तुटलेला कान, ऍबसिन्थ, थिओ, कॅनव्हास, वान गॉग चे चित्राख्यान अर्थात - तवूय व्हिन्सेंट !
तुटलेला कान, ऍबसिन्थ, थिओ, कॅनव्हास, वान गॉग चे चित्राख्यान अर्थात - तवूय व्हिन्सेंट !
नव्वदच्या दशकात पुण्यातल्या अनेक रद्दीच्या दुकानांमध्ये भटकून नवी-जुनी (जास्तकरून जुनीच ) पुस्तकं शोधत बसण्याची सवय लागली होतीच. रद्दीची दुकानं ( एखाद दुसरं सोडल्यास ) ही अजिबातच ऑर्गनाइज्ड नव्हती. इंजिनीअरिंग, इकॉनॉमिक्स, इतिहास, कला अशा सर्व प्रकारच्या विषयांची पुस्तकं कशीही अस्ताव्यस्त ठेवलेली असत. त्यामुळे या जंजाळातून आपल्याला हवं असणारं संगीताचं, चित्रकलेचं, नाटकाचं पुस्तक शोधून काढावं लागे. मासा गळाला लागण्यासाठी जशी वाट पाहावी लागते तशी हवं ते पुस्तक हाती येण्यासाठी वाट पाहावी लागे. नंतरचा एपिसोड म्हणजे भावात घासाघीस! आणि नंतर खुश होऊन हीरो सायकलला टांग मारून घरी ! या रद्दी-दुकान वारी मध्ये जी अनमोल रत्नं हाती आली त्यात कधीतरी 'द ग्रेट आर्टिस्ट्स' या सिरीजची पुस्तकंही सापडली. साधारणपणे 2५ रु. पासून यांची किंमत सुरु होत असे. इटालियन, जर्मन, इंग्लिश, डच अशा अनेक युरोपियन चित्रकारांनी वेगवेगळ्या शतकात अनेकविध शैलींमध्ये (इझम) केलेली महान आणि महत्वपूर्ण चित्रं, शिल्पं याची अप्रतिम ओळख ही पुस्तकं करून देत असत. पुस्तकांची छपाई, त्यांचं डिझाईन अप्रतिम होतंच, पण चित्रांचं , शिल्पांचं रसग्रहण करण्याची खास पद्धत, त्यातले काही भाग क्लोज-अप सारखे दाखवून त्याचा इतिहास , त्याची अधिक बैजवार माहिती देऊन ही पुस्तकं एखाद्या ऑक्टोपससारखी बांधून ठेवत असत. अल्ब्रेख्त डयूरर या जर्मन चित्रकाराचं पुस्तक मी सर्वात आधी घेतलं होतं आणि त्यातल्या सेल्फ पोर्ट्रेटच्या अभ्यासावरून काही स्केचेस करण्याचा प्रयत्न केला होता. मग हळू हळू यात अनेक चित्रकार येत गेले आणि होता होता कधीतरी व्हिन्सेंट ची वर्णी लागलीच आणि त्याच्या स्टारी नाईटच्या चमकणाऱ्या ताऱ्यांभोवतीच्या जाडसर , वर्तुळाकार रेघांनी मला कधी आपल्यात खेचून घेतलं ते समजलं नाही.
या वारी मध्ये नंतर किरण भुजबळ , प्रवीण भोळे असे अनेक मित्र सामील होत गेले; त्यात काही स्वतः चित्रकार होते, तर काही चित्रकलेचे रसिक! मग आम्ही कधी सामूहिक पद्धतीनं ग्रेट आर्टिस्ट विकत घेऊ लागलो, तर कधी सामूहिक पद्धतीनं वाचू लागलो, त्यावर चर्चा करू लागलो. आमच्या उच्चारांमध्ये वन गॉ, वॅन गॉख, व्हॅन गॉघ अशी व्हरायटी असली तरी त्याच्या ग्रेट असण्याबद्दल आमच्यात एकमत होतंच आणि मुख्य म्हणजे आम्हा सर्वांचं त्यावर खूप प्रेम होतं; आजही आहे. व्हिन्सेंट, पॉल गोगँ, त्यांच्यातली भांडणं, आबसिंथची व्यसनं या कहाण्या वाचायला भारी वाटत होत्या. व्हिन्सेंट नंतरही अनेक रूपांनी भेटत राहिला , कधी त्याची, त्याच्या शैलीची खराब कॉपी करणाऱ्या चित्रकारांमुळे देखील.
माधुरी पुरंदरे यांनी “व्हिन्सेंट” मराठी भाषेत आणून आमची फार सोय करून ठेवली. या पुस्तकामुळे त्या काळातल्या पॅरिस मधील कला क्षेत्रातल्या घडामोडी जवळून पहायला मिळाल्या, अनेक ज्ञात-अज्ञात कलाकारांची नावं समजली, त्यातले प्रयोग, त्यांच्या संबंधातलं नाट्य , त्यातले पेच दिसू लागले. कधी कवितेतूनही व्हिन्सेंट भेटत गेला. मग एखाद दुसरे इंग्लिश पिक्चर पण पहिले , पण ते थोडे बोर झाले, म्हणजे फारसा प्रभाव पाडू शकले नाहीत. २००१ मध्ये ऍमस्टरडॅम ला जायचा योग आला आणि दिवसभर वन गॉग म्यूजियम मध्ये काढला. त्यावेळी मी एकटाच होतो, म्हणायला अमित धरवाडकर आणि अजून कोणीतरी होतं , ते दुसरं एक म्युझियम पहायला गेले, मी निवांत एकटाच वन गॉग चे कॅनवास डोळ्यात भरून घेत होतो , खायचं प्यायचं भानच नव्हतं. तिथूनच काही कॅलेंडर विकत घेतली होती व्हिन्सेंट प्रेमी मित्रांसाठी. अर्थात या ट्रिप मध्ये व्हिन्सेंटच नाही तर इतरही अनेक चित्रकार पहायला मिळाले, तरीही माझ्यासाठी गाण्यात कुमार आणि चित्रकलेत व्हिन्सेंट नंबर एक वर होतेच.
दोन आठवड्यांपूर्वी बायको म्हणाली, आज संध्याकाळी पिक्चरला जाऊया. मी लगेच ओळखलं “तवूय व्हिन्सेंट” पहायला जायचंय. पण मुलांसोबत ? आमची मुलं ( दोघेही) साडेआठ वर्षांची आहेत. एकुणातच आम्ही नाटकं आणि संगीताच्या कन्सर्ट ज्या नेमाने पाहतो त्या नेमाने आणि आवडीने चित्रपट पाहत नाही. बायकोने आणि मी मिळून आजवरच्या दहा वर्षांत दहा पिक्चर देखील किनो मध्ये जाऊन पाहिलेले नाहीत. पण व्हिन्सेंट पहायला हवाच ! आमच्या घराजवळ लेख ( मला ब्रह्मज्ञान झालं तरी या पोलिश ch चा उच्चार [ह की ख की दोन्ही च्या मधला ??] लिहायला जमायचं नाही ) स्टेडियम आहे आणि त्याजवळच एक छोटेखानी थिएटर आहे. ३०-३५ शिटा बसत असतील, छोटी सिंगल स्क्रीन आहे. तिकीट ही बऱ्यापैकी स्वस्त, पुन्हा इथे फालतू पॉप कॉर्न वगैरेची लफडी नाहीत. पिक्चर पाहिला आणि व्हिन्सेंट बरोबरचा माझा प्रवास आपोआप आठवला.
शीर्षक : या चित्रपटाचं इंग्लिश नाव आहे - लविंग व्हिन्सेंट, यात काही अर्थछटा येऊ शकतात. प्रेम करणारा ( अर्थात चित्रकलेवर प्रेम करणारा) व्हिन्सेंट, आणि जिरंड च्या अर्थाने - व्हिन्सेंट वर प्रेम करता करता. दोन्ही छटा सुरेख आहेत आणि योग्यही कारण दोरोता कोबीएला या दिग्दर्शिकेने व्हिन्सेंटच्या आणि पेंटिंगच्या प्रेमाखातर हा चित्रपट बनवला आहे. आम्ही अर्थातच याची पोलिश आवृत्ती पहिली, याचं पोलिश नाव आहे - Twój Wincent- अर्थात तुझा व्हिन्सेंट. म्हणजे एक तर हे व्हिन्सेंटच्या बाजूनेही प्रत्येक प्रेक्षकांसाठी असू शकतं आणि दिग्दर्शिकेच्या बाजूनेही. अर्थात थिओला पाठवलेल्या अनेक पत्रांचा शेवट तुझा व्हिन्सेंट असाच आहे. शीर्षक हे कलाकृतीकडे , कवितेकडे, कथेकडे निरनिराळ्या प्रकारे इंगित करू शकतं, कधी त्याकडे पाहण्याची दृष्टी देऊ शकतं.
आमच्या पोलिश घरात मुलांनी , खासकरून रॉयने काढलेली चित्र आहेतच, पण व्हिन्सेंटच्या चित्रांच्या कॉपी सगळीकडे आहेत, त्यामुळे व्हिन्सेंट वन गॉग हे नाव आमच्या मुलांना नवीन नाही आणि हा चित्रपट आमच्या या साडेआठ वर्षाच्या मुलांना दाखवला हे बरंच झालं, आमची मुलं माझ्या यात्रेत सामील झाली असं आपलं मला तरी वाटलं. आधुनिक तंत्रज्ञान, पेंटिंग वरील प्रेम आणि आठ वर्षांची अथक मेहनत यातून ही ८० मिनिटांची अत्यंत चित्तवेधक कलाकृती तयार झाली आहे. चित्रपट म्हणजे हलती चित्रे अशी व्याख्या हा चित्रपट वेगळ्या अर्थाने सार्थ ठरवतो. अर्थात कथेने माझी थोडी निराशा केली. हा चित्रपट म्हणजे एखादा गुन्हेगारी पट असावा अशीच याच्या कथेची रचना आहे. व्हिन्सेंटच्या रहस्यमय मृत्यूचा छडा लावताना , त्याच्या आजूबाजूच्या लोकांचे त्याच्याशी , एकमेकांशी, थिओशी, चित्रांशी असलेले संबंध यातून उलगडत जातात. पण माझी मुख्य निराशा अशी की यात पॉल गोगँ येतच नाही , म्हणजे अगदीच एका फ्रेम मध्ये नावाला येऊन जातो मला यात पाहायचे होते पॉल गोगँ, वेशेनब्रुख, माने असे चित्रकार, पॅरिस मधलं त्याकाळी असलेलं वातावरण, त्यात व्हिन्सेंटची होणारी घुसमट, त्याचा स्वतःचा शोध. सुरुवातीला जुन्या चित्रकारांची कॉपी करणाऱ्या व्हिन्सेंटला स्वतःच्या रेषेचा साक्षात्कार कसा आणि कधी होतो हे रहस्य आणखी महत्वाचं रहस्य आहे, कारण या साक्षात्कारावरच त्याचा पुढचा सर्व प्रवास आधारित आहे. अर्थात या चित्रकाराच्या उण्यापुऱ्या दहा वर्षाच्या वादळी आयुष्याला पकडायचं तर सात आठ तासाचा तरी पिक्चर काढावा लागेल बहुधा ! तरीही आजच्या बदलत्या सामाजिक परिस्थितीला अनुसरून आजच्या माणसाला त्या काळातल्या सामाजिक परिस्थितीचा आणि तत्कालीन चित्रकलेचा प्रवास दाखवायला हवा, जेणेकरून त्याला आजच्या आपल्या भवतालच्या आणि त्यात चित्रकलेला असलेल्या स्थानाची व्यवस्थित जण येईल आणि त्यासाठी चित्रपट हे माध्यम फार उत्तम काम करू शकतं; पण या चित्रपटाने मात्र ही संधी घालवली असं मला दुर्दैवाने जाणवतं. पिक्चर संपवून आम्ही सर्व निवांत चालत घरी येत होतो. येताना मुलं पिक्चर बद्दल भारावून बोलत होतीच पण एकूणातच व्हिन्सेंट चा मृत्यू नक्की कसा झाला हा त्यांच्या गप्पांचा मुख्य विषय होता. याचं मला जरा वाईट वाटलं इतकंच. आज साडेआठ वर्ष वयातच या मुलांना इतक्या भारी गोष्टी पाहायला मिळताहेत तर त्यांचा पुढचा प्रवास नक्की कसा असेल, ते चित्रांवर ,चित्रकलेवर कशा प्रकारे प्रेम करतील, त्यात माझा काय रोल असेल, असेल की नसेल याची उत्सुकता , भीती , उत्कंठा माझ्या मनात कायम आहे.
घरी आल्यावर दिग्दर्शिका दोरोता कोबीएला यांचे काही इंटरव्यू वाचले त्यातून काही मजेदार माहिती मिळाली. पेंटिंग मध्ये शिक्षण घेऊन पेंटिंग वर अत्यंत प्रेम करणारी ही बाई नंतर रोजीरोटीच्या निमित्ताने फिल्मशी निगडित कामे करू लागली. काही वर्षे काम केल्यानंतर पेंटिंग पासून दूर गेल्यासारखं , हरवून गेल्यासारखं वाटू लागलं, आणि फिल्म आणि पेंटिंग एकत्र आणून काही करता येईल का अशा विचारातून या चित्रपटाच्या कथेचा , कन्सेप्टचा जन्म झाला. दिग्दर्शिकेचं म्हणणं आहे की व्हिन्सेंटची चित्रं ही आपल्याला थेट त्याच्या भावविश्वात घेऊन जातात. शंभरपेक्षाही अधिक चित्रकारांच्या, ग्राफिक डिझाइनरच्या टीमला घेऊन अशी कलाकृती निर्माण करणाऱ्या दिग्दर्शिकेचं , निर्मात्यांचं आणि यात सहभागी झालेल्या सर्व लोकांचं खूप अभिनंदन!
मी सोळा सतरा वर्षांचा असताना व्हिन्सेंट मला भेटला, आज इतक्या वर्षांनी ही त्याने माझी पाठ सोडलेली नाही. इथे गेली दहा वर्षे मी अनेक नवे जुने चित्रकार पहिले, त्यातले अनेक माझे आवडते देखील आहेत, तरीही व्हिन्सेंट साठी एक स्पेशल जागा आहे, ती कोणी घेऊ शकेल असं वाटत नाही. चित्रकलेचे आजचे प्रवाह फार निराळे आहेत, एकूणातच दृश्य हे पूर्वीपेक्षा फार सोपं, अस्थिर, बदलणारं, कधी अंगावर येणारं झालं आहे. त्यात शोधाचा सत्याचा अंश असेलच असं सांगता येत नाही. निसर्गदत्त महाराज की रामकृष्ण परमहंस अशा कोणा फार पोहोचलेल्या मनुष्याने साधने बद्दल सांगितलं आहे की आजूबाजूची परिस्थिती कितीही विषम असली तरी स्वतःची श्रद्धा न सोडणारा मनुष्य उत्तम साधक असतो. व्हिन्सेंटच्या बाबतीत मला हेच वाटतं, आजूबाजूची इतकी हलती दृश्य मला भुरळ घालत नाहीत. एकेकाळी ठार वेडा ठरवलेल्या या चित्रकाराच्या रेघा आजच्या वेडेपणाच्याही पलीकडे गेलेल्या दृश्य व्यवहाराच्या भानगडीतून मला वाचवू शकतात . व्हिन्सेंटच्या स्टारी नाईट मधल्या चांदण्याभोवतीच्या किंचित जाडसर वर्तुळांनी कधीच खेचून घेतलंय मला.- 04.11.2017
प्रतिक्रिया
काय छान लिहिलंय! हा चित्रपट
काय छान लिहिलंय! हा चित्रपट पाहतो आता.
बादवे मला माधुरी पुरंदऱ्यांचं 'व्हिन्सेंट' एका रद्दीच्या दुकानातच मिळालं होतं.
********
It is better to have questions which don't have answers, than having answers which cannot be questioned.
"बादवे मला माधुरी
"बादवे मला माधुरी पुरंदऱ्यांचं 'व्हिन्सेंट' एका रद्दीच्या दुकानातच मिळालं होतं"...:) समानशीले व्यसनेषु ..
Observer is the observed
तुमच्यासाठी भेट
तुमच्यासाठी भेट -
https://www.youtube.com/watch?v=4dKy7HNU4vk
धन्यवाद
फारच मस्त
Observer is the observed
ते पुरंदरेंचं पुस्तक वाचलय.
ते पुरंदरेंचं पुस्तक वाचलय. मला लहानपणी बाबांनी मायकेल एंजेलो दाखवलेला. '६६.
लेख आवडला.
क्रॅनॅक, ड्युरर च्या डॅाक्यु dw tv( बय्राच दाखवतात) चानेलच्या युट्युबवर आहेतच. पिकासोचं चरित्रही वाचलय.
लिहित राहा. मायबोलीवर एक चित्रगुप्त चित्रांविषयी लिहितात.
लेख आवडला आहे. मी
लेख आवडला आहे. मी नेटफ्लिक्सवरती शोधला पण सिनेमा नाही सापडला.
बरीच नवीन माहिती मिळाली.
बरीच नवीन माहिती मिळाली. धन्यवाद