक आवडतं गाणं म्हणून "तेरे घर के सामने" निवडलं आहे.
@मेघना- ग्लासातली गारठलेली नूतनच,
.
२. देव आनंद साहेब - शिव्या दिल्यात तरी कबूल आहे, पण देव आनंदवर चित्रित झालेली काही गाणी अफलातून असल्यामुळे त्याला शरण जाणं क्रमप्राप्त आहे.
उदा.
"अपनी तो हर आह एक तूफान है". (पुन्हा विजय आनंद आलाच!) त्यात "सर पे मेरे.. तू जो अपना हाथ" वाल्या कडव्यात "हाथ" म्हटल्यावरच्या वहिदा आणि देव यांच्या प्रतिक्रिया. किंवा "जिंदगी है भूल कर ही राह मिलती है" वरचा सहप्रवाशी बाईंचा क्लोजअप वगैरे. गाण्यातल्या शब्दांत तर मजा आहेच, पण चित्रिकरणसुद्धा तितकंच दमदार! कथा पुढे नेत नसूनही.
किंवा मग "दिल का भंवर करे पुकार" (आयला, परत विजय आनंद!) मधला सेटअप. शिरीष कणेकर होण्याचा मोह पत्करूनही म्हणतो- ह्यापेक्षा रोमँटिक+निष्पाप+खेळकर असं काँबिनेशन शोधून मिळणं कठीण.
आणि त्यातला शेवटचा अंतरा चालू व्हायच्या आधी नूतन खिडकीत येऊन उभी रहाते तेव्हाचा तिचा चेहेरा + पार्श्वसंगीत + नंतरचा ओढणीवाला भाग हे सर्वाधिक बेष्ट.
किंवा मग "ओ निगाहे मस्ताना". असो, थांबावं.

३. दहेक मधलं "सावन बरसे.. तरसे दिल". मु़ंबईतला पाऊस एवढा भारी कधीच कुठल्या चित्रपटात पाहिला नाही.

४. तारे जमीन पर मधलं "मेरा जहां". एकदम क्लास.

५. सुजाता मधलं "नन्ही कली सोने चली". त्यात जेव्हा बाजूच्या खोलीतली सुजाता रडत असते, तेव्हा खिडकीत जाऊन सुलोचनाबाई तिला अंगाई गातात आणि मग ती रडणं थांबवते, हा भाग खूप भारी वाटतो.

६. देव-डी मधलं "ओ परदेसी" - दारू न पिताही trippiness अनुभवायला देणारं गाणं! (आणि खरं तर देव डी मधली सगळीच गाणी.)

७. "यू ही चला..चल राही" - स्वदेसवालं. गाण्यातल्या रेडिओत सुरू झालेलं गाणं, त्यात अचानक सूर मिसळणारा साधू-(मग मोहन भार्गवला मधेच "गाओ!" असा दटावणीवजा आग्रह), शारूख नसलेला शारूख, आणि एकूणच -प्रवास ही आयडिया झकास कॅमेरात उतरवणं- ह्यासाठी बेहद्द आवडलेलं गाणं.

आणि हो, त्रिदेव मधलं "गजर ने किया है इशारा". इतके सगळे दुष्टात्मे एकत्र नाचताना बघण्याची पर्वणीच. त्यातल्या एकेकाच्या चेहेर्‍यावरचे भाव बघण्यासारखे आहेत.

पडोसन मधलं "मेरी प्यारी बिंदू", "एक चतुर नार", दिल्ली का ठग मधलं "सी ए टी कॅट कॅट माने बिल्ली", गंगा की लहरे मधलं "छेडो ना मेरी जुल्फे", "मचलती हुई हवा मे छमछम" या व अशा अनेक गाण्यामधून दिसलेला किशोरकुमारचा खुशालचेंडूपणा. पडोसनमधे खरंतर किशोरच हिरो आहे व सुनिल दत्त हा साईड हिरो असल्यासारखे वाटते. साधारणपणे किशोरच्या ४०% अवखळपणा, वात्रटपणा शम्मीकपूर ने ब्लफ मास्टर चित्रपटातल्या "बेदर्दी दगाबाज जा" या गाण्यादरम्यान मधे केलेला आहे. खरंतर हे लताबाईंच्या श्रेष्ठ-अतिश्रेष्ठ गाण्यांपैकी एक असूनसुद्धा शम्मी चा आचरटपणा चढत चढत जाऊन शेवटी कडेलोट होतो.

देवसायबांनी फंटूश मधल्या "वो देखे तो उनकी इनायत" मधे पहिल्या पन्नास सेकंदांत त्या नावेत बसलेल्या व हिरॉइनवर उगीचच लाईन मारणार्‍या "एक्स्ट्रा" ची खिल्ली उडवताना ऐकवलेला टारगट शेर व त्या "एक्स्ट्रा" चा केलेला पोपट केवळ यादगार.

देव सायबांचं "फलसफा प्यार का तुम क्या जानो" हे प्रेमाचे मायने समजावून सांगायला दिलेले लेक्चरच वाटते. रफी सायबांच्या गायकीची मिठ्ठास मस्ताना बना देती है. वर्ना वैजयंतीला वकील सायबांकडून प्रेमाची शिकवणी का घ्यायला लावावी ?

लेक्चर से याद आया. दीदी पिक्चर मधलं "तुम मुझे भूल जाओ तो ये हक है तुमको" हे एक मानवकल्याणवादी लेक्चरच आहे असं वाटतं. ती त्याला सांगतेय की माझं तुझ्यावर उत्कट प्रेम आहे. आणि तो ठोकळा तिला लेक्चर पे लेक्चर देतोय. काय कटकट आहे यार. साहिर ने साने गुरुजींच्या प्रभावाखाली असताना लिहिलेले गाणे वाटते हे.

ऐ मेरी जोहरजबीं मधे सुरुवातीच्या आलापामधे बलराज सहानीने उडवलेल्या भुवया आणि हात क्रॉस करून वाजवलेल्या चुटक्या एका क्षणात मदहोशी पैदा करतात पण अचला सचदेव (जी जन्माला आली तीच मुळी आजी बनून) सगळा बेरंग करते. जंजीर मधल्या "यारी है मेरी इमान मेरा यार मेरी जिंदगी" मधे प्राण ने असेच रुमाल क्रॉस करून नाचवून मजा आणलेली आहे.

धूल का फूल मधल्या "धडकने लगी दिल के तारों की दुनिया", माया मधल्या "तस्वीर तेरी दिल मे" या गाण्यात माला सिन्हा ने एकदोन ठिकाणी उडवलेले नाक एकदम दिलखेचक.

राज, राजेंद्र व वैजयंतीमाला या तिघांचं मिळून असलेलं संगम मधलं "हर दिल जो प्यार करेगा" आठवा. गाणं एका पॉश पार्टीमधे घडतं. गाण्यादरम्यान (पहिलं कडवं सुरु व्हायच्या आधी) राज अ‍ॅकॉर्डियन वाजवत वाजवत तिच्याकडे जातो, ती पटकन राजेंद्र कडे जाते व राजेंद्र पटकन राज च्या पहिल्या जागी जातो. तिला राजेंद्र आवडत असतो व राज ला ती. त्रिकोण हे प्रकरण जरा एक्स्प्लिसिटच दाखवलंय. गाण्याच्या शेवटी राज ने "मेरा नाम" मधली जी धून अ‍ॅकॉर्डियन वर वाजवलिये तिचा जव्वाब नाय. पण संगम मधे राज ने "मेरे मन की गंगा" मधे अवखळपणा करायचा यत्न केलाय ... लेकिन बात कुछ बनी नही.

संग्राम चित्रपटातलं "मै तो तेरे हसीन खयालों मे खो गया" आठवा. रफी सायबांच्या आवाजातली मिठास लाजव्वाब. पण बथ्थड दिग्दर्शनाचा नमूना. एक रानरेडा बकरीच्या मागे पळत सुटलाय व ती जिवाच्या आकांताने स्वतःस वाचवायला पाहत्ये असे वाटते. आणि ... अरे यार ती समोर असताना "खयालों मे खो गया" कशाला ??

अनुपमा मधल्या "कुछ दिल ने कहा" मधले शर्मिलेचे व खामोशी मधल्या "हमने देखी है उन आखोंकी खुशबू" मधले (त्या नटीचे) वाजवीपेक्षा जास्त सलज्ज स्मित.

अमिताभचं व रेखाचं ते "सलाम-ए-इष्क मेरी जां". त्यात "एसके आगे की दास्तां" सुनवताना अमिताभ चेहर्‍यावर जो गुरुर दाखवतो तो जास्त सरस की त्याची अदाकारी की ज्यात तो "अब दवां दे हमे या तू दे दे जहर" असं म्हणून रेखाची "लाख जिगर चाक हो गए" हालत करून टाकतो ते जास्त सरस हे ठरवणं कठिण.

अंगूर मधल्या "रोज रोज डाली डाली" मधलं संजीवकुमारचं सिगरेट पिणं. आणि त्याच्या वासाला वैतागून, त्रासिक मुद्रेने माईक उचलून काही अंतरावर जाऊन आपलं गाणं "जारी" ठेवण्याची करामत करणारी दिप्ती नवल.

नरम गरम मधलं "मेरे अंगना आये रे घनश्याम आये रे". (मी असं ऐकलंय की याला ठुमरी असे म्हणतात.) हातात बंदूक घेऊन स्वरूप संपत ला व तिच्या बापाला हुसकवून लावायला आलेल्या उत्पल दत्तला तिचं हे गाणं (व रूप ही) इतकं आवडतं की उत्पल दत्त तिच्यावर लट्टू होतो. गाण्यादरम्यान त्याचा व अमोल पालेकर चा "सुसंवाद" संस्मरणीयच.

बाबर मधलं "सलाम्-ए-हसरत कबूल कर लो" हे सुधा मल्होत्रांचं नितांत सुंदर गाणं. ऋतिक रोशन च्या दादाजींनी संगीत दिलेले आहे याचं. यात शुभा खोटे पिंजर्‍यातल्या मैनेला आदाब ओ आर्जवे करत असते की "सलाम-ए-हसरत" कबूल कर लो. इशारा कही और होता है.

सांझ और सवेरा मधलं "अजहुन आए बालमा" हे एक बनवाबनवीप्रधान गाणं. अगदी "उछलम कूदम जय महमूदम" नसलं तरी महमूद मजा आणतोच.

दास्तान मधलं "तारारी आरारी" आठवतंय का बघा. राज व सुरय्याचं. नौशाद चं संगीत. सकाळी साडेसात च्या सिलोन च्या "पुराने फिल्मोंका संगीत" मधे महिन्या दोन महिन्यातून एकदा हटकून लागणारं. मानव-इतिहासातलं सर्वात रोमँटिक गाणं. गाण्याच्या सुरुवातीला ते दोघे मोटारीच्या एकाच दारातून बाहेर येतात ते थोडंसं ऑकवर्ड वाटतं. पण नंतरच्या संपूर्ण गाण्याच्या मदहोशीत तो ऑकवर्ड पणा कुठच्या कुठे विरघळून जातो.

चिकनी चमेली! निव्वळ प्रेक्षणीय!!

नॉटिंग हिल मधल्या गाण्यात दाखवलेले शीर्षकात असलेल्या स्थळामधे घडलेले ऋतुबदल आणि त्याचबरोबर कथानक काही महिने पुढे सरकलं असल्याची सूचना.

अलिकडच्या काळात आवडलेल्या काही अन्य गाण्यांपैकी हे "बावरे बावरे" हे गाणे.

"दिल्ली ६" मधल्या या गाण्याचं चित्रिकरण लक्षांत राहिलं होतं.

आणि अर्थातच ...

उत्तम चित्रीकरण असलेल्या गाण्यांबद्दल चर्चा चाललेली असताना मणिरत्नमचं नाव येऊ नये याचं आश्चर्य वाटलं. मला आवडलेली काही उदाहरणे -

'रोजा' - एकूण एक गाणी, विशेषतः 'ये हसीं वादीयॉं'. यातलं हिमालयाचं चित्रण अंगावर येणारं आहे.
'युवा' - 'अंजाना अंजानी', 'कभी नीम नीम' - विवेक ओबेरॉय आणि अभिषेक बच्चन या दगडांचा तथाकथित अभिनय सुंदर दिसला आहे तो केवळ चित्रीकरणामुळे

..आणि हे एक दिलखुलास गाणं.

आर के ची जादू.

विजय आनंद यांचं हे सर्वोत्कृष्ट गाणं आहे असं मानावं काय ?

छैंय्या छैंय्या

देव साहेबांची विजय आनंद नी चित्रीत केलेली जवळ जवळ सगळीच.
राजेश खन्नाची पहील्या अनेक सिनेमांमधली.

बाकी हिंदी मराठी हिरो कुरुप, बालिश, कमी बुद्धीचे, अतिशय वाईट ड्रेसिंग सेंस असलेले, बावळट, जोकर ह्या पैकी कीमान एक दिसत असल्याने त्यांची उत्तम गाणी पण बघवत नाहीत.

१. मुझे जीने दो मधले "रात भी है कुछ" हे वहीदावरच्या गाण्याचे चित्रीकरण, आणि शेवटी सुनिल दत्त बंदुकीवर नोटांची थप्पी लाउन बार काढतो ते अफलातुन.

२. साहेब बिबी और गुलाम मधले " साकीया आज मुझे निंद नही आयेगी". हलणारा पडद्याचा पंखा आणि त्यामुळे होणारा द्दष्य परीणाम आणि रहमान चा उर्मट चेहरा.

अश्विनी ये ना

गाणं भारी आहेच, पण सराफ-स्कूलच्या नाचाचं हे सर्वोच्च शिखर आहे. डावा हात जमिनीवर ठेवून तिरकं होत आपलं संपूर्ण शरीर गोल गोल फिरवणे अशक्य कमाल आहे. (इछुकांनी करून पहावे.)

छोटी सी बात

गाणीच नाही, संपूर्ण सिनेमाच त्यातल्या सत्तरीतल्या मध्यमुंबईच्या चित्रीकरणासाठी खूप आवडतो. त्यातली अनेक ठिकाणं अजूनही आहेत (एक्स्प्रेस टॉवर्स) / आत्ताआत्तापर्यन्त होती (सामोवार).

आपल्या रोजच्या पहाण्यातल्या वृद्धाचे जवानीतले फोटो पाहिल्यासारखं वाटतं.

शेवटी-शेवटी एक डायलॉग आहे. अरुण प्रदीप (अ० पालेकर) एक फ्लॅट घेतो. प्रभा (विद्या सिन्हा) आसरानीला विचारते, "कहाँ लिया है फ्लैट?" तो नाक उडवून तुच्छतेने सांगतो, "हैं कहीं खार में..."

बाय द वे, टायटलमधे जे गाणं आहे ते "पलभर के लिये कोई हमें प्यार करलें" असं आहे ना?

गुरू दत्तचं गाण्यांचं चित्रीकरण विशेष आवडतं. उदा. -

आपली शायरी कुणाच्या तरी तोंडी ऐकू आल्यामुळे चमकलेला कवी आणि त्याला एखाद्या Sirenप्रमाणे आपल्याकडे खेचून आणणारी गुलाबो - कधी दिसते कधी अदृश्य होते; कधी कमानीखालून, कधी खांबांआडून, रात्री शहरातल्या दिव्यांनी प्रकाशमान होणारी अशी झळझळीत वहिदा, आणि अंधारातला, तिच्याकडे नकळत ओढला जाणारा कवी गुरु दत्त.

हिरवा-हिरविणींनी एकमेकांना खुन्नस देत म्हटलेली अनेक पार्टी-सॉंग्स असतील.

मुळात आनंदाप्रीत्यर्थच्या पार्टीत हिरोने गाणंच खत्रा स्मशानछाप किंवा गुत्ताछाप निवडलेलं असतं.

गाण्याचे शब्द प्रचंड थेट आणि अतिसूचक असतात. हिरोच्या नजरा पापणीही न लववता हिरॉईनवर रोखलेल्या असतात. एकीकडे पियानोवादन किंवा काहीतरी करताना नजर फिक्स मोडमधेच असते.

हिरॉईन गिल्टने घळघळा रडत असते. सेम टाईम ती केविलवाण्या चेहर्‍याने मंगेतराचे डान्सहिसके हिरोवरची नजर न ढळवता सहन करत असते.

हिरोला कळतं, हिरॉईनीला कळतं, थिएटरभर बसलेल्या सर्व प्रेक्षकांना कळतं, नीट कळतं पण खुद्द पार्टीतला तो हिरॉईनीचा मंगेतर आणि इतर नातेवाईक निरागसपणे दारुचे ग्लास हाती घेऊन हसतखेळत नाच करत राहतात आणि टाळ्या वाजवत राहतात. त्या उदास आणि सूडभर्‍या सरपटत्या डिप्रेसिंग गाण्याच्या धुनेवर हे लोक एकदम "ताSSS की SSS ला SSS" ची ट्यून चालू असल्यागत जल्लोषयुक्त डान्स कसा करतात ते पाहणे मनोरंजक.

लेख आवडला. आवडणारी गाणी बव्हंशी वरील प्रतिसादांत येऊन गेली आहेत, तेव्हा या काही विस्कळीत नोंदी:

* टीव्ही नव्हता तेव्हाही गाण्याच्या चित्रीकरणामागे काहीएक विचार असणारे, मेहनत घेणारे दिग्दर्शक होतेच राज कपूर, विजय आनंद, गुरू दत्त, बिमल रॉय सारखे. पण जेव्हा टीव्हीचं आणि छायागीतचं बस्तान बसलं, तेव्हा नाइलाजाने सरसकट सार्‍यांनाच गाणी अधिक देखणी करण्यामागे मेहनत घ्यावी लागली असणार. हे नेमकं कधी झालं असावं? १९६५ ते ७५ च्या दरम्यान असा अंदाज बांधला (पहा: https://en.wikipedia.org/wiki/Television_in_India#History) तर, अ‍ॅन इव्हनिंग इन पॅरिस (रफी? अरेरे!) सारख्या भयाण गाण्यांची संगती (साल १९६७) लागू शकेल का? :).

* तीच गत राजेन्द्र कुमारची. 'झुक गया आसमान' (साल १९६८) च्या शीर्षकगीतातले शब्द mime करून दाखवणे म्हणजेच अभिनय अशी त्याची समजूत असावी. कौन है जो दिल में (इथे हृदयाकडे हात) समाया, लो झुक गया आसमाँ भी (गाडीचं बॉनेट बंद करण्याचं प्रात्यक्षिक), इश्क मेरा रंग लाया (शारुक पोझ - जीप रस्ता सोडून चाल्ली - प्रयासाने स्टिअरिंग व्हीलवर नियंत्रण) हे फारच विनोदी. पण त्यावरही कडी म्हणजे पुढच्याच कडव्यात 'जिस्म को मौत आती है लेकिन...'मधला मौत हा शब्द प्रेक्षकांना कदाचित समजणार नाही, म्हणून 'गाई गाई'ची केलेली अ‍ॅक्टिंग अतिप्रेक्षणीय!

* प्रेम पुजारी (१९७०) हा देव आनंदने दिग्दर्शित केलेला पहिला चित्रपट. त्यातली गाणी सुरेख आहेत (शोखियों में घोला जाये, रंगीला रे, फूलों के रंग से इ.). त्यातल्या 'फूलों के रंग से'चं चित्रीकरण फारच ढिसाळ आहे (तुटलेली कंटिन्युइटी, एक्स्ट्रॉ म्हणून घेतलेल्या स्थानिक स्विस मुलींच्या चेहर्‍यावर 'हे काय चाललं आहे?' असे गोंधळलेले/मजेचे भाव इ.). त्याच सुमारास आलेल्या गॅम्बलर चित्रपटातलं चेहर्‍यावरची (नकली) मिशीही न हलू देता म्हटलेलं 'दिल आज शायर है' गाणंही असंच देवआजोबांनी विनोदी करून ठेवलेलं.

* तर ते असो. पुढच्या दशकातली दक्षिण मुंबईत चित्रित झालेली गाणी मात्र फार आवडतात. रोते हुए आते हैं सब, रिमझिम गिरे सावन, मेरे घर आना जिंदगी, दो दीवाने शहर में, ना जाने क्यों होता है ये जिंदगी के साथ, बातों बातों में इत्यादी.

* ऐशीच्या दशकातलं आठवणारं उदाहरण म्हणजे 'सिलसिला' - 'ये कहाँ आ गये हम' आणि 'देखा एक ख्वाब तो ये'चे शब्द, Keukenhof ची ट्युलिप गार्डन्स आणि विवाहबाह्य संबंधांची पार्श्वभूमी, हे सारं जमून आलेलं. बाकी तेव्हाचे बरेचसे चित्रपट म्हणजे टपोरी/मोलकरणी एक्स्ट्रॉज् घेऊन मिथुन/अनिल कपूरचे ड्यॅन्स. पुढे नव्वदच्या दशकात हिंदी सिनेमांचं आर्थिक गणित सुधारलं, तसे एक्स्ट्रॉ/कोरसही बघणेबल झाले.

* फार थोर चित्रीकरण नसलं तरी, ७०च्या दशकातल्या फॅशनवरच्या स्पूफवरचा (मैं चली, मैं चली?) पहिला प्रयोग म्हणून 'वो लडकी है कहाँ' (दिल चाहता है) लक्षात आहे. पुढे स्पूफचीही अतिपरिचयादवज्ञा होत गेली.

* 'ये दिल और उनकी निगाहों के साये' हे एक अतिशय आवडणारं गाणं. या गाण्याच्या चित्रीकरणाचा व्हिडिओच उपलब्ध नाही. परिणामी त्यातल्या 'पहाडों को चंचल किरन चूंमती है, हवा हर नदी का बदन चूंमती है' किंवा 'लिपटते ये पेडों से बादल घनेरे, ये पल पल उजाले, ये पल पल अंधेरे' सारख्या ओळींच्या प्रतिमांना त्या गाण्याच्या चित्रीकरणाचे बंधन राहिलेले नाही. भटकताना अचानक सापडलेल्या नॉन-वॉलपेपरी दृश्यांशी त्यांची आता सांगड जमून गेली आहे. (शेवटचं वाक्य अंमळ खांडेकरी वळणाने गेलं आहे, पण त्याला इलाज नाही).

साहब बिबी और गुलाम मधलं "पिया ऐसो जिया मे समाय गयो रे. " हे मीनाकुमारी साज चढवत असतानाचं गाणं त्याच पठडीतलं दुसरं (जुन्या) सौदागर मधलं "सजना है मुझे.. " हे पद्मा खन्नावर चित्रित झालेलं.
देवानंद- नुतन वर चित्रित झालेलं "दिलका भंवर करे पुकार". पुर्ण गाणंभर दोघंही जिना उतरतायत पण त्यांची जोडी खुप फ्रेश आणि मस्त वाटते, खास करुन नुतनचे विभ्रम. "अच्छा जी मै हारी " मधला मधुबालाचा लाडीक नखरा.
प्यासा मधलं "जाने क्या तूने कही " मधली विजयची कविताच असल्यासारखी उत्तर न देता पुढे जात रहाणारी गुलाबो (वहिदा). त्यातलंच "जाने वो कैसे.. " हे गाणं गुरुदत्तच्या चेहेर्‍यावरल्या भावांसाठी विशेषत: "बिछड गया हर साथी ... " या अंतर्‍याच्या वेळेचे.
किती तरी गाणी आहेत पण सगळी कृष्ण धवल काळातलीच. कदाचित गाणी मन लावून बघण्याच्या काळात हीच गाणी जास्त बघण्यात आली म्हणून असेल. "पलभरके लिये" हे खिडकी-गाणं ही बघायला आवडायचं. त्यातला त्यात नविन(?) म्हणजे अक्षय कुमार शिल्पा शेट्टीचं "चुराए दिल मेरा " त्यातल्या कसरतीपूर्ण डान्स स्टेप्स मुळे तेव्हा मजेशीर वाटलेलं आणि बरेचदा बघितलं जायचं म्हणून आठवलं.

वर 'छोटी सी बात' आणि मुंबईच्या चित्रीकरणाचा मुद्दा आला म्हणून आठवलेलं हे 'रजनीगंधा'मधलं गाणं -

खरं तर नायिका एका मित्राबरोबर टॅक्सीतून जाते एवढाच प्रसंग आहे. पण त्याद्वारे चित्रपटातला मुख्य तिढाच तिथे मांडला आहे. नायिकेच्या आयुष्यात एक गोड, सुस्वभावी, प्रेमळ (पण कारकुनी) पुरुष असताना अशा ऐटबाज इंटलेक्चुअल पुरुषाचं तिच्या आयुष्यात अचानक पुनरागमन होतं आणि तिचं मन तिच्या नकळत त्याच्याकडे ओढलं जातं. आयुष्याचं नक्की काय करावं ह्या संभ्रमात पडलेली नायिका आणि तिचा संभ्रम दाखवण्यासाठी गाण्याचा रोचक उपयोग केला आहे. ज्या काळात हीरो-हिरॉईन झाडांभोवती प्रेमाची गाणी गात फिरत असत त्या काळात अशा प्रकारे नायिकेच्या मनःस्थितीचं चित्रण करण्यासाठी एक साधा टॅक्सीचा प्रवास वापरणं हे मजेशीर होतं.

डी-डे या दाऊद ला पकडण्यासाठी केलेल्या एका काल्पनिक कटावर आधारित आहे. पैकी श्रुती हसन ही अर्जुन रामपालची हिरवीण आहे. व्हिलन अर्जुनवर सूड म्हणून तिचे हाल हाल करून तिला मारतो. तिचा मृतदेह पोलिस नेत असताना अर्जुन तिथे येतो आणि जिथे खून झाला तिथे सावकाश फिरतो आणि श्रुतीला कसे मारले असावे हे तो आजूबाजूला असताना दाखवले जाते. पाश्वभूमीवर एक गाणे चालू असते." उम्रभर का साथ दे जो..क्यो वही प्यार हो, क्यो ना मिट के जो फना हो वो भी प्यार हो"

एक हिंसा दाखवणारे त्रासदायक पण तरी अत्यंत श्रवणीय आणि अर्थपूर्ण गाणे आहे. गायिका स्वत: श्रुती हसन आहे हे कळल्यावर, हि-याच्या खाणीतून अगदीच कोळसा निघाला नाहीये अशा निष्कर्षापर्यंत आले!

चित्रपट - 'अनुभव' (नव्हे.. नव्हे! तो शेखर सुमनचा नव्हे!)

१. मुझे जाँ न कहो मेरी जान

२. मेरा दिल जो मेरा होता

बासू भट्टाचार्यांचे चित्रपट कमी पैशात बनत असल्याने नि कानू रॉय (गीता दत्तचा सख्खा भाऊ) तसाही गरजू असल्याने (हा मितभाषी इसम हावडा-ब्रिजसाठी वेल्डिन्गची कामे करी) बासूंच्या बहुतेक सगळ्याच चित्रपटांना कानू रॉयचे संगीत आहे. बरेचदा पैशांच्या चणचणीमुळे बासू एखाद-दोन वाद्यांपेक्षा अधिक वाद्ये येऊच देत नसत. मग बिचार्‍या कानूला मिनतवारीने स्वस्तातली वाद्ये नि वादक मिळावावी लागत. वरील दोन उदाहरणे जितकी कानूच्या अप्रतिम धुनेची (ठेकाविरहित) आहेत, तितकीच नंद व बासू भट्टाचार्य यांची आहेत. नंद यांनी छायालेखन (सिनेमॅटोग्राफी) केले आहे. दोन्ही गाण्यांत एक दृश्य दुसर्‍या दृश्यात अतिशय तरलपणे मिसळण्याची प्रक्रिया निव्वळ लाजवाब! आणि तेदेखील केवळ तांत्रिक करामत म्हणून नव्हे तर गाण्याच्या 'मूड'ला दुसरे काही साजेसे वाटणारच नाही अश्या पद्धतीने आलेले.